ନୈଷଧ

ଶ୍ରୀ ଗୋପୀନାଥ ସିଂହଦେବ

ଉତ୍ସର୍ଗ

ଉତ୍କଳ-ସାହିତ୍ୟ-କୁଞ୍ଜ-ବିହାର-ରସିକ, କମଳାଭାରତୀଙ୍କର ସୁଯୋଗ୍ୟ ନନ୍ଦନ ଚିକିଟି-ଅଧୀଶ୍ୱର ପରମାର୍ଚ୍ଚନୀୟ ମାତୁଳ ଶ୍ରୀ ଶ୍ରୀ ଶ୍ରୀ ରାଧାମୋହନ ରାଜେନ୍ଦ୍ରଦେବ ମହୋଦୟ

ଶ୍ରୀପଦ ପଙ୍କଜେଷ-

(ସପ୍ରଣାମ ନିବେଦନ ମିଦଂ)

ଶ୍ରୀମନ୍‌ ମହାରାଜ,

ଆପଣଙ୍କର ପ୍ରାଚୀନ ସାହିତ୍ୟ ତଥା ପ୍ରାଚୀନ କୀର୍ତ୍ତି ପ୍ରତି ପ୍ରଗାଢ଼ ଅକୃତ୍ରିମ ସ୍ନେହ । ଆପଣ ଅତୁଳ ବିଭବର ଅଧିକାରୀ ହୋଇ ଓ ନାନା ଜଞ୍ଜାଳରେ ବ୍ୟସ୍ତ ଥାଇ ସୁଦ୍ଧା ବାଣୀ-ସେବା-ବ୍ରତରେ ବ୍ରତୀ । ଆପଣଙ୍କ ଆଦର୍ଶରେ ଅନୁପ୍ରାଣିତ ଏ ଚିତ୍ତ-ଆପଣଙ୍କ ଇତିହାସରେ ଏ ଅନ୍ତର ଦୀପ୍ତ; ଆପଣଙ୍କ ଅଗ୍ନିଝଙ୍କାରମୟୀ ଭାଷାରେ ଝଙ୍କୃତ ଏ ହୃଦ୍‌-ଯନ୍ତ୍ର; ଆପଣଙ୍କ ଦୀପକରାଗିଣୀରେ ଚାଳିତ ଏ ଲେଖନୀ । ସେହି ଲେଖନୀ ପ୍ରସୂତ ଏ ନୈଷଧ କାବ୍ୟ-ପୁଷ୍ପ ଆପଣଙ୍କ ଗଳାହାରର ଉପଯୁକ୍ତ ମନେକରି ଆପଣଙ୍କ ଉଦାର ବକ୍ଷରେ ଲମ୍ୱାଇ ଦେବାକୁ ମୁଁ ସାହସୀ । ଆଶାକରେଁ ଆପଣଙ୍କର ଅନାବିଳ-ବାତ୍ସଲ୍ୟ-ସ୍ନେହ-ପରିବର୍ଦ୍ଧିତ ଅଧମର ଏ ଭକ୍ତି-ଶ୍ରଦ୍ଧାସ୍ନାତ ପୁଷ୍ପଟି ସାଦରେ ଗୃହୀତ ହେବ । ଇତି ।

ପରମାରାଧ୍ୟ ପୂଜ୍ୟପାଦ ପିତୃଦେବ

ଶ୍ରୀ ଶ୍ରୀ ଶ୍ରୀ ହରିହର ସିଂହ ଦେବ ମହୋଦୟ,

ପଦପଙ୍କଜେଷ

ଆଜ୍ଞା;

ଶ୍ରୀଛାମୁକଲ୍ୟାଣରୁ ଆଜି ଏ ନୈଷଧ କାବ୍ୟଟି ମୁଦ୍ରାଙ୍କିତ ହୋଇଗଲା, ଥରେ ସାନୁଗ୍ରହ ଦୃଷ୍ଟିପାତ କରାଯାଇ ପବିତ୍ର କରାଯାଉ । ଇତି ।

ଚରଣାଶ୍ରିତ ଅଧମ ପୁତ୍ର

ଗୋପୀନାଥ ।

ନିବେଦନ

ପ୍ରିୟ ପାଠକପାଠିକା ବୃନ୍ଦ !

ନୈଷଧ ଅତି ଦୁରୂହ ସଂସ୍କୃତ କାବ୍ୟ । ଏହାର ପଦବିନ୍ୟାସଚାତୁରୀ ବର୍ଣ୍ଣନଛଟା ଭାବପ୍ରକାଶର ଅଭିନବ ରୀତି ଅତି ଉଚ୍ଚ ଅଙ୍ଗର । ଏ କାବ୍ୟର ଗୁଣବ୍ୟାଖ୍ୟାରେ ମାଦୃଶ ହୀନପ୍ରଭ ବ୍ୟକ୍ତିର ପ୍ରୟାସ ସର୍ବଥା ହାସ୍ୟାସ୍ପଦ ଭାବି ମୁଁ ମୋର ପରମାର୍ଚ୍ଚନୀୟ ଗୁରୁଦେବ ରେଭେନ୍ସାକଲେଜର ସଂସ୍କୃତ ଅଧ୍ୟାପକ ରାୟ ସାହେବ ଶ୍ରୀ ଆର୍ତ୍ତବଲ୍ଲଭ ମହାନ୍ତିଙ୍କୁ ଅନୁରୋଧ କରିଥିଲି । ସେ ମହାଶୟ ଅସୀମ ଶ୍ରମସ୍ୱୀକାରପୂର୍ବକ ଅନୁବାଦିତ କାବ୍ୟଟି ଆମୂଳଚୂଳ ପାଠକରି ଏହାର ଗୁଣାଗୁଣ ସମ୍ୱନ୍ଧରେ ତାଙ୍କର ମନ୍ତବ୍ୟ ଲିପିବଦ୍ଧ କରିଦେବାଦ୍ୱାରା ମୋର ହୃଦୟ-ରାଜ୍ୟର ଭକ୍ତି-ସିଂହାସନ ଅଳଂକୃତ କରିଅଛନ୍ତି । ଏପରି ବୈଚିତ୍ର୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ କାବ୍ୟର ଆମ୍ଭ ଉତ୍କଳଭାଷାରେ ଏକାନ୍ତ ବିରଳତା ଜାଣି ମୁଁ ନୈଷଧ-ଅନୁବାଦ-ସ୍ୱରୂପ ବିଷମ ହଠକାରିତା ସ୍ୱୀକାର କରିଅଛି । ମୁଁ ନୈଷଧକୁ ରୂପାନ୍ତରିତ କରିଅଛି ସତ୍ୟ ମାତ୍ର ଏହାର ସ୍ଵତ୍ୱକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ରକ୍ଷା କରିବାକୁ ଯତ୍ନ କରିଅଛି । ଏ ବିଷୟରେ ମୁଁ ପାଶ୍‌ କରିଅଛି ବା ଫେଲ୍‌ ମାରିଅଛି ତାହା ଆପଣମାନେ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିବେ । ଏଥିରେ ଥରେ ମାତ୍ର ସାଭିନିବେଶ ଦୃଷ୍ଟିପାତରେ ଆପଣମାନଙ୍କର ସ୍ନେହାନୁବନ୍ଧୀ ଅନୁବାଦକ ଗୋପୀନାଥ ସିଂହଦେବର ଶ୍ରମ ସଫଳ କରନ୍ତୁ ଏତିକି ମାତ୍ର ସନିର୍ବନ୍ଧ ଅନୁରୋଧ । ଇତି ।

ତା ୨୫ । ୫ । ୩୬

ମନ୍ତବ୍ୟ

ଶ୍ରୀମାନ୍ ସାମନ୍ତ ଗୋପୀନାଥ ସିଂହଦେବ କଲେଜର ଛାତ୍ରାବସ୍ଥାରେ ତାଙ୍କର ଓଡ଼ିଆ ଓ ସଂସ୍କୃତ ସାହିତ୍ୟରେ ଅନୁରାଗ ଓ ନିଷ୍ଠାର ମୁଁ ପରିଚୟ ପାଇଥିଲି । ପଠନାବସ୍ଥା ଶେଷରେ ସେ ଭାରତୀ ଦେବୀଙ୍କର ଉପାସନାରେ ନିଜକୁ ନିୟୋଜିତ କରିଅଛନ୍ତି । ଏହା ଅତି ସୁଖର ବିଷୟ । ଉତ୍କଳ ଭାଷାରେ ତାଙ୍କଦ୍ୱାରା ନୈଷଧାଦି ଷଟ୍‌ କାବ୍ୟର ପଦ୍ୟାନୁବାଦମାନ ତାଙ୍କର ସାହିତ୍ୟ ବିନୋଦିତାର ପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରମାଣ । ତାଙ୍କ କୃତ ନାନାବିଧ କବିତା ପାଠକରି ମୁଁ ପ୍ରୀତ ହୋଇଅଛି । ତାଙ୍କଠାରେ କବିତ୍ୱ ଅଛି । ସେ କବିତାରେ ଚାତୁରୀ ବିଦ୍ୟମାନ । ବର୍ତ୍ତମାନ ତାଙ୍କର ନୈଷଧ କାବ୍ୟର ପଦ୍ୟାନୁବାଦ ପ୍ରକାଶିତ ହେଲା । ସଂସ୍କୃତ ନୈଷଧ କାବ୍ୟରେ ଶବ୍ଦାଳଙ୍କାର ତଥା ଅର୍ଥାଳଙ୍କାରମାନଙ୍କରେ ଯେ କଳାଜନିତ ଚାତୁର୍ଯ୍ୟ ଓ ବୈଚିତ୍ର୍ୟ ବିଳସିତ ତାହା ଅନନ୍ୟସାଧାରଣ । ନୈଷଧକାର ଶ୍ରୀହର୍ଷ ବହୁଶାସ୍ତ୍ରବିତ୍‌, ଅପୂର୍ବମେଧା-ସଂପନ୍ନ ପଣ୍ଡିତ ଥିଲେ । ଦର୍ଶନଶାସ୍ତ୍ରରେ ତାଙ୍କର ଅଦ୍ଭୁତ ପାଣ୍ଡିତ୍ୟ ଥିଲା । ଖଣ୍ଡନ ଖଣ୍ଡଖାଦ୍ୟ ଓ ନୈଷଧ କାବ୍ୟର ସପ୍ତଦଶ ସର୍ଗ ତାହାର ଜ୍ୱଳନ୍ତ ନିଦର୍ଶନ ।

କାବ୍ୟରେ ବିଭିନ୍ନ ବୃତ୍ତ ଅବଲମ୍ୱନ କାବ୍ୟପାଠରେ ସରସତା ପ୍ରଦାନ କରେ । ଏକ ବୃତ୍ତରେ ସମୁଦାୟ ଗ୍ରନ୍ଥ ଅନୁବାଦ କରିବା ସହଜ କଥା । କିନ୍ତୁ ତାହା ଏକଶ୍ରୁତିଦୋଷରେ ଦୁଷ୍ଟ । ପୁନଶ୍ଚ ପରମ୍ପରା ଭଙ୍ଗଦୋଷ ଓ ଉତ୍କଳ କାବ୍ୟର ସହଜ-ଭାବ-ବିନାଶଜନିତ ଅପରାଧ ଜନ୍ମେ । ଉନ୍ନତି ଦିଗରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଅନିବାର୍ଯ୍ୟ ତଥା ବାଞ୍ଛନୀୟ, କିନ୍ତୁ ସ୍ଥଳେ ସ୍ଥଳେ ଆଧୁନିକତାର ବୃଥା-ବ୍ୟାମୋହ ଜୀବନର ଅସାରତାର ପରିଚୟ ପ୍ରଦାନ କରେ ।

ମୋ ମତରେ ନୈଷଧର ଏହି ପଦ୍ୟାନୁବାଦରେ ଭାବ ଓ ଅବସ୍ଥା ଭେଦରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ବୃତ୍ତ ଅବଲମ୍ୱିତ ହୋଇ ଉତ୍କଳ କାବ୍ୟର ସହଜ-ପ୍ରାଣର ସରସତା-ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ-ଭାବରେ ସଂରକ୍ଷିତ ହୋଇଅଛି । ଗୋଟିଏ ନୂତନ କାବ୍ୟର ରଚନା ସରସ-ପଦ୍ୟାନୁବାଦ-କାର୍ଯ୍ୟଠାରୁ ଅପେକ୍ଷାକୃତ ସହଜ । କାରଣ ଅନ୍ୟର ଭାବରାଜିକୁ ଦୃଷ୍ଟିଦେଇ ତତ୍‌କୃତିର ବିଶେଷତ୍ୱ ସ୍ୱଭାଷାରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ରକ୍ଷା କରିବା ବଡ଼ କଠିନ କଥା । କର୍ମ୍ମୀ ଓ ସାଧକ ଏହା ଜାଣେ । କବି ଗୋପୀନାଥ ତାଙ୍କର ଏହି କୃତିରେ ନିଜର ଭାଷାଜ୍ଞାନ, ଶବ୍ଦ-ଯୋଜନାର ପାଟବ, ଚାତୁରୀ ଓ କଳାଜ୍ଞାନର ଯଥେଷ୍ଟ ପରିଚୟ ପରିଦର୍ଶନ କରିଅଛନ୍ତି । ଏହି କାର୍ଯ୍ୟ ସଂବିଧାନରେ ତାଙ୍କର ପାଣ୍ଡିତ୍ୟର ଯେ ପରିଚୟ ମିଳେ ତାହା କହିବା ନିଷ୍ପ୍ରୟୋଜନ ।

ମୁଁ ସର୍ବାନ୍ତଃକରଣରେ ଏହି କୃତିର ପ୍ରକାଶ ପ୍ରଚାର କ୍ରିୟା ସମର୍ଥନ କରୁଅଛି ।

ଶ୍ରୀ ଆର୍ତ୍ତବଲ୍ଲଭ ମହାନ୍ତି

ସୂଚିପତ୍ର

ଶ୍ରୀ ରାଧାମୋହନାଭ୍ୟାଂ ନମୋନମଃ ।

ନୈଷଧ କାବ୍ୟ ।

-------

ପ୍ରଥମ ଛାନ୍ଦ

[ରାଗ-ରସକୁଲ୍ୟା]

ସମର-ପୁର-ନର-ସୁରପତି-      ।       ଶିର ସିନ୍ଦୁରେ ସିନ୍ଦୁରିତ ଅତି ।

ଯା ପଦଯୁଗ ମହିଷ-ମର୍ଦ୍ଦନ             ।       ଛବିକି ଅଦ୍ୟାପି ପକାଏ ମନ ।

କରୁଣାବରୁଣାଳୟା;

ସେ ମଇନାକ ଦୁର୍ଗା-ପଦ-ପଙ୍କଜ ବିତରୁ ଏ ଦୀନେ ଛାୟା । ୧ ।

ହରବରେ ହର ହେଲେହେଁ ବର       ।       ଆଶ୍ରା କଲେ ପରେ ଯେଉଁ ପୟର ।

ତହୁ ବଳି ବିଶ୍ୱେ କିସ ବା ଅଛି       ।       ତାକୁ ସେବି କେ ବା କି ନ ପାଇଛି ।

ମିଳିବାରୁ ସେ ଶରଣ ।

ଛାନ୍ଦ ବନ୍ଧରେ ନୈଷଧ ବାନ୍ଧିବାକୁ କଲି ଲେଖନୀ ଧାରଣ । ୨ ।

କିଞ୍ଚିତ ମାତ୍ର ସିନା ମୋ ସାମର୍ଥ୍ୟ       ।       ଅତି ବିସ୍ତୃତ ଏ ନଳ ଚରିତ ।

ଶ୍ରୀହର୍ଷ ଇଙ୍ଗତ ଭଙ୍ଗିଭରିତ             ।       ଅଖଣ୍ଡ ରୁଚିର ରସ ସରିତ ।

ହୋଇ ପାରିବି କି ପାରି ।

ବୁଧଜନଙ୍କର ସୁଧା ଉପଦେଶ ଆଶୀଷ ଭେଳାକୁ ଧରି । ୩ ।

ଏମନ୍ତ କାବ୍ୟ ତ ଆଉ ନୋହିବ       ।       ପ୍ରସରୁ ଏତେ ହର୍ଷ ହୃଦେ ଭାବ ।

ଭାବି-କବିଙ୍କି ନିଷେଧିବାପାଇଁ       ।       ନୈଷଧ ନାମ କି ଏହାର ଥୋଇ ।

ସେତ ହୋଇନାହିଁ ମିଛ ।

ରଘୁକୁମାର ତ କୁମାର ଭାରବି ଯେ ତା ତହୁଁ ଏହା ଉଚ୍ଚ । ୪ ।

ଯା ସରସ କଥା ସ୍ମରଣେ ବୁଧେ       ।       ସୁଧାସମ୍ପଦ ନ ଗଣନ୍ତି ହୃଦେ ।

କୀର୍ତ୍ତିସିତ-ଛତ୍ରେ ଯା ରାଜସିଦ୍ଧି       ।       ବିକଶେ ଯେ ସର୍ବ ତେଜଙ୍କ ନିଧି ।

ସେ ଅଙ୍ଗବନ୍ତ ଅନଙ୍ଗ;-

ବତ ନଳକୀର୍ତ୍ତି ବର୍ଣ୍ଣୁଛି ଶ୍ରୀହର୍ଷ ପଦେ ଦେଇ ଉତ୍ତମାଙ୍ଗ । ୫ ।

ସେ ନଳନୃପ ମହା ଗୁଣବନ୍ତ       ।       ତାଙ୍କ କଥା ତୁଲେ ଅମୃତ ମୃତ ।

ପ୍ରଦୀପ୍ତ ପ୍ରତାପ ଜନିତକୀର୍ତ୍ତି-             ମଣ୍ଡଳେ ପ୍ରକାଣ୍ଡ ପାଣ୍ଡର ଛତି ।

ବିରଚି କନକ ଦଣ୍ଡେ ।

ମଣ୍ଡି ଟେକାଇ ଦେଇଥିଲେ ରଖାଇ ଏ ଭୂମଣ୍ଡଳର ମୁଣ୍ଡେ । ୬ ।

କଳି ବାଧାକୁ ଦଳେ ଅଳପକେ       ।       ଯାର ଯଶ ଗାଥା ଏ ନରଲୋକେ ।

ରସ ପ୍ରବାହେ ପ୍ରକ୍ଷାଳି ପବିତ୍ର       ।       କରଇ ତା’ତ ମୁଁ କରୁଛି ଗୀତ ।

ତେଡ଼େ ବଡ଼ ଖ୍ୟାତି ବହି ।

ତା ନିଜ ସେବକ ଏ’ ମୋ ହୀନ କାବ୍ୟ ପୂତ ନ କରିବ କେହି । ୭ ।

ଶାସ୍ତ୍ର ଅଧ୍ୟୟନ ତଦର୍ଥ ଜ୍ଞାନ             ।       ତଦନୁସାରେ କାର୍ଯ୍ୟ ସମାଧାନ ।

ଲୋକ ସମାଜେ ପୁଣି ତା ପ୍ରଚାର       ।       ଏମନ୍ତେ କରି ବିଭାଗ ଚତୁର ।

ଚତୁରଦଶ ବିଦ୍ୟାରେ ।

ଷଟପଞ୍ଚାଶ ବିଦ୍ୟାବନ୍ତ ନୋହିଲେ କେହି ସେ ନୃପ ବେଭାରେ । ୮ ।

ସର୍ବଦା ନୃପର ନର୍ତ୍ତକୀପରି             ।       ରସନାରେ ଥାଏ ବିଦ୍ୟା ବିହରି ।

ଅଙ୍ଗେ ଯଥା ବେଦ ବିସ୍ତୃତ ଅତି       ।       ଶିକ୍ଷା ଅଭ୍ୟାସ ବଶେ ସେହି ମତି ।

ସେ ବିଦ୍ୟା ହୋଇ ବିସ୍ତୃତ ।

ଅଷ୍ଟାଦଶ ଦ୍ୱୀପ ଜୟ ମନାସିକି ଦ୍ୱିନବବିଭାଗେ ଖ୍ୟାତ । ୯ ।

ଦଶଦିଗୀଶଙ୍କ ଅଂଶୀ ମହୀଶ       ।       କେବେ ନୁହଁଇ ମିଥ୍ୟା ଏ ସନ୍ଦେଶ ।

କାମନିରାଶକ ଦ୍ୱିତୀୟେତର       ।       ତୃତୀୟ ନେତ୍ର ପରି ଜ୍ଞାନ ସାର ।

ନୃପର ସଦା ବିରାଜେ ।

ନେତ୍ର ତ୍ରୟଧାରୀ ମହେଶ ସୁଷମା ତେଣୁ ସେ ମହୀଶେ ସାଜେ । ୧୦ ।

ଏକେତ ସତ୍ୟଯୁଗ ତହିଁ ନଳ       ।       ପରାୟେ ବିରାଜୁ ଅବନୀପାଳ ।

ବିଳସିଲା ଧର୍ମ ଚତୁର ପାଦେ ।        ପାଳୁ ନ ଥିଲା କେ ଲୋକ ତା ହାଦେ ।

ପଦାଙ୍ଗୁଷ୍ଠ ମାତ୍ରେ ମହୀ !

ଛୁଇଁ ଅତି କୃଶ ପାପ ପରା ତପୀପ୍ରାୟ ଯାଇଥିଲା ହୋଇ । ୧୧ ।

ଯାତ୍ରା କାଳରେ ନୃପତି ଗହଣେ       ।       ଗମନ୍ତି ଚତୁରଙ୍ଗ ବଳଗଣେ ।

ତାଙ୍କ ପାଦ ପାତେ ଉତ୍ଥିତ ମହୀ-       ।        ରଜେ କ୍ଷୀରସିନ୍ଧୁ ପଙ୍କିଳ ହୋଇ ।

ଯାଉ ତାହାର ନନ୍ଦନ ।

ଇନ୍ଦୁଅଙ୍ଗେ ଯାହା ଅସିତ ଦିଶଇ ଏ ଏକା ସେ ପଙ୍କଚିହ୍ନ । ୧୨ ।

ବିଷମ ସମରେ ଅରାତି ତତି       ।       ପ୍ରକାଶି ପ୍ରଚଣ୍ଡ-ପାବକ-ଜ୍ୟୋତି ।

ଯୁଝିଲା ବେଳେ ଯା କାର୍ମୁକ ଘନ       ।       ନିର୍ଘୋଷ ଶରଧାରା ପାତେ ପୁଣ ।

ସେ ତେଜ ଲଭଇ ଲୟ ।

ଅରାତିଙ୍କ ପାଇଁ ଏକା ରହିଥାଏ ଅଯଶ-ଅଙ୍ଗାର-ଚୟ । ୧୩ ।

ସେ ରିପୁ ନୃପତିଶାର୍ଦ୍ଦୂଳ ନଳ       ।       ପରପୁରେ କରୁଁ ଅନଳ ମେଳ ।

ତାର ତେଜେ ନିଜ ପ୍ରତାପାନଳ       ।       ଦ୍ୱିଗୁଣେ ଜ୍ୱଳି ଅବନୀ ମଣ୍ଡଳ ।

ଆଲୋକାଇ ଦେଉଥାଏ ।

ସେ ବହ୍ନିଶିଖା ରିପୁଜୟୀ ରାଜାର ଆରତି ପ୍ରତିମ ହୁଏ । ୧୪ ।

ସେ ମହୀପତି ପ୍ରତାପଅନଳେ       ।       ଇତି-ଭିତୀଙ୍କ ଇତି ହେଲା ହେଳେ ।

କେବଳ ଅତି ବୃଷ୍ଟି ଗଲା ରହି       ।       ରିପୁନାରୀ-ନେତ୍ର-ଶରଣ-ପାଇ ।

ତହିଁ ସେ ହୋଇଲା ଥୟ ।

ଯେଣୁ ଜାଣଇ ଅବଳାକୁଳେ ନଳବଳ ନୁହଁଇ ଉଦୟ । ୧୫ ।

ସମରେ ସେନାନୀ ରଣ ଚାତୁରୀ       ।       ମହା-କୃପାଣ ବେମା ତୁଲେ ମିଳି ।

ସୁଧାକରକର ସମ ଶୁକଳ             ।       ନଳଗୁଣଗଣେ ଦିବ୍ୟ ଦୁକୂଳ ।

ବୁଣି କରୁ ବିତରଣ ।

ଦିଗ ଅଙ୍ଗନାଙ୍କ ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗ ସଙ୍ଗମ ଲଭି ସେ ଦିଶେ ଶୋଭନ । ୧୬ ।

ରାଜପଣେ ଚାର ବିଚାର ଦର୍ଶୀ       ।       ତେଜଗୁଣେ ମିତ୍ର ଅମିତ୍ର-ଧ୍ୱଂସୀ ।

ଦେଖି ଏମନ୍ତ ସେ ନୃପତି ନୀତି       ।       ଭୀତି ଭଜି ରିପୁ ଭୂପତିପନ୍ତି ।

ସହିତେ ବିରୁଦ୍ଧଧର୍ମେ ।

ଭେଦକତା ବର୍ଜି ନିବର୍ତ୍ତି ରହିଲେ ଧ୍ୟାୟି ନିଜ ନିଜ ଶର୍ମେ । ୧୭ ।

ସେ ନଳ ନୃପ ତେଜ ଯଶଥାଉ       ।       ରବି ଶଶୀ ଉଇଁ କି ହେବ ଆଉ ।

ନିଜ କଲା କଥା ନାଶିବି କେହି       ।       ଏମନ୍ତ ସମୟେ ସମୟେ ବିହି ।

ଚିତ୍ତେ ଉପୁଜନ୍ତେ ଚିନ୍ତା ।

ପରିବେଶ ଛଳେ ମଣ୍ଡଳ ବୁଲାଇ ବୋଲେ ୟାଙ୍କ ସୃଷ୍ଟ ବୃଥା । ୧୮ ।

ଦରିଦ୍ର ଯେ ପ୍ରାର୍ଥୀ ଲଲାଟ ପଟେ       ।       ଦେଇଅଛି ବିହିଲିହି ନିରାଟେ ।

ସେ ପିତାମହର ଲେଖାକୁ କେହି       ।       ଲିଭାନ୍ତେ ନଳ ଧର୍ମଶୀଳ ହୋଇ ।

ତେଣୁ ଦେଇ ବହୁବିତ୍ତ ।

ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ବିଷୟେ ଦରିଦ୍ର ତାହାକୁ ଦିଅନ୍ତି କରି ଭ୍ୱଭୃତ । ୧୯ ।

ଦାନକାଳେ ଜଳ ଢାଳି ଦେବାରେ       ।       ସିନ୍ଧୁତ ଶୁଷ୍କ ନୋହିଛି ବେଭାରେ ।

ଦାନେତ ସରି ନାହିଁ ମେରୁଗିରି       ।       ଏ ନିଜ ଅଯଶ ସେ ଦଣ୍ଡଧାରୀ ।

ପରେ ବୋଳିଦେବେ କେହି ।

ଦ୍ୱିଫାଳ-ବାଳ-ଶାମଳା-ଛଳେ ତେଣୁ ମସ୍ତକେ ଅଛନ୍ତି କହି । ୨୦ ।

ସର୍ବଦା କବି ବୁଧଙ୍କ ସହିତ             ।       ସୁଖେ ସମୟ ଯାପନ୍ତି ଭୂଭୃତ ।

ସକଳ କାର୍ଯ୍ୟେ ସେ ଅତି କୁଶଳ       ।       ହେତୁ ବିକଶେ ଶିରୀ ବେଳୁଁ ବେଳ ।

ଉଦୟ ଦିନକୁ ଦିନ ।

ଲଭନ୍ତି ସେ ନରପତି ଯଥା ପ୍ରାତେ ନଭେ ଦେବ ବିବସ୍ଵାନ । ୨୧ ।

ଶୋଭାରେ ପଞ୍ଚବ ପଙ୍କଜେ ଦଳି       ।       ଯା ପଦ ଯାଇଛି ତା’ ପରେ ବଳି ।

ସକଳ ମହୀପତି- ଶିରପରେ       ।       ରହିଅଛି ପୁଣି ଯେ ନିଃଶଙ୍କରେ ।

ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱରେଖାଟିଏ ତହିଁ ।

ସର୍ବଜ୍ଞ ବିହି ଯା ଶୈଶବୁଁ ଲିହିଛି ଏଥିକି ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହୋଇ ? । ୨୨ ।

ଶୈଶବ ଶେଷ ଯୌବନ ପ୍ରବେଶ       ।       ଏ ସମୟକୁ ସେ ନଳ ନରେଣ ।

ସମଗ୍ର ମହୀ କରି କରାୟତ୍ତ       ।       କଲେଣି ମହୀପତି ପଦ ସାର୍ଥ ।

ସେ କାଳେ ତାଙ୍କ ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗେ ।

ବସନ୍ତ କାନନେ ବିଳସିଲା ପ୍ରାୟ ଯୌବନ ବିଳସେ ରଙ୍ଗେ । ୨୩ ।

କମଳ ଦଳିହେଲା ପଦତଳେ       ।       ହାରି କରତଳେ ପଞ୍ଚବ ଥରେ ।

ଉତ୍ତମାଙ୍ଗେଯାଇ ବଦନ ଅଛି       ।       ତା’ ତୁଲେ ପାର୍ଥିବ ପଦାର୍ଥ ଛି ଛି ।

ଯାର ଦାସପଣ ପାଇଁ ।

ଶରଦ-ପାର୍ବଣ ଶର୍ବରୀ ଈଶ୍ୱର ନିମିଷେ ଶକ୍ୟ ନୁହଁଇ । ୨୪ ।

ଅଙ୍ଗେ ରାଜେ ନବ ଲୋମ ପଙ୍କତି       ।       ସେ ଛଳେ କି ବିହି ଗୁଣ ଗଣନ୍ତି ।

କଲା ଗୋଟି ଗୋଟି ଗାର ପକାଇ       ।       ଲୋମ କୁପ କଥା ପ୍ରତୀତ ନୋହି ।

ପରଖି ପରଖି ଅଙ୍ଗ ।

କିଛି ଦୋଷନାହିଁ ବୋଲି ଏକା ବହି ଲିହି ଦେଇଅଛି ଦାଗ । ୨୫ ।

ଅର୍ଗଳ ପରାଏ ସୁଦୀର୍ଘ ସ୍ଥୂଳ       ।       ସେ ନଳ ନୃପତି ଭୁଜ ଯୁଗଳ ।

ତା ମଧ୍ୟେ ଦୁର୍ଭେଦ୍ୟ ବିଶାଳ ଉର       ।       କପାଟ-ପୁଟ ପରାଏ ସୁନ୍ଦର ।

ସେ ଭୁଜାର୍ଗଳ-କବଳେ ।

ପଡ଼ି ଅରିଏ ଉରତଟକପାଟ ଭେଦି ନ ପାରନ୍ତି ତିଳେ । ୨୬ ।

ଯା ବିଳାସ ହାସ ଲେଶକୁ ଶଶୀ       ।       ସମନୋହି ଶେଷେ ପାଣ୍ଡୁର ଦିଶି ।

ପୁଣି ଯହିଁ ଥିବା ଇକ୍ଷଣେ କ୍ଷଣେ       ।       ହାରି ପଳାଇ ପଦ୍ମବୁଡ଼େ ବନେ ।

ସେ ନଳ ବଦନ ତୁଲେ ।

ବିଶ୍ୱେ ଇନ୍ଦୁ ଅରବିନ୍ଦୁଁ ବଳି ନାହିଁ କେ ସମାନ ହେବ ଭଲେ । ୨୭ ।

ନେତ୍ରେତ ଶତପତ୍ର ବିପର୍ଯ୍ୟସ୍ତ       ।       ଆସ୍ୟ ହସଇ ଶଶିକି ନିରତ ।

ଗଛିବାକୁ ଆଉ ସେ ମୁଖ ତୁଲେ       ।       କିଛି ଏ ସଂସାରେ ଦ୍ରବ୍ୟ ନ ମିଳେ ।

ବର୍ଣ୍ଣିବାକୁ ଶୋଭା ତାର,

କବି ଯିବ କାହିଁ ଲୋକି ସେ ଶୋଭାରେ ଦରିଦ୍ରତ ଚରାଚର । ୨୮ ।

ପଛେ ଥାଇ ତଳେ ଓହଳେ ଯେହି       ।       ନୃପ କେଶ ତୁଲ ହୋଇବା ପାଇଁ ।

ତାର ଦେଖି ଏ ବିପରୀତ ରୀତି       ।       ନାଶ ବିଚାର ବହି ଭୀତି ମତି ।

ଚମରୀକି ବିଞ୍ଚି ବିଞ୍ଚି ।

ନୃପେ ଦୋଷ ମାଗେ ଏ ବାଳ ଚାପଳ ବିନା ନୁହେଁ ବୋଲି କିଛି । ୨୯ ।

ଏକେତ ନୃପ କନ୍ଦର୍ପ ସୁନ୍ଦର       ।       ସେ ପୁଣି ପଡ଼ନ୍ତି ଯା ନୟନର ।

ସେ ନାରୀ ଚିତ୍ତ ହୋଇଯାଏ କି କି       ।       ନ ଚଳେ ପାଦ ନିମିଷେ ନ ଟାକି ।

ନଳରୂପେ ନିଜ ଲୋଭେ ।

ସେ ନୃପୁ ତ୍ରିଲୋକ ବାଳୀଙ୍କ କନ୍ଦର୍ପ ବିଭ୍ରମ ନଯାଏ କେବେ । ୩୦ ।

ସୁର ନାରୀଏ ପୂର୍ବୁଁ ନିର୍ମିମେଷ       ।       ହେବାରତ କାହିଁ ନାହିଁ ପ୍ରକାଶ ।

ଏକା ଏ ନଳରୂପେ ନି-ସ୍ଫଳକ       ।       ନେତ୍ରେ ଚାହିଁ ରହି ଥିବାରୁ ଠିକ ।

ଅଭ୍ୟାସ ବାହୁଲ୍ୟ ବଶେ ।

ଅଦ୍ୟାପି ସେ ସୁର ନାରୀଙ୍କ ନୟନେ ନିମେଷ ନ ରସେ ଲେଶେ । ୩୧ ।

ନାଗବାଳୀଏ ଭାଳନ୍ତିପାତାଳେ       ।       ଧିକ ଏ ଆମ୍ଭ ନୟନ ଯୁଗଳେ ।

ନ ଦେଖିଲା ଯାହା ନଳ ମୂରତି       ।       ଶୁଣିଲା ବେଳେ ଏକା ନୃପକୀର୍ତ୍ତି ।

ନଳେ ସେ ନୟନ ତୁଲେ ।

ପରଶଂସୁଥାନ୍ତି ନିରତ ସେ ଯେଣୁ ଜାତ ଚକ୍ଷୁଶ୍ରବା କୁଳେ । ୩୨ ।

ନିଶି ଦିବସରେ ଅନୁବରତେ,             ନଳ ଚିନ୍ତା ପୋଷି ଥିବାରୁ ଚିତ୍ତେ ।

ନେତ୍ର ମୁଦିଲେହେଁ ନଳ ଆକାର       ।       ନୁହେଁ ଲେଶେ ତାଙ୍କ ନୟନୁଁ ଦୂର ।

ଏହିମତି ମରପୁରୀ ।

ନାରୀଙ୍କ ନିମେଷ ନିପାତ ନିର୍ମିତ ବିଘ୍ନ ନୁହେଁ କ୍ଷତିକାରୀ । ୩୩ ।

କେ ଯୋଷା ନିଶାରେ ଶୟନକାଳେ            ।       ନଳ ମୂରତି ନ ବିଲୋକେ ଢାଳେ ।

ଆନେ ଡାକୁଁ ନଳ ନାମ କାହାର             ।       ବଦନୁ ହୋଇ ନ ଯାଏ ବାହାର ।

ସ୍ୱପତି ସଙ୍ଗତିକାଳେ ।

କେ ବାଳୀ କାନ୍ତେ ନଳ ଜ୍ଞାନ ନକରି ନମାତେ ବା ମାରା ରୋଳେ । ୩୪ ।

ନଳ ବିଲୋକନେ କେ ବରବାଳୀ-       ।       କରେ ମୁକୁର ନ କରଇ କେଳି ।

ଭାବେ ସେ ତହିଁ ନିଜ ଛବି ଚାହିଁ       ।       ନଳରୂପକୁ ମୁଁ କି ଯୋଗ୍ୟ ନୋହି ।

ଏକା ଦମୟନ୍ତୀ ଛାଡ଼ି ।

କା’ କର ମୁକୁରେ ଦୀର୍ଘଶ୍ୱାସ ବାଜି ମଳି ଯାଇନାହିଁ ପଡ଼ି । ୩୫ ।

ମଦନେ ଭୋଗଭୂଞ୍ଜକ ଗରୁଡ଼       ।       ବହି ଯଥା ବାଣ ରାଜନ ଦୃଢ଼- ।

ଗଡ଼େ ପ୍ରବେଶାଇ ଥିଲା ତେସନେ       ।       ଭୋଗଭୁଞ୍ଜକ ବୟସ ମଦନେ ।

ବିଦର୍ଭ-ପତି-ପୁତ୍ରିର ।

ନଳାବରୁଦ୍ଧ ସୁଦୃଢ଼ ହୃଦଦୁର୍ଗେ ପ୍ରବେଶାଇଲା ସତ୍ୱର । ୩୬ ।

ନିଜ ରୂପ ସମ୍ପଦ ଅନୁରୂପେ        ।       ଲୋକ ମୁଖେ ଶୁଣି ସେ ନଳନୃପେ ।

ବିଶେଷେ ବିଚାରି ସେ ଭୀମ ପୁତ୍ରୀ       ।       ମାନସଭବ ଚିନ୍ତା ମୋତିତତି ।

ଠୁଳାଇ ମାନସ ଭବ- ।

ଦେବ ବଳେ କବଳିତ ହୋଇ ନଳ ପାରୁଶେ ପେଷିଲା ଜବ । ୩୭।

ବିଦର୍ଭେଶ ପାଶେ ଚାରଣ ଗଣ       ।       କରନ୍ତି ନୃପଙ୍କ ଗୁଣ ଗାୟନ ।

ସେ କାଳ ଅନୁସରି ଦମୟନ୍ତୀ       ।       ସେବାପାଇଁ ମିଳି ପିତାଙ୍କ କତି ।

ଶୁଣୁଥାଇ ଡେରି ଶ୍ରୁତି ।

ଏକା ନଳ ନାମ ପଡ଼ିଲେ ପୁଲକୁ ଥାଏ ତନୁ ଲୋମପନ୍ତି । ୩୮ ।

କଥା ପ୍ରସଙ୍ଗେ ସଖି ଜନ ମୁଖେ       ।       ଗଲେ ଉଚ୍ଚରି ନଳନାମ ରେଖେ ।

ପ୍ରସଙ୍ଗାଧୀନ ଆନ ବିଷୟରେ       ।       ନ ଦେଇ ମାନସ ଅତିଶୟରେ ।

ଉଚ୍ଛୁକ ଭାବ ପ୍ରକାଶି ।

ଏକା ସେହି ଶବ୍ଦ ଶ୍ରବଣ ବିଷୟେ ଶ୍ରୁତିକି ଥାଏ ନିବେଶି । ୩୯ ।

ବେଳେ ବେଳେ ଭାଷେ ସଖୀଙ୍କି ବାଳା       ।       ନିସ୍ପଲକ ମୃତ ଅନଙ୍ଗ ପରା ।

ତା କଥା ଶୁଣି ମୋ ଚମକେ ଛାତି             ।       କହ ସେ ଭଳି ଆନ ଜନ କୀର୍ତ୍ତି ।

ଏମନ୍ତେ ଭାବ ଲୁଚାଇ ।

ସଖି ବଦନୁଁ ଅନବଦ୍ୟ ନିଷଧନାଥକଥା ଶୁଣୁଥାଇ । ୪୦ ।

ଦୂତ ଦ୍ୱିଜ ଅବା ବନ୍ଦି ଚାରଣ             ।       ନିଷଧୁଁ ହୁଏ ଯାର ଆଗମନ ।

ତାଙ୍କୁ ତାଙ୍କ ରାଜ୍ୟ ରାଜା ବାରତା       ।       ସମାଦରେ ପୁଚ୍ଛି ବର-ବନିତା ।

ନଳ ଗୁଣଗଣ ଶୁଣି ।

ବିମର୍ଷେ ଲେଶେ ରହେ ତାଙ୍କୁ ପାରିବି କେହି ଲଭି ବୋଲି ଗୁଣି । ୪୧ ।

ଡକାଇ କେବେ ଅବା ଚିତ୍ରକରେ       ।       ଆଦେଶେ ଏ ମୋ ବସତି-ଭିତ୍ତିରେ ।

ତ୍ରିଲୋକ-ସାର ନରନାରୀ ରୂପ       ।       ଲେଖଦେଖି; ଲେଖୁଁ ସେ ନଳଭୂପ ।

ତୁଲେ ତା ନିଜର ଚିତ୍ର ।

ସେ ଛବି ଯୁଗେ ନିବିଡ଼େ ଲାଗିଥାଏ ତାର ନିସ୍ପଲକ ନେତ୍ର । ୪୨ ।

ମତିରେ ନଳ ନୃପତିଙ୍କି ବର       ।       ବରିଥିଲା ତ ସେ ଯୁବତୀବର ।

ଏମନ୍ତେ ବିତିନାହିଁ ଏକରାତି       ।       ଯହିଁ ସ୍ୱପନେ ନଳେ ସେ ସୁଦତୀ ।

ନ ପାଇଅଛି ଦର୍ଶନ ।

ଅଦୃଷ୍ଟ-ବଳେ ଅଦୃଷ୍ଟ ଅଭୀପ୍ସିତ ଦ୍ରବ୍ୟେ ଦେଖେ ସ୍ୱପ୍ନେ ଜନ । ୪୩।

ନିଦ୍ରାରେ ନିମିଳିଥାଏ ତ ନେତ୍ର       ।       ହୃଦ ବାହ୍ୟେନ୍ଦ୍ରିୟ-କ୍ରିୟା ରହିତ ।

ହୋଇଥାଏ ସତ ବାଳୀ ସେ କାଳେ       ।       ଦେଖୁଥାଇ ନଳରୂପ ନିରୋଳେ ।

ଲୁଚାଇ ସ୍ୱହୃଦ-ନେତ୍ରେ ।

କେଡ଼େ ଚତୁରୀ ସେ ନାରୀପୁରନ୍ଦରୀ ଏଥୁ ବୁଧେ ବାର ଚିତ୍ତେ । ୪୪ ।

ତ୍ରିପୁରବିଜୟୀ ବୀର ମନ୍ମଥ             ।       ମନ୍ଥିପକାନ୍ତେ ଦମୟନ୍ତୀ ଚିତ୍ତ ।

ତା’ ବାରି ଶଶିର ବାଧା ବାସର       ।       ଗ୍ରୀଷ୍ମବଳ ଦଳି ନିଶା-ଶରୀର ।

ସତ୍ୱର ଦେଇ ଫୁଲାଇ ।

ଯେମାକୁ ଅମାପ ସନ୍ତାପ ବିହିଲେ ଦୁର୍ବଳେ କେ ନ ଦଳଇ । ୪୫ ।

ଭୀମଭୂପତି ପୁତ୍ରୀକାନ୍ତିକୀର୍ତ୍ତି       ।      -ଶୁକ୍ତି ସନ୍ତତିତତି କି ତ ଗୁନ୍ଥି ।

ପକାଇଛି ତାର ସୁଗୁଣଗଣ             ।       ସେ ହାର ମୋହୁଛି ମୁନିଙ୍କ ମନ ।

ତାହା କେ ନ ଦେଖିଅଛି ।

ସେ କଥା ବା କାହା ମୁଖୁଁ ନ ବାହାରି ନଳ ଶ୍ରୁତି ନ ଚୁମ୍ବୁଛି । ୪୬ ।

ସ୍ମର ତ ଟାକି ଥିଲା ଏ ବେଳକୁ       ।       ବୋଇଲା ଏ ପରା ମୋ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟକୁ ।

ବୁଡ଼ାଇଛି ଦେବି ଏହାକୁ ଦେଖି       ।       ଏତେ ବିଚାରି ଅମୋଘ ଶକ୍ତିକି ।

ପ୍ରକାଶି ସେତ ରୂପାସ୍ତ୍ର ।

ଦମୟନ୍ତୀରୂପେ ନଳଭୂପେ କୋପେ ସାଧିଲା ବାଦ ତୁରିତ । ୪୭ ।

ଦମୟନ୍ତୀରୂପ ଚାପ-ଯଷ୍ଟିକି             ।       ଧରିତ ଥିଲେ ନଳ ଧ୍ୟାୟି ଯାକି ।

ତା’ ଗୁଣ ତାଙ୍କ ଶ୍ରବଣ ସରିକି       ।       ପାଇଥିଲା ତ ତା ମଦନ ଦେଖି ।

ନିଜ କାର୍ମୁକର ଗୁଣ ।

ଶ୍ରୁତି ସରି ଟାଣି ନୃପ ଧୈର୍ଯ୍ୟ ଲୋପେ ପ୍ରକାଶିଲା ନିଜ ଟାଣ । ୪୮ ।

ଧୀର ମଉଳିମଣି ନଳରାଜ             ।      -ବିଜୟେ ଯେତେବେଳେ ମନସିଜ ।

ପୁଷ୍ପଚାପ ଗୁଣେ ମାର୍ଗଣ ସନ୍ଧି       ।       କଲା ବିନ୍ଧି ପକାଇବାକୁ ବୁଦ୍ଧି ।

ତେତେବେଳେ ତ୍ରିଭୂବନ ।

ବିଜୟାର୍ଜିତ ନିଜ ଯଶ ସଂଶୟ ସାଗରେ କଲା ଗମନ । ୪୯ ।

ନଳ ଦମୟନ୍ତୀ ବନିତା ବର       ।       ଘଟାଇ ଦେବାରେ ଏକା ବିହିର ।

ଇଚ୍ଛାର ନିରଙ୍କୁଶତା ବିକାଶେ       ।       ନୋହିଲେ କେହି ପୁଷ୍ପଶର ପ୍ରାସେ ।

ବଜ୍ରଦୃଢ଼ ଧୈର୍ଯ୍ୟବର୍ମ ।

ନଳଭୂପାଳର ଅଳପକେ ଗଲା ଦଳି ହୋଇ ତୁଳା ସମ । ୫୦ ।

ଏଥୁ ବଳି କିସ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ଅଛି       ।       ଲୋକ ପିତାମହ ଯେଉଁ ବିରଞ୍ଚି ।

ସେ କୁସୁମଶର ପ୍ରତାପ ତେଜେ       ।       ଅତି ଭୀତିରେ ଆଶ୍ରିଛି ସରୋଜେ ।

ହେଲେ କାମ ଅତି ବଳୀ ।

ସ୍ୱତନୁ-ଛାୟା-ମାତ୍ର ବୋଲି ଏକା ସେ ନଳେ ନୋହିଥିଲା ଦଳି । ୫୧ ।

ଯୁବାକାଳର ନବ ଉପହାର       ।       ବର୍ତ୍ତୁଳ ଉରଜ-କୁମ୍ଭ ଯୁଗଳ ।

ଲିଭିଥିବାରୁ ସିନା ଦମୟନ୍ତୀ       ।       ଲଜ୍ଜାନଦୀଦୁର୍ଗ ଦୁର୍ଗମ ଅତି ।

ଅବହେଳେ ହୋଇ ପାରି ।

ନଳ ଭୂପାଳ-ହୃଦୟ-ସ୍ଥଳ ବଳେ ଥିଲେ ଅଧିକାର କରି । ୫୨ ।

ମନମଥ ମନ୍ଥି ପକାଇ ଚିତ୍ତେ । ଯେ ମହାପ୍ରାସ ଦେଲା ମହୀଭୃତେ ।

ବାହ୍ୟ ଆକାରରୁ ସେ ପ୍ରାସ-ଲେଶ । ଲୋକ ଲୋଚନେ ନୋହୁଥିଲା ଦୃଶ୍ୟ ।

ଏକା ଶଶାଙ୍କ କୋମଳା ।

ନିଶା ଶଯ୍ୟା ବେନି ବୁଝୁଥିଲେ ନୃପ ବିଷମ ବିରହଜ୍ୱାଳା । ୫୩ ।

ବିଷମ-ବିଷମେଶୁ-ମହାପ୍ରାଶ । ଲଭିଲେହେ ନିତି ନଳ ନରେଶ ।

ତଥାପି ବିଦର୍ଭ ପତି କତିରେ । ପୁତ୍ରୀ-ପ୍ରାର୍ଥନାରେ ମତି ନ ଦେଲେ ।

ସୁଖ ସଙ୍ଗତେ ଜୀବିତ ।

ତେଜିପାରେ ମାନୀ ବରଜି ନ ପାରେ ଏକା ଅଯାଚିତ ବ୍ରତ ।୫୪।

ବିରହ ତାପଜାତ ଦୀର୍ଘଶ୍ୱାସ । ଲୁଚାନ୍ତି ପ୍ରକାଶି ବୃଥା ବିରସ ।

କେ ଯେବେ ପୁଚ୍ଛଇ ଭୋ ଦେବ ତବ । ଅଙ୍ଗ ବହିଛି କିପାଁ ପାଣ୍ଡୁଭାବ ।

ସେ ତାକୁ ଭାଷନ୍ତି ହସି ।

ଚନ୍ଦନେ ଅନବଧାନେ ବା କର୍ପୂର ବେଶି ଯାଇଥିବ ମିଶି । ୫୫ ।

ବିଲୋକି ଭ୍ରମେ ଦମୟନ୍ତୀରୂପ । ଯେଉଁ ଭାରତୀକି ଭାଷନ୍ତି ଭୂପ ।

ସଭା ସଭ୍ୟଙ୍କୁ ତା ନୁହେଁ ଗୋଚର । ବିପଞ୍ଚି ପଞ୍ଚମ ମୂର୍ଚ୍ଛନାସ୍ୱର ।

ଯେଣୁ କର୍ଣ୍ଣେ ଥାଏ ପୁରି ।

ତେଣୁ ମହୀପତି-ଅଳିକ-ଭାଷିତ ନୁହେଁ ତାହାଙ୍କରେ ବାରି । ୫୬ ।

ସମ୍ବର ଅଇରି ବିଜୟଚିହ୍ନ । ଅଙ୍ଗେ ନ ପାରନ୍ତେ କରି ଗୋପନ ।

ଧୀର ବର ଶିରମୁକୁଟ ହୀର । ସେ ନଳ ଅବନୀ ବନିତାବର ।

ସଖା ବୟସ୍ୟଙ୍କ ମେଳେ ।

ଥିଲେ ସଜାଗେ ବେଳେ ବେଳେ ଅବାଗେ ଧରାପଡ଼ି ଯାଉଥିଲେ ।୫୭।

ଦାକ୍ଷିଣ୍ୟ କରୁଣା ବିବେକ ଆଦି । ଥିଲେ ହେଁ ନୃପ-ହୃଦେ ନିରବଧି ।

ନୋହିଲେ କେହି ତହିଁ ଆଗସରି । ଦେବାକୁ ମନ୍ମଥ ଚାଞ୍ଚଲ୍ୟ ବାରି ।

ଜନମି ଗଲେଟି ପ୍ରେମ ।

ଏତ ଲୋକବିଧି ବିଧି ନିଷେଧକୁ ନିରୋଧି ପକାଏ କାମ । ୫୮ ।

ମନ୍ମଥର ମନ ମଥନ ଚିହ୍ନ । ନୋହୁ ନିବାରି କଲେ ହେଁ ଯତନ ।

ସଭାରେ ଶୋଭା ଏ ନୋହିବ ବୋଲି । ନୃପଗୋତ୍ର ଗଭାମୁକୁଟ କଲି ।

ନଳ ଆରାମ ଭ୍ରମଣ-।

ଛଳେ ନିରୋଳ ସ୍ଥାନେ କାଳ ଯାପନେ ବଳାଇଲେ ତହୁଁ ମନ । ୫୯ ।

ରୂପେ ମନ୍ମଥର ମନ ମନ୍ଥକ । ସେ ବସ ହକାରି ସେବକ ଲୋକ ।

ଆଦେଶିଲେ ଆଣ ଯାନ ବହନ । ମନ ପୁରୋପ କଣ୍ଠ ଉପବନ- ।

ଦର୍ଶନେ ଉତ୍ସୁକ ଅତି ।

ଏଣୁ ନର୍ମ୍ମ ସଖା ବୟସ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଘେନି ତହିଁ ଯିବୁ ଧାତି । ୬୦ ।

ନୃପତି ଆଜ୍ଞାରେ ସେବକ ଲୋକ । ଅଣାଇଲେ ଏକ ସିତ ଘୋଟକ ।

ଉଚ୍ଚେ ଚଞ୍ଚଳେ ତାର ସମକଛ । ନାହିଁ ନ ଥିଲା ନୋହିବ ଏ ମଞ୍ଚ ।

ଯା ସଦା ଚଞ୍ଚଳ ପଣ ।

ମନ୍ଦୁରା ଉଦର ମହି କହୁଥାଏ ବହି କ୍ଷୁରକ୍ଷତ ଚିହ୍ନ । ୬୧ ।

ତା’ଗଳଦେଶେ ଶୋଭେ ରୋମାବର୍ତ୍ତ । ହୋଇଅଛି ସେ ନିଶିନାଥ ମିତ ।

ତହୁଁ ସିତ କେଶର କେଶରାଶି । ଲମ୍ବି ସରଳେ ଯାଉଥାଏ ଦିଶି ।

କୁମୁଦ ବନ୍ଧୁ କୌମୁଦୀ ।

ମୋଦ ଆଦରିକି ଏ ଅଶ୍ୱ-ଅଙ୍ଗର ଦେଲା ଶୁକ୍ଲିମା ସମ୍ପାଦି । ୬୨ ।

ଅଜସ୍ର ଭୂମିତଟ କୁଟ୍ଟନରୁ । ଚରଣେ ରେଣୁ ଲାଗି ଦିଶେ ଚାରୁ ।

ତା ଚାହିଁ ଚିତ୍ତକୁ ଆସେ ଏମନ୍ତ । ଲଘୁ ଲୋକଙ୍କ ନୀଚ ଚିତ୍ତ ବ୍ରାତ ।

ଚଞ୍ଚଳ ଶିଖିବା ପାଇଁ ।

ଗୁରୁକରି ମାନି ସେ ଚାରୁବାରୁର ପଦ ଧରିଛନ୍ତି ରହି । ୬୩ ।

ତା ନାସା ନାଚଇ ଏତେ କାହିଁକି । ସ୍ୱବେଗଦର୍ପ ସେ ଭଣି ବାଞ୍ଛେକି ।

ପୁଣି କିପାଇଁ ରହେ ତୁନି ହୋଇ । ମାନସେ ନିଶ୍ଚେ ଯେଣୁ ଗୁଣିଥାଇ ।

ଅଶ୍ୱଙ୍କ ଆଶୟ ଏତ ।

ଭୂପତି ବିଧାତା ପରାୟେ ବୁଝନ୍ତି ଏଥି ବୃଥା ମୋ ଭାଷିତ । ୬୪ ।

ମହାରଥ ଚକ୍ରବର୍ତ୍ତୀ ଭୂଭୁତେ । ଆନର ସାହାଯ୍ୟ ବିନା କିଞ୍ଚିତେ ।

ବହି ଯିବାର ବିଜନିତଯଶ । ବଶେ ସେ ଦିଶଇ ଶୁକ୍ଳ ବିଶେଷ ।

ଦଶନ ଦୀପ୍ତି ଛଟାରେ ।

ରବିଙ୍କ ଅର୍ବକୁ ଦୁର୍ବଳ ଏବୋଲି ହସି ଉଡ଼ାଏ ଥଟାରେ । ୬୫।

ପୁରତ ପଶ୍ଚାତେ ସିତକେଶର । ପୁଚ୍ଛଚାମର ଦିଶେ ମନୋହର ।

ସେ ପୁଣି ସଦା ହେଉଥାଏ ବିଞ୍ଚି । ତା ଚାହିଁ ମନ ଯାଉ ଥାଏ ପାଞ୍ଚି ।

ଆପେ ଆପେ ମନେ ।

ମନେ ବାଜିସମାଜରାଜତ ଏ ଚାମର ନ ଥାନ୍ତା କେହି ଗହଣେ । ୬୬ ।

ଆଗୁ ଗମନ ବେଗେ ଏ ତୁରଗ । ଗରୁଡ଼-ଗର୍ବ କରିଥିଲା ଭଙ୍ଗ ।

ଏକାଅଶୀ ବିଷ ଅଶନେ ତାର । ଟେକ ରହି ଯାଇଥିଲା ମାତର ।

ଚାରୁ ଆୟୁତ ପ୍ରଗ୍ରହ ।

ମୁଖେ ଧରି ଏବେ ଏ ତାକୁ ବୋଲଇ ଦେଖି ମୋ ଆଗରେ ରହ । ୬୭ ।

ସିନ୍ଧୁସମୁଦ୍ଭୁତ ଅସିତେ ତର । -କର ସହୋଦର ଉଚ୍ଚୈଃଶ୍ରବାର ।

ଶିରୀ-ହାରକ ସେ ତୁରଗେ ଯାଇ । ସମସ୍ତ ଧରିତ୍ରୀଭୃତ ବିଜୟୀ ।

ଅନଳ୍ପଲୋଚନ ନଳ ।

ବିଜେ କରି ନିଜ କ୍ଷିତୀନ୍ଦ୍ରପଦକୁ ସାର୍ଥକ କଲେ କେବଳ । ୬୮ ।

ସୁର କରେ ଅରବିନ୍ଦ ଶୋଭଇ । ନୃପ ପାଣିରେ ପଦ୍ମ ଚିହ୍ନ ଶୋହି ।

ବେନିଏ ବିଜେ କରନ୍ତି ବାଜିରେ । ଏକ ବିରାଜନ୍ତି ଆପଣା କରେ ।

ଆରେକ ଗହଣ ସାଦୀ ।

ନିଜ ଦିବ୍ୟରୂପେ ଭୂଲୋକ ଆଲୋକି ଦେଲେ ସୁଷମା ସମ୍ପାଦି । ୬୯ ।

ମହା ବେଗବନ୍ତ ତୁରଙ୍ଗେ ରଙ୍ଗେ । ଆରୋହି ମହୀଶ ଗମନ୍ତେ ବେଗେ ।

ଏକେତ ଅଙ୍ଗ ନିନ୍ଦେ କୋଟି କାମ । ସେ ପୁଣି ସାଦୀ ବେଶେ ନିରୂପମ ।

ପ୍ରମୋଦେ ନଗର ନରେ ।

ସେ ଛବି ଲୋଭେ ନିସ୍ପଲକେ ରହିଲେ ଚାହଁ ପୁତ୍ତଳି ପ୍ରକାରେ । ୭୦ ।

ସଦ୍‌ଗତିକି ଯେ ଶିଖାଏ ଗତି । ସେ ବାଜିବରେ ଆରୋହି ଭୂପତି ।

କାନ୍ତି ତେଜରେ ନିଶ ଶଚୀପତି । ଦୁହିଙ୍କି ଦ୍ୱିତୀୟେ କରାଇ ସ୍ଥିତି ।

ପୁରୁଁ ବାହାରିବା ବେଳେ ।

ପୁରବାସୀ ନରଙ୍କର ଦୃଷ୍ଟି ବୃଷ୍ଟି ହେଉଥିଲା ତାଙ୍କ ପରେ । ୭୧ ।

ବିଜୟ କରନ୍ତେ ନୃପତି ରଙ୍ଗେ । ଗହଣ ସାଦିଏ ସମ୍ମୁଖ ଭାଗେ ।

ନବ ପଞ୍ଚବ ଶଲ୍ୟ କରେ ଧରି । କୃତ୍ରିମ ସମର-ସଂରମ୍ଭ କରି ।

ହେଉଥାନ୍ତି ଡକାଡକି ।

ମାର ମାର ବୋଲି କେ କାକୁ ବୋଲଇ କେ ବୋଲେ ଆଡ଼ିଲ ଦେଖି । ୭୨ ।

କେତେ ବା ଏ କ୍ଷିତି ଆମ୍ଭ ଗତିକି । ଶୁଖି ସାଗର ମରୁ ହୁଅନ୍ତା କି ।

ନିଜ ବେଗ-ଗର୍ବେ ଅର୍ବେ ଏମନ୍ତେ । ବିଚାରି ଉଡ଼ାଇଲେ କ୍ଷୁର-କ୍ଷତେ ।

ଧରିତ୍ରୀରୁ ଏତେ ରେଣୁ ।

ଯେ ପାତ ମାତ୍ରକେ ସରିତ ପତିର କିଞ୍ଚିତେ ପୋତିବେ ତନୁ । ୭୩ ।

ହରିର ଏକମାତ୍ର ପଦ ନଭେ । ବିକ୍ରମି ଥିଲା ତ ଜାଣନ୍ତି ସର୍ବେ ।

ଆମ୍ଭେ ହରି ହୋଇ ଚାରି ପୟରେ । ତାହାକୁ ବିକ୍ରମିବା କି ବିଚାରେ ।

ଏତର୍କ ହୁଅନ୍ତେ ହୃଦେ ।

ଲାଜେ ବାଜିଏ କି ମୁଖ ପୋତି ରୋଧିଥିଲେ ଅର୍ଦ୍ଧୋତ୍ଥିତ ପଦେ । ୭୪ ।

ନରପତି ଗହଣ ସାଦୀ ଜନେ । ପରବେଶି ବନେ ବିହାର ସ୍ଥାନେ ।

ଭ୍ରମଲେ ଚୌଦିଗେ ମଣ୍ଡଳାକାରେ । ତହୁଁ ଏ ଭ୍ରାନ୍ତି ଉଦ୍ଭବ ଚିତ୍ତରେ ।

ଜିନ ବଚନକୁ ମାନି ।

ବିହାର ପ୍ରଦେଶ ପ୍ରଦକ୍ଷିଣ କରୁଥିଲେ କି ସେ ସାଦୀ ଶ୍ରେଣୀ । ୭୫।

ନୃପଙ୍କ ଦ୍ୱିଷେ ଦିଶ ଛନ୍ତି ଡେଇଁ । ଯଶକୁ ତ ସିନ୍ଧୁ ଗୋଷ୍ପଦ ହୋଇ ।

ଆଉ ଆମ୍ଭେ ଯିବା କେଣେ କାହିଁକି । ଏମନ୍ତ ବିଚାର ଆଣି ମତିକି ।

ବାଜିଏ ସରଳେ ଗତି ।

ବରଜି ମଣ୍ଡଳି ଗତିରେ ସେ ସ୍ଥଳୀ ଚଉପାଶେ କି ଭ୍ରମନ୍ତି । ୭୬ ।

ନିଜ ଆତପତ୍ର ତଳ ସ୍ଥଳରେ । ନଳ ମହୀପାଳ ସୁକଉଶଳେ ।

ମଣ୍ଡଳେ ବାଜିକି ଭ୍ରମାଇବାର । ଦେଖି ପକାଇ ଥିବାରୁ ସମୀର ।

ଏବଯାଏ ଘୋଷେ ତାହା ।

ତା ବାରି ନ ପାରି ମିଛେ ବୋଲୁଥାନ୍ତି ଜନେ ବାତ୍ୟାବର୍ତ୍ତ ଏହା । ୭୭ ।

ତଦନ୍ତେ ଚିତ୍ତ ଶାନ୍ତି ପାଇଁ ନଳ । ପ୍ରବେଶିଲେ କ୍ରିଡ଼ା କାନନ ସ୍ଥଳ ।

ପ୍ରବାଳ ରାଗ ପିଙ୍ଗଳ ସେ ବନ । ଘନ ଛାୟାରେ ଅତିହିଁ ଶୋଭନ ।

ଘନଛାୟା ସମପ୍ରଭ ।

ପ୍ରବାଳବନ୍ତ ସାଗରେ ଶୟନାର୍ଥେ ପ୍ରବେଶିଲେ କି ମାଧବ । ୭୮ ।

ପୁରବାସୀ-ନରଈକ୍ଷଣ-ଗଣେ । ଗମୁଁ ଥିଲେ ନୃପ ଅନୁସରଣେ ।

ପ୍ରବେଶନ୍ତେ ବନେ ଅବନୀଧବ । ବନ୍ଧୁକୁ ବନ ଯାଏ ଛାଡ଼ିଯିବ ।

ସ୍ମରି କି ଏ ପ୍ରବଚନ ।

ଦୃଷ୍ଟିଏ କଷ୍ଟି ହୋଇ ଫେରି ଅଇଲେ ବନେ ନିବେଶି ରାଜନ । ୭୯ ।

ପୁଷ୍ପଫଳେ ଅତିଶୟ ମଞ୍ଜୁଳ । ସେ ଉପବନରେ କାନନପାଳ ।

ଅବନୀପାଳ ପୁରତରେ ରହି । ଅଙ୍ଗୁଳି ବଢ଼ାଇ ଦେଇ ଦେଖାଇ ।

କାନନ କମନୀୟତା ।

ରାଜନ ମନୁ କ୍ଷଣକ ପାଇଁ ଦୂର ଦେଲା କରି ଆନଚିନ୍ତା । ୮୦ ।

ପକ୍ଷୀ ପକ୍ଷବାତେ କିଞ୍ଚିତଚଳ । ପଲ୍ଲବପାଣିରେ ସ୍ଥାବର-କୁଳ ।

ଫଳ ଫୁଲ ବହି ମହୀପତିକି । ଗ୍ରହିଲେ ପାଛୋଟି ବାର ରିତିକି ।

ସ୍ୱଭାବେ ବନୌକା ସେତ ।

ଅତିଥିସତ୍କାର ବେଭାର ତାଙ୍କର ଅଟଇ କୌଳିକ ବ୍ରତ । ୮୧ ।

ଏ କାଳେ କୁତୂହଳେ ଭୂପାଳର । ଇକ୍ଷଣ ହୋଇଲା କେତକେ ମେଳ ।

ବିକଚ ହେମପତ୍ରେ ଅଳିକୁଳ । ସଞ୍ଚରି ଦିଶନ୍ତି ଅତି ମଞ୍ଜୁଳ ।

ହର ବର୍ଜ୍ଜନ ଜନିତ ।

ଦିଗନ୍ତଚଳ ଦୁର୍ଯଶଭାର ଶିରପରେ ବହିଲାର ମତ । ୮୨ ।

ଗାଲିଲଗା ଭାଲିଶର କାମର । ଭେଦିଲେ ଥରେ ତୁ ବିରହି ଉର ।

ଓଟାରିଲେ ଆସୁ ଜୀବ ସହିତ । କଣ୍ଟକେ ଅତି କଟୁ ସ୍ୱଭାବେ ତ ।

ଏଣୁ ଦର୍ପକ ମର୍ଦ୍ଦନ ।

ବର୍ଜିଛନ୍ତି ତୋତେ ବିଚାରନ୍ତି ଚିତ୍ତେ ଏମନ୍ତ ନଳ ରାଜନ । ୮୩ ।

ଅଗ୍ର ଅଟେ ତୋର ସୂଚୀ ପ୍ରକାର । ତହିଁରେ କାମ କାମୀଯୁଗଳର ।

ଅପଯଶପଟ୍ଟ ଯତନେ ସିଇଁ । ଲୋକ ସମାଜେ ବିସ୍ତାରି ଦିଅଇ ।

କଣ୍ଟକିତ ପତ୍ରେ ତୁହି ।

କାମୀ-ହୃଦ-କାଷ୍ଠ-କର୍ତ୍ତନକୁ କରପତ୍ର ପ୍ରାୟ ଯାଉ ହୋଇ । ୮୪ ।

ପ୍ରସୂନଧନୁନିସ୍ୟନ୍ଦ ମରନ୍ଦ । ଲାଗି ହେବାରୁ କରତଳ ଆର୍ଦ୍ର ।

ତୋରଜେ କାମ ଧୂଳିମାଟି କରି । କର୍କଶ ମୁଷ୍ଟିରେ କାର୍ମୁକ ଧରି ।

ଲାଖ କରୁଛି ମୋ ତନୁ ।

ଯେଣୁ ସେ ଜାଣେ ନାହିଁ ମୋ ଆନଗତି ବିଦର୍ଭି ନନ୍ଦନା ବିନୁଁ । ୮୫।

ଦୋହତଧୁପିତ ଦାଡ଼ିମଦ୍ରୁମେ । ଫଳି ଓହଳିଛନ୍ତି ଫଳସ୍ତୋମେ ।

ତା ଚାହିଁ ନୃପତି ଚିତ୍ତେ ସମ୍ଭବେ । ଦମୟନ୍ତୀ ସ୍ତନତୁଙ୍ଗତାଲାଭେ ।

ଘଟପଟଳି ନିଶ୍ଚୟ ।

ଅଧୋମୁଖେ ରହି ଧୂମ ପିଇ ଦେଇଛନ୍ତି ତପସ୍ୟାରେ ଲୟ । ୮୬ ।

କାହିଁ ନବ-କଣ୍ଟକିତ ଲତାରେ । ପାଚି ଦାଡ଼ିମ ଫାଟି ଶୋଭା ଧରେ ।

ସେ କ୍ଷତେ ଅଶନ-ଆଶାରେ କୀର । ଦେଇଛି ଖଞ୍ଜି ରକ୍ତଚଞ୍ଚୁ ତାର ।

ତା’ ଚାହିଁ ଭାଳନ୍ତି ନୃପ ।

ଏ କାମିନୀ-ମର୍ମ୍ମେ ନିର୍ମମ ମଦନ ବିନ୍ଧିଛି କିଂଶୂକରୋପ । ୮୭ ।

ପଳାଶ ଦେଖି ଭାବନ୍ତି ଭୁପାଳ । ପଳ-ଅଶନୁ ଏ ନାମ ଏହାର ।

କାମର ପରା ଏ ଅର୍ଦ୍ଧେନ୍ଦୁ ଶର । ବିରହୀ-ରକ୍ତେ ହୋଇଛି ଜର୍ଜ୍ଜର ।

ଦେଇଛି କାଟି କା ଅନ୍ତ ।

ଅଦ୍ୟାପି ମୂଳରେ ମାଂସ ତା ଲାଗିଛି ଦୂରୁ ଦିଶେ ବୃନ୍ତବତ । ୮୮ ।

ଗନ୍ଧବହେ ହୋଇ ମନ୍ଦେ ଚୁମ୍ବିତ । ତନୁ ମରନ୍ଦେ ହୋଇଛି ନିଚିତ ।

କଳି ଦଶନାବଳୀକି କିଞ୍ଚିତ । ବିକାଶି ହସୁଛି କମ୍ପି ଇଷତ ।

ଏମନ୍ତ ଲତାର ରୀତି ।

ଦରମିଶ୍ରିତ ଆଦର ଭରେ ନୃପ ନେତ୍ର କଲା ତହିଁ ସ୍ଥିତି । ୮୯ ।

ପାନ୍ଥ ପତଙ୍ଗମ ହିଂସାରେ ରସି । ଥିବାରୁ ଅନଳପ ପାପରାଶି ।

ଭୂଷି ହୋଇଛି ଅଳିମାଳ-ଛଳେ । ଚମ୍ପା-କଳି ନୃପ ମାନସେ ବଳେ ।

ଆନ ଭାବନା ଦଳାଇ ।

ମାନସିକ ପୂଜା ପାଇଁକି ପ୍ରଦୀପ କଳ୍ପନା ଦେଲା ଖେଳାଇ । ୯୦ ।

ପୁଣି ପୁଷ୍ପେ ବିରହୀ ଦୃଷ୍ଟିଘାତୀ । ପରାଗ ଚାହିଁ ନୃପ ବିଚାରନ୍ତି ।

ବିଭୂତି ଭୂଷଣ ହରେ ବଇରି । ହୋଇ କୁସୁମଶର ସମ୍ବରାରି ।

ପେଷିଥିଲାତ ପୁରୁବେ ।

ସେ ଶରୀର-ଭସ୍ମ ଶରଫଳେ ଲାଗିଥିବା ଦେଖାଗଲା ଏବେ । ୯୧ ।

କରୁଣା ସମ୍ଭାବକ ସେ ବନରେ । ପିକ ବିରହୀ ଯୁଗ ଦୁର୍ଦ୍ଦଶାରେ ।

କୁହୁ କୁହୁ ସ୍ୱରେ ବର୍ଣ୍ଣିଯିବାରୁ । ଶ୍ରୋତା ମଧୁବ୍ରତ ହୁଁ ହୁଁ ହୁଁ କରୁ ।

କୁସୁମ କର କମ୍ପାଇ ।

ଅନାସ୍ଥା ପ୍ରକାଶେ ସ୍ଥଳ-କମଳିନୀ ଦେଖି ଦୁଃଖୀ ନରସାଇ । ୯୨ ।

କାହିଁ ବିଲୋକନ୍ତେ ରସାଳ-ଦ୍ରୁମ । ବହେ ନୃପଚିତ୍ତ ଭୀତି ବିଷମ ।

ବିଚାରଇ ମୋତେ ଏ ତରଜେ କି । ରୋଷେ ଚାଳି ମୁକୁଳ ଅଙ୍ଗୁଳିକି ।

ବ୍ୟାଜ ଏ ଭୃଙ୍ଗଝଙ୍କାର ।

ରୋଷ ଆଭାଷ ବିକାଶର ଏ ପୂର୍ବପୁରୁଷ କର୍କଶ ସ୍ୱର । ୯୩ ।

ଛନ୍ନ ମନେ କାହିଁ ନୃପ ଦେଖନ୍ତି । କୋକିଳ-କୁଳ ବସି ଭାବୁଛନ୍ତି ।

ଦ୍ୱିଜ-ଜାତି ଯୋଗେ ହୁଅଇ ଭ୍ରାନ୍ତି । ଭାବନ୍ତି ରୋଷାରକ୍ତ ନେତ୍ରେ ଅତି ।

ବିଯୋଗୀ ଦମ୍ପତି ପ୍ରତି ।

କ୍ଷୀଣୁ କ୍ଷୀଣ ହୁଅ ମୂର୍ଚ୍ଛା ତାପ ପାଅ ବୋଲି ଶାପ କି ଦିଅନ୍ତି ? । ୯୪ ।

ଚମ୍ପକ କଳିକାର ଚୂଳେ ଅଳି- । ମଣ୍ତକ ଭ୍ରମନ୍ତି ରଚି ମଣ୍ତଳୀ ।

ତା’ଚାହିଁ ଭାବନ୍ତି ନଳ ରାଜନ । ବିରହି-ବିବହ-ନିଧନଚିହ୍ନ ।

ସୂଚାଇ ଧୂମକେତନ ।

ଉଇଁଅଛି ଶୂନ୍ୟେ ହେଉ ଏତେ ମନେ ଥରି ଯାଏ ଅପଘନ । ୯୫।

ନାଗକେଶରେ ଭୃଙ୍ଗ ହେଉ ସଙ୍ଗ । ମଣ୍ତଳେ ଝରଇ ପରାଗବର୍ଗ ।

ନୃପ ଚିନ୍ତି ଶିଳୀମୁଖଗଣରେ । ଦେଉଛି ଶାଣ କୁସୁମ ଶାଣରେ ।

ନିଶ୍ଚୟ କେଳତିପତି ।

ଝଡ଼ି ପଡ଼ୁଅଛି ଘର୍ଷଣଜନିତ ପ୍ରତପ୍ତ ସ୍ଫୁଲିଙ୍ଗ ତତି । ୯୬ ।

ଗୁଣ-ସ୍ପୃହାଳୁ ଶିଳୀମୁଖ ବ୍ରାତ । ନୃପ-ଅଙ୍ଗବାସେ ହୋଇ ଲୋଭିତ ।

କୁସୁମୁଁ ବାହାରି ଝଙ୍କାର କରି । ଆସି ନୃପତି-ପାଶେ ଯାନ୍ତି ଫେରି ।

କୁସୁମଚାପ ତା’ ଚାହିଁ ।

ମୋ-ପରା ବୀରର ଲକ୍ଷ୍ୟଭ୍ରଷ୍ଟ ହେଲା ବୋଲି ଲାଜେ ମଉଳଇ । ୯୭ ।

ଅନିଳଲୋଳ-ପଲ୍ଲବ-କଣ୍ଟକ । ବାଜି ବିକ୍ଷତ ହେଉ ଅଙ୍ଗ ଯାକ ।

ଚନ୍ଦନ-ଚାରୁ ସୌରଭ ପ୍ରସରି । ଦିଶ ବିଦିଶ ଯାଉଅଛି ପୂରିଁ ।

ଏମନ୍ତ ଶ୍ରୀଫଳ ଫଳ ।

ବାର-ସ୍ତ୍ରୀକୁଚକୁ ଚିତ୍ତରେ ପକାଇ କଲା ନୃପକୁ ଅକୁଳ । ୯୮ ।

ପୁଣି ଦେଖନ୍ତି ପାଟଳି ଲତାରେ । ସ୍ତବକ ପୂରିଛି ପୁଷ୍ପ ସମ୍ଭାରେ ।

ଯୁବକ ଯୁବତୀ-ଚିତ୍ତ-ଭେଦନ । ବିଷୟେ ସେ ପୁଷ୍ପ ଅତି ନିପୁଣ ।

ବୀର କୁସୁମଚାପର ।

ଇଷୁଧି ବିଚାରି ନିଷଧ-ଅଧିପ ହୁଅନ୍ତି ଭୟେ କାତର । ୯୯ ।

କାହିଁ ଅଗସ୍ତି ଦ୍ରୁମେ ନବ କଳି । ଶୁକ୍ଳିମାରେ ନିଶା ଈଶକୁ ବଳି ।

ଓହଳି ରହିଛି ତା ବିଲୋକନେ । ବିଚାରୁ ଥାନ୍ତି ମହୀପତି ମନେ ।

କୃଷ୍ଣପକ୍ଷେ କ୍ଷୟ ଛଳେ ।

ଗିଳିତ ଶଶାଙ୍କ କଳାକୁ ଏ ଦ୍ରୁମସ୍ଵର୍ଭାନୁବମେ କି ବଳେ । ୧୦୦।

ମୃଦୁଳା-ବ୍ରତତୀ-ତନୁ-ଲତାର । ଅଙ୍ଗୁ ନିହାର-ପ୍ରଚ୍ଛଦ ଅମ୍ୱର ।

ଅବିଳମ୍ୱେ ଦୂର କରି ପକାଇ । ତା’ କୁସୁମେ ରସି ଲୀଳା କରଇ ।

ମରୁତର ଏ ରୀତିକି ।

ଚାହିଁ ନେତ୍ର ମୁଦି ରହନ୍ତି ଭୂପତି ମତିରେ ରଖି ଭୀତିକି । ୧୦୧ ।

ଯା’ କୋଳେ ଜନମି ହୋଇ ବିଶାଳ । ନିଜକୁଳେ ହୋଇଛନ୍ତି ସଫଳ ।

ସେ ମହୀ-ମାତାକୁ କୃତଜ୍ଞ ପଣେ । ଫଳ-ନତଶିରେ ପାଦପ ଗଣେ ।

ନମିବାର ନୃପ ଚାହିଁ ।

ଅଭିବନ୍ଦିଲେ ଆନନ୍ଦେ ଦ୍ରୁମ ବୃନ୍ଦେ ଯେଣୁ ସେ ସୁଗୁଣଗ୍ରାହୀ । ୧୦୨।

କେତକୀ ରଜରାଜିପିଶଙ୍ଗିତ । ଉପ-ବନାନିଳେ ଅତିହିମିତ ।

ପୁଷ୍ପ ମକରନ୍ଦେ ପୀୟୁଷୋପମ । ଦିବା-ଆଲୋକେ ମହା ମନୋରମ ।

ହେଲେହେଁ ସେ ବନସ୍ଥଳ ।

ତାପୀ-ନୃପ-ହୃଦ-କୁମୁଦେ କୈମୁଦି ମୁଦ ନ ବିହିଲା ତିଳ । ୧୦୩ ।

ମଦନ କଲେହେଁ ଅତି କଦନ । ନ ଗଲା ନୃପତି ମୁଖୁଁ ଲାବଣ୍ୟ ।

ତଥାପି ଦିଶେ ସେ ଶଶାଙ୍କ ସରି । ତା’ ଚାହିଁ ରୋଷେ ନେତ୍ର ରକ୍ତ କରି ।

ସେ ମଦନ-ସଖା-ଦୂତ ।

କୁହୁ କୁହୁ ବୋଲି ଅମାକୁ ଡାକେ କି ଚିନ୍ତି ଏ ଚନ୍ଦ୍ର ନିପାତ । ୧୦୪ ।

ପ୍ରବାସୀ ପଥିକେ ଗମନ୍ତେ ପଥେ । ମନ ତାଙ୍କ ମନ୍ଥି ହୁଏ ମନ୍ମଥେ ।

ନାମୁଁ ଗୁଣ ବାରି ମୂଳେ ବିଶ୍ରାମ । କରନ୍ତେ ତାଙ୍କ ଦୁଃଖ ବାରି ଦ୍ରୁମ ।

କରପଲ୍ଲବ ପ୍ରସାରି ।

ଅଶୋକ ନାମକୁ କରଇ କି ସାର୍ଥ ସ୍ମରଶର ପଥଁ ଧରି । ୧୦୫ ।

କ୍ରୀଡ଼ାସର ତୀରେ ତରଙ୍ଗ ବୃନ୍ଦ । ବାଜି ଜନମାନ୍ତି-ମୃଦଙ୍ଗ-ନାଦ ।

ପରଭୃତୋଗୀତ ଗାବନ୍ତି ଉଚ୍ଚେ । ପୁଚ୍ଛଟେକି ଶିଖୀ-ନର୍ତ୍ତକୀ ନାଚେ ।

ବନେ ମଧ୍ୟ ନୃପେ ଦେଖି ।

ପ୍ରକୃତି ସଙ୍ଗୀତେ ସେବଇ ସୁଭାଗ୍ୟବନ୍ତ ନୁହେଁ କାହିଁ ସୁଖୀ । ୧୦୬।

ନୃପଙ୍କ ସୁଗୁଣଗଣ ଘୋଷାଇ । ଲୋକେ ଶୁକେ ଦେଇଥାନ୍ତି ମେଲାଇ ।

ସେମାନେ ବନେ ବୃକ୍ଷଡାଳେ ବସି । ଭାଷୁଥିଲେ ନୃପ ସୁଯଶରାଶି ।

ସୁସ୍ୱରଶାରୀକା ସ୍ୱରେ ।

ଦ୍ୱିଗୁଣିତ ହୋଇ ସେ ଗୀତ ନିରତ ତୋଷୁଥିଲା ନରବରେ । ୧୦୭ ।

ନାନା ସୁବାସେ ବାସିତ କାନନ । ମଧ୍ୟେ ଶୁକପିକ ଶାରୀ ଗାୟନ ।

ଶୁଣିଲେହେଁ ବାହ୍ୟ ଆନନ୍ଦ ବିନା । ହୃଦେ ତୋଷ ଲେଶ ନ ଗଲା ଚିହ୍ନା ।

ସେ ନଳ ମହୀପତିର ।

ଉଚ୍ଛୁଳେ ଦୁଃଖ ନିରତେ ଯହିଁ ତହିଁ କାହିଁ ବା ସ୍ଥାନ ସୁଖର । ୧୦୮ ।

ସକଳ ଋତୁତ ସେ ବନେ ଠୁଳ । ତହିଁ ବିହରନ୍ତି ଅବନୀପାଳ ।

ତା’ ଚାହିଁ ଏମନ୍ତ ଆସେ ମତିକି । ମିତ ମଧୁତୁଲେ ରତିପତିକି ।

ନିଜ କେତୁ ଧରି କରେ ।

ଦ୍ରୁମ-ଆଳବାଳ-ଜଳେ କୁତୂହଳେ ଛାଡ଼ିବାକୁ ମନ କରେ । ୧୦୯ ।

ଏକାଳେ ବଲ୍ଲରୀବାଳୀ-ନୃତ୍ୟର-। ଗୁରୁ କୁସୁମ ଚାରୁଗନ୍ଧଚୋର ।

ସମୀର ମକରନ୍ଦ ଗନ୍ଧ ବାରି-। ପ୍ରବାହେ ସଧୀରେ ସ୍ନାହାନ କରି ।

ଧୀର ଧୀର ହୋଇ ଆସି ।

ଦଣ୍ଡଧର ସେବା ସବିଧିରେ ନିର୍ଭା କରିବାରେ ଗଲା ରସି । ୧୧୦ ।

ତହୁଁ ନୃପନେତ୍ର ଏକ ତଡ଼ାଗେ । ବନେ ଭ୍ରମୁ ଭ୍ରମୁ ପଡ଼ିଲା ରଙ୍ଗେ ।

ପୁଣି ମନ୍ଥନ ଭୟେ ସରସ୍ୱାନ । ପୂର୍ବସଞ୍ଚିତ ବର୍ଦ୍ଧିତ ରତନ-।

ତକ ଯତନେ ଘେନାଇଁ ।

ସେ ତଡ଼ାଗର ଗଭୀର-ଗର୍ଭେ ଲୁଚିଥିଲା ପରା ପ୍ରତେ ହୋଇ । ୧୧୧ ।

ହେଲେହେଁ ନୀରେ ଯତନେ ବିଲୀନ । ଶେଷପୁଚ୍ଛକଛ-ସ୍ୱଚ୍ଛବରନ ।

ଅଇରା-ବତର ରଦଶିଖର । ମୃଣାଳ-ଛଳରେ ବାରି ଉପର ।

ଫିଟି ବାରି ହୋଇ ଦିଶେ ।

ତଟଭୂମି ଭେଦି ଥିବାରୁ ଅପରଆଶଙ୍କା ନ ରଖେ ଲେଶେ । ୧୧୨ ।

ବନ୍ଧା ହୋଇଛନ୍ତି ବାଜୀଏ ତୀରେ । ପଡ଼ିଛି ତାଙ୍କ ବିମ୍ବ ସରନୀରେ ।

ନୀର ସହିତରେ ନାଚି ସେ ଛାଇ । ଯାଉଛି ସହସ୍ର ସହସ୍ର ହୋଇ ।

ଏଣୁ ଉଚ୍ଚୈଃଶ୍ରବା କୁଳ ।

ବୀଚିକଶାଘାତେ ତହିଁ ତରଛିଲା ପରାଏ ଦିଶେ ମଞ୍ଜୁଳ । ୧୧୩ ।

ରାଜେ ବିକଚ ଶ୍ୱେତ-ସରସିଜ । ରସିଛନ୍ତି ତହିଁ ଅଳି-ସମାଜ ।

ମଧ୍ୟ ଦିଶୁଅଛି ତାର ଅସିତ । ତା’ ଚାହିଁ ନ ବିଚାରିବ କେ ଚିତ୍ତ ।

ଏ ସାଗରେ ଶଶିରାଶି ।

ଆପଣା-କଳଙ୍କ କୋଳରେ ଆଦରି ଜଳେ ଉଠିଛନ୍ତି ଭାଷି । ୧୧୪ ।

ତହିଁ ସରୋଜିନୀ ଗୁଳ୍ମ ହରିତ । କମଳାଳୟ ସେ ଉଭୟ ମତ ।

ରଥାଙ୍ଗେ ପୁଣି ଅତି ମନୋହର । ଅଛି ମୃଣାଳ ଶେଷନାଗ ତଳ ।

ଏଣୁ ଏଥି ସିନ୍ଧୁ ଲୁଚି ।

ନାହିଁ ବୋଲି ଯେହୁ କହେ କି କହିବା ତାହାକୁ ନ ଦିଶେ ପାଞ୍ଚି । ୧୧୫ ।

ତରଙ୍ଗତରଙ୍ଗିଣୀମାନେ ଏଥି । ଆସି ମିଶୁଛନ୍ତି ଦିବସ ରାତି ।

ଅଳପବି କସିତ କୋକନଦ-। କଳିକାକୁଳ ପ୍ରବାଳ ସମ୍ପଦ ।

ବଳେ ଆବରି ଅଛନ୍ତି ।

କର ବିଚାର ସୁଧୀରେ ଧୀରେ ବାରେ ଏମନ୍ତ ଯେ ସେ କି ମତି । ୧୧୬ ।

ସିତାସିତ ମହାପଙ୍କଜବ୍ରାତ । ବିକଶି-ବାର ଏ ନୁହଁଇ ସତ ।

ଗର୍ଭେତ କାଳ-କୁଟ କଳାନିଧି । ବେନିଙ୍କି ଯତନେ ଅଛି ସମ୍ପାଦି ।

ତାଙ୍କ ଶୁକ୍ଳ ନୀଳ କାନ୍ତି ।

ନୀରଆବରଣ କାହୁଁ ବା ରୋଧିବ ତେଣୁ ଫିଟି ଦିଶୁଛନ୍ତି । ୧୧୭ ।

ଶୈବାଳ ବଲ୍ଲରୀ ତରଙ୍ଗବେଗେ । ତରଙ୍ଗ ତରଙ୍ଗ ହେଉଛି ରଙ୍ଗେ ।

ଏହା ଯେ ବୋଲେ ସେ ନଜାଣେ ନିଶ୍ଚେ । ସାଗରେ ବାଡ଼ବାଗ୍ନି ଥିବା ସ୍ୱଚ୍ଛେ ।

ଏ ସିନା ସେ ବହ୍ନି-ଧୂମ ।

କୁଣ୍ଡଳିତ ହୋଇ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱକୁ ପ୍ରସରି ଦିଶୁଅଛି ମନୋରମ । ୧୧୮ ।

ସୂରଦର୍ଶନେ କଣ୍ଟକାଇ ଅଙ୍ଗ । ମହା ଆମୋଦକୁ ପ୍ରକାଶି ବେଗ ।

ଶରୀରକୁ କରି ଶିରୀ ମନ୍ଦିର । ଏ କେ ନାଚୁଅଛି ନୀର ଉପର ।

ଗେଲେ ଗେଲେ ଧୀରେ ଧୀରେ ।

ୟାକୁ ପଦ୍ମସନା କହିବେ ଅପ୍ସରା ଦେଖି ନଥିଲାକୁ ନରେ । ୧୧୯ ।

ତୀର-ତରୁଙ୍କ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଜଳେ । ପଡ଼ି ନାଚୁଅଛି ତରଙ୍ଗ ତୁଲେ ।

ବୋଇଲେ କେ କିପାଁ କରିବ ସତ । ଶୁଣିଲା ଉତ୍ତାରୁ ଏତେ ଚରିତ ।

ନିଶ୍ଚେ ସେ ତର୍କିବ ମନ ।

ଗର୍ଭ-ଗୁପତ ମୈନାକ ପର୍ବତର ଏକା ଏ ପକ୍ଷକମ୍ପନ । ୧୨୦ ।

ଏମନ୍ତେ ସାଗର ଚାତୁରୀ ଚୋରୀ-। କାରୀ କ୍ରୀଡ଼ାସରେ ସେ ଦଣ୍ଡଧାରୀ ।

ଦେଖିଲେ ହିରଣ୍ମୟ ହଂସ ଏକ । ହଂସୀ କଳସ୍ୱନେ ହୋଇ ଉତ୍ସୁକ ।

ତା’ ପାଶେ ଯାଉଛି ଧୀରେ ।

ଅଦ୍ଭୂତପୂର୍ବ ଏ ବିଚିତ୍ର ବିହଗେ ବିଲୋକି ବିସ୍ମିତ ହେଲେ । ୧୨୧ ।

ଚଞ୍ଚୁଚରଣ-ଯୁଗଳ-ଛଳର । କାମ ବିଜନିତ-ପ୍ରେମ-ଦ୍ରୁମର ।

ପଲ୍ଲବ-ଯୁଗ-ଯୁତ-ନବାଙ୍କୁର-। ପରାଏ ରତି-ଲାଳସୀ ପ୍ରିୟାର-।

ପାଇକି ହୋଇଛି ସେହି ।

ବେଶି ବର୍ଣ୍ଣିବାକୁ ବସି ତାର ରୂପ ଆଉ ଭାଷା ନ ଦିଶଇ । ୧୨୨ ।

ନାହିଁ-ନଥିବା ରୂପବନ୍ତ ଖଗେ । ମହୀ-ମହେନ୍ଦ୍ର ବିଲୋକନ୍ତେ ବେଗେ ।

ହୃଦୁଁ ଦମୟନ୍ତୀ-ବିରହ-ଜାତ । ସନ୍ତାପ କ୍ଷଣେ ହେଉ ଅନ୍ତରିତ ।

ସେ ସ୍ଥାନ ବସିଲା ମାଡ଼ି ।

ବଳେ ପ୍ରବଳ-କୁତୂହଳ ଚପଳେ ନିଜ ଅଧିକାର ଲୋଡ଼ି । ୧୨୩ ।

ଅବଶ୍ୟମ୍ଭାବୀ ବିଷୟ-ନିକରେ । ବିଧାତା-ବିଧିକି କେ ରୋଧି ପାରେ ।

ହେଉଥିବ ତାର ଯେମନ୍ତ ଗତି । ଏ ବିଶ୍ୱନିବାସୀ ପରାଣୀ-ତତି ।

ବାତ୍ୟା-ବେଗେ ତୃଣବତ ।

ନିରୁପାୟ ହୋଇ ତାର ତୁଲେ ଧାଇଁଥିବେ ଏ କଥା ନିୟତ । ୧୨୪ ।

ଏକାଳରେ ସେ ସରୋବର-ତୀରେ ।-ରତଶ୍ରମଜାତ-ଅବସାଦରେ ।

ଅତି ଅଳସରେ ମରାଳ ବର । ଶୟନ-ସୁଖ ସମ୍ଭୋଗେ ତତ୍ପର-।

ହୋଇ ଏକପଦେ ରହି ।

ନିଦ୍ରାଗଲା ଗ୍ରୀବା ବୁଲାଇ ମସ୍ତକ ପକ୍ଷ-ସନ୍ଧିରେ ଲୁଚାଇ । ୧୨୫ ।

ନିଷଧାଧିପ ବଦନ ତେଜରେ । କାଞ୍ଚନ-ଅବ୍ଜକି ନିଜ ଓଜରେ ।

ହରାଇ ଲାଜରେ ମୃଣାଳ-ଚୂଳେ । ଲୋଳି ରହିଅଛି କିବା ସଲିଳେ ।

ସଲିଳ ମଣ୍ଡଳେଶର ।

ବିଦ୍ରୁମ ଦଣ୍ଡ ମଣ୍ତିତ ଚାରୁ ହେମଚାମର ସେ ହଂସବର । ୧୨୬ ।

ଉତୁରି ବାଜିବରୁ ମହାରାଜ । ମହୀତଳେ ଦେଉ ପଦସରୋଜ ।

ତହିଁ ତ ଉପାନହ ରହିଅଛି । ତା’ ଚାହିଁ ଚିତ୍ତକୁ ଏତେ ଆସୁଛି ।

ବନେତ ପଦ୍ମ ପ୍ରବାଳ ।

ଛନ୍ତି ତାଙ୍କ ତୁଲେ ଯୁଝିବାକୁ ଏକି ଲାଇଛି ବର୍ମ୍ମମଞ୍ଜୁଳ । ୧୨୭ ।

ଖଗ ଧରିବା-ଆଶାରେ ରାଜନ । ତନୁ ସଙ୍କୁଚାଇ ଦେଇ ବାମନ-।

ଅବତାରର ସର୍ବଶରୀ ହରି । ଧୀରେ ନିଶବଦେ ପଦକୁ ଚାଳି ।

ପାଶେ ହୋଇ ପରବେଶ ।

ଦୀର୍ଘବାହୁ ବଶେ ଇଷତ ଦୂରରୁ ସ୍ୱକରେ ଧରିଲେ ହଂସ । ୧୨୮ ।

କଳେବରେ କର ଲାଗିବା ମାତ୍ରେ । ହେଲିକି ଧରା ବୋଲି ଚିନ୍ତି ଚିତ୍ତେ ।

ଉଡ଼ିଯିବା ପାଇଁ ଯତନ କରି । ଶେଷେ ବନ୍ଧନୁଁ ନପାରି ଉବୁରି ।

ନିରାଶେ ନରେଶ କର ।

ମୋର ନିରୋଧକ ଏ ସିନା ବିଚାରି ଦଂଶିବାର କଲା ସାର । ୧୨୯ ।

ନରେଶ କରେ ହଂସବର ଦେଖି । ବିହଗ-ବର୍ଗେ ହୋଇ ଅତି ଦୁଃଖୀ ।

ଉଡ଼ି ପଳାନ୍ତେ ତାଙ୍କ ପକ୍ଷବାତ-। ଘାତେ ସରନୀର ଅନୁକମ୍ପିତ ।

ହୋଇଣ କରପଙ୍କଜ ।

ହଲାଇ ବାରେ କି ହେ ନରଶେଖର ଏ ହିଂସା ରୀତି ବରଜ । ୧୩୦ ।

ମହା ମନୋରମ ହେମମରାଳେ । ବଞ୍ଚିତ ହେବାର ଚାହିଁ ପଲ୍ୱଳେ ।

ଏଥି ଆଉ ରହି କି କାର୍ଯ୍ୟ ଅଛି । ଏମନ୍ତ ବିଚାରି ଶିରୀ ମୂରୁଛି ।

ବିଜେ କରୁ ସରୋବରେ ।

ପାଦପଦ୍ମର ନୂପୁର ବାଜେ କୂଳେ କଳହଂସ-ସ୍ୱନ-ଛଳେ । ୧୩୧ ।

ମର୍ଯ୍ୟାଦା ଲଙ୍ଘି ଯାହାର ବଲ୍ଲଭ । ବିନା କାରଣରେ ନିର୍ଦ୍ଦୋଷ ଜୀବ ।

ହିଂସଇ ରହିବାକୁ ତାର ପାଶ । କାହାର ଅବା ବଳଇ ମାନସ ।

ଏମନ୍ତେ ସ୍ୱନ-ବ୍ୟାଜରେ ।

ନିନ୍ଦି ଅବନୀ ବରଜି ନଭେ ଗଲେ ବିହଗେ ମହାରାଜରେ । ୧୩୨ ।

ଏଣେ ପକ୍ଷୀକି ଧରି ମହୀପତି । ଚାହିଁ ତାହାର ହେମମୟ କାନ୍ତି ।

ପ୍ରଶଂସନ୍ତି ପକ୍ଷୀକୁଳେ ଏହାର । ପରାଏ ନାହିଁ ନୋହିବ ସୁନ୍ଦର ।

ଏକାଳେ ତାହାଙ୍କୁ ଚାହିଁ ।

ମାନସନିବାସୀ ସେ ହଂସ ଭାଷଇ କର ପଞ୍ଜରରେ ରହି । ୧୩୩ ।

ବୋଲେ ହଂସ ହେ ବସୁନ୍ଧରାପତି । ବିଲୋକି ମୋର ହେମ-ପକ୍ଷତତି ।

ଲୋଭେ ତୁମ୍ଭ ଚିତ୍ତ ହେଲା ଚଞ୍ଚଳ । ଧିକଧିକ ତାକୁ ସହସ୍ରବାର ।

ଏ ମୋ ପକ୍ଷ-କନକରେ ।

କେତେ ବା କମଳୋଦୟ ସମ୍ଭବିବ ତବ କୋଷ ରତ୍ନାକରେ । ୧୩୪ ।

ମୋ ବିନାଶେ ଜୀବହତ୍ୟା କେବଳ । ନୋହିବ ଏକା ବିଚାର ଭୂପାଳ ।

ବିଶ୍ୱାସୁଁ ସିନା ତୁମ୍ଭ ଦରଶନେ । ନ ଯାଇ ଶୋଇ ଥିଲି ମୁଁ ଏ ସ୍ଥାନେ ।

କଲେ ବିଶ୍ୱାସ ବଇରି ।

ତାକୁ ଯେ ନାଶେ ନୁହେଁ କିସେ ନିନ୍ଦିତ ବୁଧେ ବୁଝ ବାରେ ବାରି । ୧୩୫ ।

ସମରେ-ଉଦ୍ଭଟଭଟ ପଙ୍କତି । ପଦେ ପଦେ ବିଶ୍ୱେ ପୂରି ଅଛନ୍ତି ।

ଏ ହିଁସା ରସ ନ ମେଣ୍ଟେ କି ଚହିଁ । ହେ ବୀରକେଶରୀ ନିଷଧ ସାଈଁ ।

ତୁମ୍ଭ ବିକ୍ରମକୁ ଧିକ ।

ନିରାଶ୍ରୟ କୃପା-ପାତ୍ର ପତତ୍ରିରେ ନାହିଁ ଯା ଦୟା ଲେଶେକ । ୧୩୬ ।

ଜଳଜାତ-ଫଳ-ମୂଳ-ନିବହ । ଖୋଜି ଲୋଡ଼ି ମୁହିଁ ପାଳଇ ଦେହ ।

ମୁନି-ବୃତ୍ତିରେ ତ ବହେ ଜୀବନ । ନ ବହେ ହିଂସା କାହିଁ କଦାଚନ ।

ଦଣ୍ଡଧାରୀ-ପଣ ମୋରେ ।

ପ୍ରକାଶ ଯାହା ତବ ପତ୍ନୀ ପୃଥିବୀ ନ ନିମଜ୍ଜେ କି ଲଜ୍ଜାରେ । ୧୩୭ ।

ଯୁକ୍ତି ଯୁକ୍ତ ଅତି-ପରୁଷ ଗିର । ଭାଷି ନରେଶଙ୍କୁ ସେ ହଂସବର ।

ଦେଇ ବୁଡ଼ାଇ ଲଜ୍ଜା ବିସ୍ମୟରେ । ତହୁଁ ତାଙ୍କ ଚିତ୍ତ ଦୟାସାଗରେ ।

ନିଜ କରୁଣ-କାହାଣୀ-।

ତରଙ୍ଗିଣୀକି ତରଙ୍ଗାଇ ଅଣାଇଁ ଦେଲା ମିଶାଇ ସେକ୍ଷଣି । ୧୩୮।

ବୋଲେ ହେ ବିଧି ତୁତ ସର୍ବଜ୍ଞାତା । ତୋତେ ଅଜଣା ଅଛି କେଉଁ କଥା ।

ବୃଦ୍ଧାଜନନୀର ମୁଁ ଏକପୁତ୍ର । ନବ-ପ୍ରସୂତି ମୋ ସତୀ କଳତ୍ର ।

ଏ ଦୁହିଙ୍କ ଗତି ମୁହିଁ ।

ମୋତେ ଯା ମରଦି ଦେଉଛୁ ଜାଣିଲି ତୋ ହୃଦେ କରୁଣା ନାହିଁ । ୧୩୯ ।

ଏ ମୋର ବନ୍ଧନ ବିପତ୍ତି ଦେଖି । ସଙ୍ଗ ସଖାଏ ହୋଇ ଅତି ଦୁଃଖୀ ।

ସଂସାର ନିନ୍ଦି ଲୋତକ ତେଜିବେ । ପୁଣି କାଳବଶେ ପାଶୋରି ଦେବେ ।

ଏକା ଗୋ ଜନନୀ ତୋର ।

ପାଇଁ ନିରନ୍ତର ଦୁସ୍ତର ହୋଇବ ସୁତ-ଶୋକ-ପାରାବାର । ୧୪୦ ।

ମୋ ପାଇଁ ମୃଣାଳ-ଭାରେ ମନ୍ଥର । ପତି ଅଛନ୍ତି ଆଉ କେତେ ଦୂର ।

ବାନ୍ଧବି ତୁ ପୁଚ୍ଛୁଁ ଏମନ୍ତ ବୋଲି । ଶୁଣି ତେଜିବେ ଖଗେ ନେତ୍ରୁବାରି ।

ତା’ ତ ତୁ ଦେଖିବୁ ନେତ୍ରେ ।

ତେତେବେଳେ ତୋର ଚିତ୍ତ କି ହୋଇବ ଜୀବିତ ଥିବ କି ଗାତ୍ରେ । ୧୪୧ ।

ସେ ମୃଦୁଶୀତଳ ପ୍ରିୟା ଶରୀର । ନିର୍ମାଣିଛି ପରା ବିହି ତୋ’ କର ।

ସେ ବାଳା ତହୁଁ ବିଯୋଗୀ ହେବାର । ଏ କପାଳ-ଫଟା ନିଷ୍ଠୁରାକ୍ଷର ।

କେହି ଲିହିଲୁ ମୋ ଭାଲେ ।

ଏ ବିଶ୍ୱ ସଂସାରେ କେହି ନିଦାରୁଣ ନ ଥିବେ ତୋହର ତୁଲେ । ୧୪୨ ।

ମୋ ସହଚର-ହଂସଙ୍କ ବଦନୁ । ଏ ମର୍ମଘାତୀ ବାର୍ତ୍ତାକୁ ସୁତନୁ ।

ଶୁଣି କି କି ହୋଇ ଯାଉ ନ ଥିବୁ । ସରିଲା ଆଜୁଁ ତୋର ସୁଖ ସବୁ ।

ଚାହୁଁଥିଲେ ଦଶଦିଶେ ।

ଶୂନ୍ୟ ବିନା ଆନ ନୟନେ ତୋ ଧନ ତହିଁ ନ ଦିଶିବ ଲେଶେ । ୧୪୩ ।

ଲଭିଲି ଯେଉଁ ଦାରୁଣ କଷଣ । ସଖା ମୁଖୁଁ ଶୁଣି ରେ ଜୀବଧନ ।

ଲଭିବୁ ଯେବେ ତୁ ଦଶମ ଦଶା । ଯିବ ମୋର ସବୁ ଆଶା ଭରସା ।

ବଞ୍ଚିବେ କି ଶିଶୁ ସୁତେ ।

ମଲିଣିତ ମୁହିଁ ପୁଣିହିଁ ରେ ସହି ଏ ବିହି ମାରିବ ମୋତେ । ୧୪୪ ।

ସେ ମୋ ଚିରକାଳ କାମନା ଫଳ, ଫିଟି ନ ଥିଲା ତ ନେତ୍ର ତାଙ୍କର ।

ଅତି ବାଳୁତ ସେ କ୍ଷୁଧା ବିକଳେ । ଯାଉଥିବେ ଗଡ଼ି କୁଲାୟ କୋଳେ ।

ତୋ ବିରହେ ପ୍ରୟ-ସହୀ ।

ଦରିଦ୍ର-ରତନ ସେ ମୋର ନନ୍ଦନ ନିମିଷେ ବଞ୍ଚିବେ ନାହିଁ । ୧୪୫ ।

ଆହା ରେ ସୁତେ କରି ଚୁଁ ଚୁଁ କାର । କାହାକୁ ଡାକିବି ଆଉ ଏଥର ।

କା ପାଶେ ଅବା କମ୍ପାଇବ ମଥା । ନ ଥିବ ତୁମ୍ଭେ ଥିବ ତୁମ୍ଭ କଥା ।

ଏତେ ବୋଲୁଁ ଗଲା ମୋହ ।

ପୁଣି କ୍ଷଣକେ ଚେତିଲା ଅଙ୍ଗେ ବାଜୁଁ ନୃପ-ଲୋତକ-ପ୍ରବାହ । ୧୪୬ ।

ସେ ଦୀନବନ୍ଧୁ-ନଳ-ମହୀପାଳ । ଅବଲୋକି ମରାଳର ବିକଳ ।

ସହି ନ ପାରି ବୋଇଲେ ହେ ହଂସ । ଯେଉଁ ଦିଗକୁ ବଳୁଛି ମାନସ ।

ସେ ଦିଗେ ସାନନ୍ଦେ ଚଳ ।

ରୂପ ଦରଶନେ ସିନା ଧରିଥିଲି ଇଚ୍ଛା ତ ପୂରିଛି ମୋର । ୧୪୭ ।

ଚକ୍ରଗତିରେ ସଙ୍ଗ-ବିହଙ୍ଗମେ । ଆଗୁଁ ତ ଉଡ଼ି ବୁଲୁଥିଲେ ବ୍ୟୋମେ ।

ହଂସ ମୁକ୍ତିକି ତାଙ୍କ ବକ୍ରଗତି । ବହିଲା ଏବେ ନିରାଜନା-ରୀତି ।

ତାଙ୍କ ନେତ୍ରୁ ଶୋକଜଳ ।

ପରିବର୍ତ୍ତେ ଆନନ୍ଦାଶ୍ରୁ ବୁହାଇଲା ନୃପେ ମୁକ୍ତ ଏ ମରାଳ । ୧୪୮ ।

କବିରାଜ-ରାଜି-ମଥା-ମୁକୁଟ-। ମାଣିକ୍ୟେ ଶ୍ରୀହୀର ହୀରା ପ୍ରକଟ ।

ମାମଲ୍ଲ-ଦେବୀ-କୋଳେ ଜିତେନ୍ଦ୍ରିୟ । ଶ୍ରୀହର୍ଷ ନାମେ ତାହାଙ୍କ ତନୟ ।

ବ୍ରହ୍ମଜ୍ଞ-ପଣୁଁ ଏ କାବ୍ୟ ।

ବିରଚିଛନ୍ତି ଗୋପୀନାଥ ବଦତି ଦୋଷ ନ ଘେନିବ ଭବ୍ୟ । ୧୪୯ ।

-------

ଦ୍ୱିତୀୟ ଛାନ୍ଦ

[ରାଗ- କୁମ୍ଭକାମୋଦୀ]

ଶୁଣହେ ସୁଧୀରେ ସଧୀରେ ବିଧିରେ ରସ ଏ ଉତ୍ତାରୁ ।

ଜଗତି-ପତି ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ନଳ-ଭୂପତି-ଭୂଜରୁ ।

ଲଭି ମୁକତି ସେ ହଂସ ଦ୍ୱିଜ ଅତି ହୋଇଲା ଉଷତ ।

ସେ କାଳ-ସମ୍ଭବ ତୋଷ ତା ନୋହିବ ବଚନେ ବ୍ୟକତ । ୧ ।

ଫୁଲାଇଦେଇ ତନୁ-ରୁହ-ତତିକି ଅଙ୍ଗ ପୁଲକାଇ ।

ଝାଡ଼ି ହୋଇ ପଡ଼ୁଥାଇ ବାରମ୍ବାର ଗେଲାଇ ଗେଲାଇ ।

ହେବାରୁ ଧରା ଧରାପତି-ଶ୍ରୀକରେ ଅଲରା ପକ୍ଷକୁ ।

ସାଇତି-ପକାଉ-ଥାଏ ତରତରେ ସଗରି ଚଞ୍ଚୁକୁ । ୨ ।

ମୁକତି ଲଭିବା ମାତ୍ରକେ ଭୂପତିଭୂଜରୁ ଝଟତି ।

ଉତ୍ପକ୍ରମି ଅନ୍ତରୀକ୍ଷେ ପକ୍ଷୀ କୁଲାୟେ କଲା ଯାଇ ସ୍ଥିତି ।

ବସି ତହିଁ ପକ୍ଷ-ସନ୍ଧି-ମଧ୍ୟ-ଦେଇ ଏକପଦ ଚାଳି ।

ଶିର-କଣ୍ଡୁତି-ପିଣ୍ଡ ଦଣ୍ଡି ଖଣ୍ଡିଲା ନଖର ପ୍ରହାରି । ୩ ।

ପକ୍ଷ-ବୃକ୍ଷ-ଦୁର୍ଗ-ଆଶ୍ରୟ-ବଶରୁ ଦୁଃସହ ବିଶେଷ ।

ଦେହ-ଦଂଶନ ବିଷୟେ ନିରୁପମ କଟୁ କୀଟ-ବଂଶ ।

କଣ୍ଡୁତି-ପଣ୍ଡିତ-ପଟୁ-ଚଞ୍ଚୁପୁଟ-କୋଟ୍ଟିକୁଟ-ନରେ ।

କାଟି-ପକାଇ ତୁଟାଇ-ଦେଲା ଅଙ୍ଗ-କଣ୍ଡୁତି ଧାତି ରେ । ୪ ।

ବସୁଁ ବସାରେ ଯାଇ ସେ ହଂସ ତାର ଦର୍ଶନ ଲାଳସେ ।

ସରୁଁ ସତ୍ୱର ଆସିଲେ ତା ପାଶରେ ଆନ ପକ୍ଷୀ-ବଂଶେ ।

କର-ଗ୍ରହଣ-ବଶୁଁ ଜାତ ବିକୃତି ଅଙ୍ଗେ ତା ବିଲୋକି ।

ଶଙ୍କି ପଳାଇଲେ ଉଡ଼ି ସେ ଆକାଶେ ହୋଇ ଡକା ଡକି । ୫ ।

ପୁଣ ବସାରୁ ନରେଶ କରେ ଉଡ଼ି-ଅଇଲା ସେ ହଂସ ।

ଆରକ୍ତବର୍ଣ୍ଣୁ ଏ କୋକନଦ ବୋଲି ଭାଳିକି ମାନସ ।

ଶଇବଲକ୍ଷ୍ମଣ ପଦ୍ମର ସ୍ୱଭାବ-ସିଦ୍ଧତ ଅଟଇ ।

କରପଦ୍ମେ ଭ୍ରାନ୍ତ-ଭ୍ରମର-ରୁଦ୍ରାକ୍ଷେ ସେ ଶୋଭା କି ନାହିଁ । ୬ ।

କରେ ଆସି ସେ ହଂସ ବସୁ ନରେଶ ହୋଇ କୁତୁହଳୀ ।

ବିଚାରନ୍ତି କାହିଁ କେବେହେଁ ଦେଖାତ ନ ଥିଲା ଏ ଭଳି ।

ଧରିଥିଲି କିଛିକାଳ ବୋଲି କରେ ଗଲା ଏ ଭରସି ।

ନୋହିଲେ କି ନୀଡ଼ୁଁ ଉଡ଼ି ଆସି ମୋର କରେ ଥାନ୍ତା ବସି । ୭ ।

ଏମନ୍ତେ ନୃପତି-ମତିକି କୁତୁକ-ସରିତ ପତିର ।

ଅମୃତମୟ ଉର୍ମ୍ମିରେ ନିମଜ୍ଜାଇ ସେ ମରାଳ ବର ।

ତରିବା ପାଇଁକି ଶ୍ରବଣ ଦୁହିଙ୍କି କଳଶ କରାଇ ।

କରଇ ବଚନ-ରଚନ ରାଜନ ବଦନକୁ ଚାହିଁ । ୮ ।

ଆହେ କାମ-ଅଭିରାମ ନୃପ ଧର୍ମ-ମର୍ମ୍ମ ସୁବିଚାରେ-।

ବିଚକ୍ଷଣ ନୃପେ ନିନ୍ଦି ନାହାନ୍ତିତ ମୃଗୟା ବେଭାରେ ।

କରି କରଗତ ମୋତେ ଯା ମୁକତ କଲ ମହୀପାଳ ।

ଏ ଦୟା-ଉଦୟ ଦେଲା କରି ତୁମ୍ଭ ଧର୍ମ୍ମ ସମୁଜ୍ଜ୍ୱଳ । ୯ ।

ନିତି ନିବାସ-ବୃକ୍ଷକୁ ନାନା ବାଗେ ପୀଡ଼ନ୍ତି ବିହଗେ ।

ଜାତି-ପ୍ରୀତି ତେଜି ଦୁର୍ବଳଙ୍କୁ ମୀନେ ଗରାସନ୍ତି ବେଗେ ।

ମୃଦୁ ନିରୀହ ତୃଣକୁ ମୃଗଚୟ ଅଦୋଷେ ଭକ୍ଷନ୍ତି ।

ଏଣୁ ମୃଗୟାରେ ଜୀବ ହିଂସି ଦୋଷୀ ନୁହଁନ୍ତି ଭୂପତି । ୧୦ ।

କହିଛି ବହୁତ ଅପ୍ରିୟ ଗିରତ ତହୁଁ ତବ ଚିତ୍ତେ ।

ସଞ୍ଜାତ ବ୍ୟଥାକୁ ବିନାଶି ବାଞ୍ଛୁଛି ଏବେ ବାକ୍ୟାମୃତେ ।

ପ୍ରଖର-ତାପରେ ପାଦପ ନିକରେ ସନ୍ତାପିତ କରି ।

ଶେଷେ ତାଙ୍କ ତାପ ହରିଥାନ୍ତି ଆପ ଦେଇ ଯଥା ହରି । ୧୧ ।

ଆପେ ଉପସ୍ଥିତ ଅଯାଚିତ ହିତ ପଦାର୍ଥ ତ୍ୟକତ ।

କରିବା ହେ ନୃପ-ଶେଖର ତୁମ୍ଭର ନୁହଁଇ ଉଚିତ ।

ଅପରିଚିତ ନୁହଁଇ ତୁମ୍ଭ ମୁଁ ତ ଦେଖୁଛତ ଶୁଚି ।

ମୋ ଦାନ ପ୍ରତି ଗ୍ରହିବାକୁ ତୁମ୍ଭଙ୍କୁ ସଞ୍ଚିଛି ବିରଞ୍ଚି । ୧୨ ।

ଛାର ନଭ ଚର-କୁଳେ ଜାତ ମୋର ତୁମ୍ଭେ ଧରାପତି ।

ଉପକାରକୁ ତୁମ୍ଭର ନାହିଁ ମୋର ଜାଣୁଛି ଶକତି ।

ତଥାପି ତବ କରୁଣା-କଣା ଲଭି ଉଚ୍ଛ୍ୱସିତ ଚିତ୍ତ ।

ମୋ ନୁହଁଇ ସ୍ଥିର ତବ ଉପକାର ନ କରି କିଞ୍ଚିତ । ୧୩ ।

ଉପକାରୀର ଉପକାର ତୁରିତ ନିଜ-ଅନୁରୂପେ ।

କରିବା ବିହିତ ଏ ବିଧି ନିୟତ ଲୋକସ୍ଥିତି ବ୍ୟାପେ ।

ସେ ଉପ-କୃତିର ଲଘୁ ବା ଗୁରୁତା ଉପକୃତ ଜନ ।

ନ ଘେନଇ ଚିତ୍ତେ ଯେଣୁ ଉପକୃତେ ନ ଥାଇ ତା ମନ । ୧୪ ।

ପକ୍ଷୀ ସିନା ମୁଁ ଯୁକ୍ତିସହ ହୋଇବ କେହି ମୋର ଗିର ।

ତଥାପି ଏଥିରେ ଯୁକ୍ତ ନୋହିବ କି ଶ୍ରବଣ ତୁମ୍ଭର ।

ପକ୍ଷୀ-ବାଣୀ ବୋଲି ଯେବେ ଅନାଦର ହେବ ବା ମୋ ଗିରେ ।

ଘୋଷାଉ ଥାନ୍ତି ପୋଷି କିପାଁ ଯତନେ ତେବେ କୀରେ ନରେ । ୧୫ ।

ଅଇରି-ନିକର-ଗିରେ ନାମ ଯାର ହୋଇଛି ସାର୍ଥକ ।

ଲଭନ୍ତୁ ଜୟ ସେ ଭୀମ- ନାମଧାରୀ ବିଦର୍ଭ ନାୟକ ।

ପତି ପଣେ ବସୁମତୀ ଲିଭିଯାକୁ ବାସବ-ପାଳିତା ।

ଅମରାବତୀକି ମତିକି ନ ଆଣି ହାସରସେ ରତା । ୧୬ ।

ଅତି-ପ୍ରୀତ-ତଥ୍ୟ ବାଦୀ- ଯତିବର-ଦମନ-ପ୍ରସାଦେ ।

ସେ ବିଦର୍ଭପତି ଭୀମ ଲଭିଛନ୍ତି ତନୟା-ସମ୍ପଦେ ।

ଭୂତ ଭବିଷ୍ୟ ବର୍ତ୍ତମାନ ଏ ତିନି କାଳେ ତା’ ସମାନ ।

ନାଗ-ନର-ସୁର-ପୁରରେ ଦୁର୍ଲଭ ବନିତା-ରତନ । ୧୭ ।

ଭୁବନ ତ୍ରୟର ଅସୀମ-ସୁଷମାବତୀ ବାମାକୁଳ ।

ତା’ ଶୋଭା ସମ୍ପଦ ତିଳ ତୁଲେ ତୁଳ ହୋଇ ହେଲେ ତିଳ ।

କାମିନୀଙ୍କ କମନୀୟତା ଦମନ କରିବାରୁ ତାର ।

ନାମ ଦମୟନ୍ତୀ ହେଲାକି ନୃପତି ମତିରେ ବିଚାର । ୧୮ ।

ଗୁଣସାଗର ସେ ଭୀମ ନରବର ଏ ତାଙ୍କ ତନୟା ।

ଏଣୁ ନିଶ୍ଚୟ ଚିନ୍ତାକର ହୃଦୟ ସେ କମଳାଳୟା ।

ବୋଲିବ ବା ଦେଖି ନାହିଁତ ମୁଁ ତାକୁ କଳ୍ପିବି କେମନ୍ତେ ।

ଦୂରେ ଥିଲେହେଁ ହରଶିରଶଶିକି କେ ନ ଜାଣେ ହାଦେ । ୧୯ ।

ଧୀରା-ମଉଳିମଣ୍ଡନଝରା ସେ ତ ତା’ ଚିକୁର-ଶୋଭା ।

ବର୍ଣ୍ଣି ପାରିବାକୁ ବିହଗଭାଷିତେ କାହିଁ ଶକ୍ତି ଅବା ।

ପଶୁ ଯାହାକୁ ପଛେ ପୁଚ୍ଛେ ରଖିଛି ସେ ଚାମରଭାର ।

ଏ କେଶ-ତୁଲେ ତୁଳିବ ଅବା ସେହି ନାହିଁ ଜ୍ଞାନ ଯାର । ୨୦ ।

ବାମ-ଲୋଚନାର ବିଶାଳ-ଲୋଚନ-ଚାତୁରିକି ଚାହିଁ ।

ଏଣଈକ୍ଷଣ ଭୟେ କ୍ଷଣେ ମୁଦ୍ରିତ କ୍ଷଣେ ବିକଶଇ ।

କ୍ଷୁରକଣ୍ଡୁୟନ ଛଳରେ ହରିଣ ରହ ରହ ବୋଲି ।

କରୁଥାଏ ଅଶ୍ୱାସନା ତାକୁ ସିନା ଦେଇ ଦମ୍ଭ ଖାଲି । ୨୧ ।

ପିତୃ-ମାତୃ କୁଳ ନୟନ-ଯୁଗଳ ରମଣୀ-ସୁଗୁଣ ।

ଏ ଆଦି ସକଳ ସେ ଭୀମ-ଭୂପାଳ-ପୁତ୍ରିର ଶୋଭନ ।

ଶ୍ରୁତିଗାମୀତାରେ ଏତିନି କଥାରେ କେ କା’କୁ ନ ହାରେ ।

ଏଣୁ ଦମୟନ୍ତୀ ନିରୁପମା ଅତି ରମଣୀସଂସାରେ । ୨୨ ।

ନେତ୍ର-ଚାତୁରୀକି ହାରି ସରସିଜ ଦିଶଇ ମଳିନ ।

ତିର୍ଯ୍ୟକ-ଜାତି ତ ହରିଣ ତା ନେତ୍ର ତହିଁକି ତୁଳନ ? ।

ଏକା ରହିଅଛି ଖଞ୍ଜନ ତା ଗର୍ବ-ଗଞ୍ଜନ ପାଇଁକି ।

ବାଳା କୁତୁହଳେ ଲୋଚନ-ଯୁଗଳେ କଜ୍ଜ୍ଵଳ ଲାଇକି ? । ୨୩ ।

ଅଧର-ବିମ୍ୱ ନାମ ଯାହା ବହଇ ସେ ନବୀନା-ଓଷ୍ଠ ।

ତହିଁ ଦୋଷଥିଲାପରି ତ ନୋହିବ କା’ ଚିତ୍ତେ ପ୍ରକଟ ।

ମୋହର ତହୁଁ ଅଧର ବୋଲି ସିନା ରଦନ-ଚ୍ଛଦନ ।

ବୋଲନ୍ତେ ବିମ୍ବେ ଅଧର-ବିମ୍ୱ ନାମ ଖ୍ୟାତ ତା ଭୁବନ । ୨୪ ।

ଦିଶେ ଯା ଶଶାଙ୍କ-ଅଙ୍କରେ କଳଙ୍କ ସେ କି ସତେ ଶଶ ।

ସେ ବାଳୀ-ମୁଖ-ନିର୍ମାଣ ପାଇଁ ଭାଳି ବିଧାତା ବିଶେଷ ।

ନେବାରୁ ଖୋଳି ମଧ୍ୟରୁ ସାରତକ ଖାତେ ଅଛି ହୋଇ ।

ସେ ଖାତ-ଗରଭ-ତାମସକୁ ଶଶ ସିନା ଲୋକେ କହି । ୨୫ ।

ଅବା ସେ ନାରୀ-ପୁରନ୍ଦରୀ-ବଦନ-ନିରାଜନ ପାଇଁ ।

ଶଶଧର-ଛଳେ-ସୁଧା ବିଲେପିତ ସରା ଧରି ବିହି ।

କଳଙ୍କ-ଛଳେ ଗୋମୟ ତହିଁ ତିଳେ ରଖି ସଯତନେ ।

ଉଦୟ ଅସ୍ତ ବ୍ୟାଜରେ ଭ୍ରମାଉଛି ସଧୀରେ ଗଗନେ । ୨୬ ।

ସୁନ୍ଦରପଣ-ପରୀକ୍ଷା ବିଷୟରେ ସରୋଜ-ସମାଜ ।

ସେ ମୁଖକୁ ଯୋଖ ନୋହି ହାରି ରହିଛନ୍ତି ବହିଲାଜ ।

ଜଳୁ ମସ୍ତକ ଉତ୍ତୋଳନ ଅଦ୍ୟାପ ତେଜି ସେ ନାହାନ୍ତି ।

ବିଚାର ହେ ନରବର ନୁହେଁ କିଏ ପରାଜୟ-ରୀତି । ୨୭ ।

ରତି-ପଞ୍ଚବାଣ-ବେନିଙ୍କ କମାଣ ତା ଭ୍ରୁଲତା ଦୁଇ ।

ବିଶ୍ୱ-ବିଜୟ ବିଚାରି ମାନସରେ ନିଶ୍ଚେଁ ଛନ୍ତି ଉଇଁ ।

ତୁଳେ ତିଳଫୁଲେ ତିଳେ ନ ପଚାରେ ତା’ ଉଚ୍ଚ ନାସିକା ।

ସେ ପୁଡ଼ାନଳିର ଗୁଳି-ବିଘାତକୁ ତୁମ୍ଭେ ଭଳି ଏକା । ୨୮ ।

ଜଳଦୁର୍ଗଚାରୀ ମୃଣାଳ-ଚାତୁରୀ-ବଳିଛି ଯା ଭୁଜ ।

କରଲୀଳା ଯା ଜିତଇ ମିତ୍ରବନ୍ତ ସରୋଜ-ସମାଜ ।

ହେ ବୀର-ଶିର-ମୁକୁଟ-ବରହୀର ଏକା ତୁମ୍ଭ-ତୁଲେ ।

ଶୋଭିବ ସେ ହେମଗାତ୍ରୀ ଭୀମପୁତ୍ରୀ ସଙ୍ଗତି ଲଭିଲେ । ୨୯ ।

ଚତୁରାନନ ରୋମରେଖା ବିରଚି ସେ ବର-ତନୁକୁ ।

ବେନିଭାଗ କରିଦେଲେହେଁ ସେ ନ୍ୟାୟ ନ ଆଣି ମନକୁ ।

ଶଇଶବ ଯଉବନ ବେନିକାଳ ବିବାଦ ଭିଆଇ ।

ଏକ କି ଆରକୁ ବୋଲଇ ତୁ ପଳା ଅଧିକାରୀ ମୁହିଁ । ୩୦ ।

ବରାଙ୍ଗୀ ଅଙ୍ଗରୁ ବହେ ଯେ ଅଗାଧ ଲାବଣ୍ୟ-ପ୍ରବାହ ।

ସେ ତରଙ୍ଗିଣୀରେ ମକର-କେତନ ଯଉବନ ଦ୍ୱୟ ।

-ଙ୍କର ସଲିଳ ସନ୍ତରଣ ବିଳାସ ସହାୟ ପରାଏ ।

ସଞ୍ଚ ଉଚ୍ଚ ଘଞ୍ଚ କୁଚ-କୁମ୍ଭ ବେନି ତାର ଶୋଭାପାଏ । ୩୧ ।

କଳ-ସେ ତ ନିଜ ହେତୁ-ଦଣ୍ଡଜାତ ଚକ୍ରଭ୍ରମି-ଗୁଣ- ।

ଥିବାର ପଡ଼ିଲା ଏତେକାଳେ ଆସି ଜନଙ୍କ ନୟନ ।

ଏ ବିତର୍କ ଏକା ଆସୁଛି ମାନସେ ବିଲୋକି ବାଳୀର ।

କୁଚ-କଳସୁଁ ଚକ୍ରାକାରେ ସୁଷମା-ଝର ଝରିବାର । ୩୨ ।

ଚିକୁର-ଚାରୁତା ତାର ବିଲୋକନେ ନୀଳକଣ୍ଠ ପକ୍ଷୀ ।

ପୁଚ୍ଛତ ମୋ ତୁଚ୍ଛହେଲା ବୋଲି ଷଟମୁଖେ ଆଶ୍ରିଛିକି ।

କୁମ୍ଭୀ-କୁମ୍ଭ-ଦଳ ସେ କୁଚ-କୁମ୍ଭର ଆରମ୍ଭ ଅନାଇଁ ।

ଭୟେଐରାବତ ପୁଲୋମଜାକାନ୍ତ-ଆଶ୍ରା ନ ତେଜଇ । ୩୩ ।

କରେ ଧରି ବିହି ନିର୍ମାଣିଲା ବେଳେ ସେ ବରାଙ୍ଗୀ ଅଙ୍ଗ ।

ଚତୁରଙ୍ଗୁଳ ଉଦରେ ଚିପି ହୋଇ ରହେ ତିନିଦାଗ ।

ତହୁଁ ତ୍ରିବଳୀ ତା ଉଦରେ ବିଳସେ ଅଙ୍ଗୁଷ୍ଠର ଚିହ୍ନ ।

ପୃଷ୍ଠପଟେ ରହି ନିତମ୍ୱ ଉପରେ ଦିଶଇ ଶୋଭନ । ୩୪ ।

ଅବା କେ କୁତୁକୀ ପକାଇ ମୁଷ୍ଟିକି ମାପିଛି ଉଦର ।

ହେମକାଞ୍ଚି ଅଙ୍ଗୁଳିୟକନିବହେ ଅତିହିଁ ରୁଚିର ।

ଅଙ୍ଗୁଳି ଚତୁର ସେ ମୁଷ୍ଟିର ଲାଗି ରହିଛି ଉଦରେ ।

ତାକୁ ବଳି ବୋଲି ବୋଲୁଛନ୍ତି କିଛି ନ ଜାଣିବା ନରେ । ୩୫ ।

ନିର୍ମାଣି ଆଗୁଁ ଏକଚକ୍ର ଶତାଙ୍ଗ ସବିତାର ଧାତା ।

ପଛକୁ ମତ୍ସ-କେତନର ତେସନ ଜାତ କରି ଚିନ୍ତା ।

ପୃଥୁକ ବର୍ତ୍ତୁଳ ନିତମ୍ୱେ ବାଳାର ଗଢ଼ିଛି ଯତନେ ।

ନୋହିଲେ ଏତେ ଚାତୁରୀ କାହିଁ ତହିଁ ରଖିହେବ ଆନେ । ୩୬ ।

ବିଶାଳ ଉରୁ-ଯୁଗଳତ ବାଳାର ମର୍ତ୍ତ୍ୟରମ୍ଭା-ଦମ୍ଭ ।

ଦଳିଛି ଅଛି ବଳି ଏକା ସ୍ୱର୍ଗର ରମ୍ଭା-ଶୋଭାରମ୍ଭ ।

ନଳ-କୁବର-ତପଫଳ-ଯୁଗଳ-କୁଚେ ସେ ରୁଚିର ।

ଏତ ସ୍ୱଭାବ-ସୁନ୍ଦର ଏଥୁ ନୃପ ଉଚ୍ଚ ନୀର ବାର । ୩୭ ।

ନିରବଧି-ରବି ସେବା-ସୁକୃତରୁ କମଳ-ଯୁଗଳେ ।

ଲଭିଛନ୍ତି ଦିବ୍ୟଗତି ସେ ପ୍ରମଦା ପୟର-ହେବାରେ ।

ବିହି-ବାହନ ହଂସ କି ସ୍ୱ ପ୍ରେୟସୀ ତୁଲେ ତାଙ୍କ ପାଶେ ।

ଆସି ମଞ୍ଜୁଳେ କୁଜଇ କିଣିନେଇ ଶ୍ରୋତାଙ୍କ ମାନସେ । ୩୮ ।

ପବିତ୍ର-ସର ସରିତେ ନିତି ରସି ନିଶାରେ କମଳ ।

ନିର୍ବନ୍ଧେ ସମାଧି ବାନ୍ଧି ସାଧିଅଛି ତପସ୍ୟା ଦୁଷ୍କର ।

ଆନଜନମେ ସେ ଯେବେ ଦମୟନ୍ତୀ-ଶ୍ରୀପଦ ନୁହନ୍ତା ।

ତେବେ କିସ ଲାଭ-ଆଶାପାଇଁ ଜୀବ ସଂସାରେ ତପନ୍ତା । ୩୯ ।

ସଲିଳଚୁର ବିହଙ୍ଗମ-କୁଳରେ ଜାତ ଯେଣୁ ମୁହିଁ ।

ସର-ସନ୍ଧାନରେ ବହୁ ଦେଶାନ୍ତରେ ନିରତ ଭ୍ରମଇଁ ।

ଦିନେ ଦେଖିଲି ସୁନ୍ଦରୀ-ପୁରନ୍ଦରୀ ସେ ଦମୟନ୍ତୀ କି ।

ଥିବା ନ ଥିବା ଉଦର ତାର ଜଣା ନ ଗଲା ମତିକି । ୪୦ ।

ଅମରପୁର-ମାର୍ଗକୃତ ଅର୍ଗଳ ନାହିଁ ମୋର କାହିଁ ।

ସେ ପୁରେ ମଧ୍ୟ ଦେଖିଛି ଦମୟନ୍ତୀ ସମ କେହି ନାହିଁ ।

ତେଣୁ ବିଚାରିଥିଲି ଏତେ ଚିତ୍ତେ ତା ଅନୁରୂପେ ବର ।

ନ ଘଟେତ କାହିଁ ଥିଲେ ଥିବ ଅବା ବିଧାତା-ଚିତ୍ତର । ୪୧ ।

ବରପାଇଁ ତାର ଯୁବକ-ସଂସାର ମନେ ମନେ ଲୋଡ଼ି ।

ଏ ନୁହେଁ ଏ ନୁହେଁ ବୋଲି ଏକେ ଏକେ ଦେଲି ସର୍ବ ଛାଡ଼ି ।

ତବରୂପ ଏବେ ଦରଶନେ ଭାବେ ତାର ବରପଣେ ।

ନୋହିବଟି ଯେବେ ତୁମ୍ଭେ ନ ମିଳିବେ ତ୍ରିଭୂବନେ ଜଣେ । ୪୨ ।

ସୁଚିସ୍ମିତା ସେ ବିଦର୍ଭରାଜସୁତା ବହୁଦିନ ତଳେ ।

ଅବଲୋକନେ ଥିଲିକରି ସାର୍ଥକ ମୋର ବେନିଡ଼ୋଳେ ।

ପାଶୋରି ପକାଇଥିଲି ତା ଚାତୁରୀ ସମୟ-ପ୍ରଭାବେ ।

ତୁମ୍ଭ ଅସୀମ ମନୋରମ ରୂପ ତା ସୁଚାଇଲା ଏବେ । ୪୩ ।

ଧରାଶିର-ଚମ୍ପା-ଝରା-ଦମୟନ୍ତୀ-ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତଭବ- ।

ଭାବ ଉପୁଜାଇବାରେ ତୁମ୍ଭ ରୂପ ସମର୍ଥ ହୋଇବ ।

କନକବରନା ନବ-ନବୀନାର ପୃଥୁ ପୀନସ୍ତନ ।

ଆସନ ଲଭିସିନା ଶୋଭା ଦିଶଇ ମଣିମାଳ ଘେନ । ୪୪ ।

ସେ ବରବରନା ନାରୀରତ୍ନ ବିନା ତୁମ୍ଭରୂପ ବ୍ୟର୍ଥ ।

ବିଚାର ମନ ବନ୍ଧ୍ୟଦ୍ରୁମେ ସୁମନ ହୋଇ କେଉଁ ସାର୍ଥ ।

ସମ୍ପଦେ ଅତୁଳ ଏ ମହୀ-ମଣ୍ଡଳ କୋକିଳ କୁଜନ ।

-ମୁଖର ଏ ବନ ତା’ ବିନା ରାଜନ ନୁହଁଇ ଶୋଭନ । ୪୫ ।

ସୁରନିକର ଚିନ୍ତନ୍ତି ନିରନ୍ତର ଯାହାର ଲାଭକୁ ।

ନରବର ସିନା ତୁମ୍ଭେ କି ସହଜେ ଲଭିବ ତାହାକୁ ।

ଘନପଟଳିରେ ପହିତ ହୋଇଲେ ପିୟୁଷଦିଧୀତି ।

କୁମୁଦଭାଗ୍ୟେ କୌମୁଦୀ କି ଘଟଇ ବିଚାର ଭୂପତି । ୪୬ ।

ମୁଁ ଯିବି ଏବେ ସେ ଯେମାପାଶେ ଜବେ ତହିଁ ତୁମ୍ଭ ଗୁଣା

ଗଣ ବଖାଣି ତା ହୃଦୟ ମଣିକି କିଣିବି ବହନ ।

ଏମନ୍ତ ପ୍ରକାରେ ମଜ୍ଜାଇ ଥିବି ମୁଁ ତୁମ୍ଭରେ ତା ମନ ।

ପ୍ରାର୍ଥୀ ହେଲେହେଁ ବାସବ ସେ ଯେମନ୍ତେ ନୋହିବ ପ୍ରସନ୍ନ । ୪୭ ।

କାର୍ଯ୍ୟବିନା ଆର୍ଯ୍ୟେ ଆନବାଗେ ନ କହନ୍ତି ନିଜଗୁଣ ।

ଏଣୁବଚନ-ରଚନଛଟାକୁ ମୋ ଧିକ ପୁଣ ପୁଣ ।

ଜାଣିଲେ ହେଲେ ଏକଥା ତୁମ୍ଭ ଚିତ୍ତ ବାରିବା ନିମନ୍ତେ ।

ଆନ ଉପାୟ ନ ଥିବାରୁ ହେ ବୀର ଜଳପିଲି ଏତେ । ୪୮ ।

ସେ ଦ୍ୱିଜରାଜର ଗିର-ସୁଧାଧାର-ଅତି ତୃପ୍ତିଭରେ ।

କରନ୍ତେ ଆକଣ୍ଠ ଦାନ ସେ ରାଜନ ବଦନୁଁ ମୋଦରେ ।

ଉଦ୍‌ଗାର-ଛଳେ ଇଷତ ସ୍ମିତରେଖା ଝଲକି-ଦିଶିଲା ।

ଅମାପସନ୍ତାପ-ଜାତ-ପିତ୍ତତେଜ ତିଳକେ ଲସିଲା । ୪୯ ।

କର-କୋକନଦେ ପ୍ରମୋଦେ ନିଷଧ-ଅଧିପ ମରାଳେ ।

ଶାମଳି ଶାମଳି କହନ୍ତି କୋମଳ-ବଚନ ସଲୀଳେ ।

ସତ୍ୟ-ସୁଖକର-ଗିର ସମୂହର ଆକର ଯେ କଣ୍ଠ ।

ତହୁଁ ଜାତ ବାଣୀ ପକ୍ଷୀ-ତୋଷେ ପୁଣି ହେବ କି ନିଅଣ୍ଟ । ୫୦ ।

ଭାଷନ୍ତି ନୃପତି ‘ଏ ତୁମ୍ଭ ଆକୃତି ତୁଳନା-ରହିତ ।

ସୌଜନ୍ୟ ପୂର୍ଣ୍ଣ ବଚନକୁ ତୁମ୍ଭର ସମାନ ନାହିଁତ ।

ଯହିଁ ରୂପ ତହିଁ ଥାଏ ଗୁଣ ଏହି ସାମୁଦ୍ରିକ-ବାଣୀ ।

ତୁମ୍ଭ ଦରଶନେ ପ୍ରତିପନ୍ନ ହେଲା ଆହେ ପକ୍ଷୀ ମଣି । ୫୧ ।

ସୁବର୍ଣ୍ଣମୟ-ଶରୀର-ଦରଶନେ ତୃପ୍ତ ମୋ ନୟନ ।

ସୁବର୍ଣ୍ଣମୟ ବଚନ ତହୁଁ ବଳି ଦେଲା ତୋଷି କର୍ଣ୍ଣ ।

ନିରବଲମ୍ବନ ଗଗନେ ଯେମନ୍ତ କର ପକ୍ଷପାତ ।

ନିରବଲମ୍ବନ ଜନେ ସାଧୁପଣେ କରୁଛ ତେମନ୍ତ । ୫୨ ।

ବିଷମ ସନ୍ତାପେ ସନ୍ତାପିତ ଅତି ହେଉଛିତ ନିତି ।

ମୋପାଇଁ ତୁଷାର-ଶୀତଳ-ମରୁତ ତୁମ୍ଭ ଉପସ୍ଥିତି ।

ଧନିକ-ଜନ ପାଇଁକି ସିନା ଧନଲାଭ ନିଧିବତ ।

ନିଧି-ପ୍ରାପତ-ବଡ଼ ଗୁଣି ବିଚାରେ ଭେଟି ଗୁଣବନ୍ତ । ୫୩ ।

ତ୍ରିଭୂବନ-ଜନ-ମନ-ଉଚ୍ଚାଟନ-ନିମିତ୍ତ ମୃଗାକ୍ଷି ।

ଔଷଧି-ବତ ବୋଲି ମୁଁ ଥର ଶତ ଶୁଣିଛି ହେ ପକ୍ଷୀ ।

ଏବେ ତବଗିର ଶ୍ରୁତି-ପୁଟେ ମୋର କରନ୍ତେ ବସତି ।

ଦେଖିଲା ପ୍ରାୟେ ନେତ୍ରେ ସେ ସୁଗାତ୍ରୀକି ହେଉଛି ପ୍ରତୀତି । ୫୪ ।

ଅଜ୍ଞାତ କେଉଁ ବିଷୟ ବା ଜ୍ଞାନିଙ୍କି ଏ ବିଶ୍ୱ-ସଂସାରେ ।

ସେ ଯେବେ କାହାର ହୁଅନ୍ତି ସୁହୃଦ ଦଇବଯୋଗରେ ।

ତେବେ ତା ନୟନ ଯୁଗଳ କେବଳ ମୁଖଶୋଭାପାଇଁ ।

ନେତ୍ର ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ସୂକ୍ଷ୍ମ-ଦ୍ରବ୍ୟତ ଦେଖି ନ ପାରଇ । ୫୫ ।

ରମ୍ୟତାର ଶେଷ-ସୀମା ନିରୁପମା ସେ ରାମା ଚରିତ ।

ତୃଷାର୍ତ୍ତ ମୋ ଶ୍ରୁତି-ବଦନକୁ ଶୁଦ୍ଧ ମଧୁ-ଧାରାବତ ।

ସ୍ମରାନଳକୁ ମୋ ହୃଦେ ଜାଳିବାକୁ ତା ବୃତ୍ତାନ୍ତ ମନ୍ତ୍ର ।

ଲୋକେ କହନ୍ତି ମୋ ଶୁଣି ଧୈର୍ଯ୍ୟ ହଜେ ଧିକ ଏ ଜୀବିତ । ୫୬ ।

ତାର ବିରହ-ବିଜନିତ-ଦୁର୍ବହ-ଘୋର-ସ୍ମରାନଳ- ।

କବଳକୁ କଳେବର ମୋ ହୋଇଛି ଶୁଷ୍କ ତରୁବର ।

କାଳ-ଦେବର-ଦିଗରୁ ଆସେ ବହି ମୃଦୁଳ ଅନିଳ ।

ତାକୁ ମଣଇଁ ମଳୟ-ବ୍ୟାଳ ବିଷ ଫୁତ୍କାର ପ୍ରକାର । ୫୭ ।

ମାସକୁ ମାସ ଏ ଶଶାଙ୍କ ଦିବସ ଈଶପାଶେ ଯାଇ ।

ତା ହୁତାଶବତ-ତେଜରୁ ନିୟତ କିଛି ଆଣିଥାଇ ।

ସେ କଦର୍ଯ୍ୟକର ପ୍ରସାରି ନଭର ଅଙ୍କରେ ବିହରି ।

ଧୃତିକି ମୋର ନିପାତି ଦେଲା ପ୍ରାୟ ଥାଏ ମୁଁ ବିଚାରି । ୫୮ ।

କୁସୁମ ଚାପର ରୋପପନ୍ତି ଯେବେ ନୁହଁଇ ଅଶନି ।

ନିଶ୍ଚୟ ତେବେ ସେ ବିଷଲତା ଜାତ ସୁମନସଶ୍ରେଣୀ ।

ତେମନ୍ତ ନୋହିଲେ ଏମନ୍ତ ସନ୍ତାପ ପାରନ୍ତା କି ଦେଇ ।

କ୍ଷଣକୁ କ୍ଷଣ ହଜାଇ ଦେଇ ଜ୍ଞାନ ମୋହ ଉପୁଜାଇ । ୫୯ ।

ଏ ଅପାର ମାର-ଶର-ତାପ-ଘୋର-ସାଗରେ ପଡ଼ିଛି ।

ନାହିଁ ମୋ ଆଶ୍ରା ଭରସା ଆଉ କିଛି ନିମଜ୍ଜି ଯାଉଛି ।

ଦଇବେତ ଆସି ମୋ ପାଶେ ପ୍ରବେଶ ହୋଇଛ ମରାଳ ।

ତରଣୀ ହୋଇ ତରୁଣୀ-ମଣିଦେଇ ମୋତେ ଋଣୀ କର । ୬୦ ।

ସ୍ୱଭାବ-ବଶେ ଇନ୍ଦ୍ରିୟଗଣ ଦ୍ରବ୍ୟ ଗ୍ରହିଲାର ପରି ।

ହୁଅନ୍ତି ସାଧୁ ସଜ୍ଜନ-ମାନେ ସଦା ପର-ଉପକାରୀ ।

ମୋର ଉପକାର କର ଖଗବର ବୋଲି ଯା ବୋଲୁଛି ।

ତୁମ୍ଭଙ୍କୁ ଏ ପିଷ୍ଟ-ପେଷଣ ବିହୀନେ ନୁହେଁ ଆନ କିଛି । ୬୧ ।

ଗମନ କର ସାନନ୍ଦେ ପକ୍ଷୀବର ହେଉ ଶୁଭ ପଥେ ।

ତୁମ୍ଭର ଆମ୍ଭର ଭେଟ ପୁନର୍ବାର ସମ୍ଭବୁ ତୁରିତେ ।

ଦୁଃଖ ଘେନି ମୋର ହୋଇବ ସତ୍ତ୍ୱର କାର୍ଯ୍ୟ ସମାଧାନେ ।

ସମୟେ ସମୟେ ପକାଉଥିବଟି ହଂସ ମୋତେ ମନେ’ । ୬୨ ।

ସତ୍ୟ ପ୍ରାୟଗିର-ଭାଷଣେ ଅମର-ଗୁରୁ-ସମସରି ।

ସେ ନଳ-ଭୂପାଳ ଏମନ୍ତେ ମରାଳ-ବରେ ବିଦାକରି ।

ପକ୍ଷୀର ନରବଚନେ ମନେ ଅତି ବିସ୍ମୟକୁ ବହି ।

ପ୍ରବେଶ ବନଲୀଳାଗୃହେ ସେ ସ୍ୱନ କର୍ଣ୍ଣେ ବାଜୁଥାଇ । ୬୩ ।

ଏଥୁଅନ୍ତେ ରସ ଶୁଣ ସୁବିଦୂଷ ସେ ହଂସ ସତ୍ୱରେ ।

ଦମୟନ୍ତୀ-ଦରଶନେ ସେ ଦିବସ-ସଫଳ-ଆଶାରେ ।

ଭୀମ ମହୀପତି ପାଳିତ କୁଣ୍ଡିନପୁରେ ପ୍ରବେଶଇ ।

ଧରାନାଗରୀ-ଶିର-ଝରା-ପରାଏ ଯେ ତୋରା ଦିଶଇ । ୬୪ ।

ପଥିକ ଲୋକର ଆଶା-ବଲ୍ଲରୀକି ସିଦ୍ଧି-ସୁମନସେ ।

ହସାଇ ବାରେ କୁଶଳ ଅତି ଜଳପୂରିତ କଲଶେ ।

କଲା ଦରଶନ ପଥର ପଥିକ ସେ ମରାଳବର ।

କରନ୍ତେ ଗମନ ଅନନ୍ତ-ଅଙ୍କରେ ଆପଣା-ପଥର । ୬୫ ।

ଉପବନ ଶୋଭା ଦରଶନେ ଲୋଭା ହୋଇ ସେ ଆକାଶେ ।

ଗମନ୍ତେ ଇଷତ ଧୀରେ ଲୀଳାଗତି ବିରଚି ରଭସେ ।

ଧରିତ୍ରୀ-ନାରୀ ଝୁମ୍ପାଲଗା-ଚଉଁରୀ-ମୁଣ୍ଡି-ପରକାର ।

ଦେଖଇ ରସାଳ-ପାଦପ ଦୋଳନ୍ତି ତହିଁ ଫଳମାଳ । ୬୬ ।

କାହିଁବା ପଥରେ ତା ନେତ୍ର-ପଥରେ ପଡ଼ଇ ପର୍ବତ ।

ନଭଚାରୀ-ନୀର-ଧର-ଦନ୍ତା-ବଳ ଶାବକେ ସେବିତ ।

ଗୁଳ୍ମଲତା-ମହୀ-ରୁହାଦିରେ ଛାଇ ନିଘଞ୍ଚେ ହୋଇଛି ।

ପତ୍ର ଗହଳେ ଶ୍ୱାପଦ-ସର୍ପାଦିଙ୍କ ଚିହ୍ନ ନ ଦିଶୁଛି । ୬୭ ।

ଦରଶକ-ଲୋକ-ହୃଦକୁ କୌତୁକ-ସାଗରେ ବୁଡ଼ାଇ ।

ବେଳେ ବେଳେ ପକ୍ଷ ଚାଳି ଅନ୍ତରୀକ୍ଷ-ବକ୍ଷେ ସେ ଉଡ଼ଇ ।

କେବେ ଅବା ଅତି ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱେ କରି ଗତି ନେତ୍ରକୁ ନ ଦିଶେ ।

କେବେ ବା ବିସ୍ତାରି ସ୍ଥିର-ପକ୍ଷ ଧୀରେ ସଞ୍ଚରେ ରଭସେ । ୬୮ ।

ଅତି ବେଗଗତିବଶେ ତନୁ-କାନ୍ତି ଦ୍ୱିଗୁଣ ଝଲକେ ।

କିସ ଆକାଶେ ସଞ୍ଚରେ ବୋଲି ବ୍ୟୋମେ ଚାହୁଁ ଥାନ୍ତି ଲୋକେ ।

ନୀଳ-ଅନ୍ତରୀକ୍ଷ-ନିକଷରେ ପକ୍ଷ-ହେମ କଷିବାର ।

ଭ୍ରାନ୍ତି ତାଙ୍କ ଚିତ୍ତେ ଜନ୍ମାଇଁ ତୁରିତେ ଗମଇ ମରାଳ । ୬୯ ।

ଅତି-ବେଗ-ବଶେ ପବନପରଶେ ତା ପକ୍ଷ ଶଙ୍କାରେ ।

ତଳ-ପକ୍ଷୀଗଣ ସେ ନିସ୍ୱନେ ଶ୍ୟେନ-ନିପାତ-ଶଙ୍କାରେ ।

ସଙ୍କୋଚି ଶରୀର ଖସନ୍ତି ସତ୍ୱର ତଳରୁ ତଳକୁ ।

ତିର୍ଯ୍ୟକେ ଏକ ନୟନେ ବହି ଦକ ଅନାଇଁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱକୁ । ୭୦ ।

ଅତି ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱପଥେ ଗମୁଁ ନ ଦିଶନ୍ତେ ମହୀରେ ତା ଛାଇ ।

ଚାହିଁ ନୟନେ ଗଗନେ ଦେଉଁ ଜନେ ଗଲା ବୋଲି କାହିଁ ।

ତେତିକିରେ ସେ ଲୋକଙ୍କ ଦୃଷ୍ଟିପଥ ଅତିକ୍ରମି ଥାଏ ।

ଦିଶ ଆକାଶ ଦର୍ଶକ-ଦୃଶ ଭ୍ରମି ଏକା ଶ୍ରମି ହୁଏ । ୭୧ ।

ଉଚ୍ଚ ସଞ୍ଚ-ଦ୍ରୁମମାଳେ ମନୋରମ ଅରଣ୍ୟ ବହୁତ ।

ପଡ଼ିଲେହେଁ ଦୃଶେ କାହିଁ ବିଶ୍ରାମ ସେ ନ କଲା କିଞ୍ଚିତ ।

ନିଜ ଜାତିର ପତତ୍ରୀବ୍ରାତ-ରୁତେ ତିଳେ ନ ସମ୍ଭାଷି ।

ଗଲା ଅତି ବେଗବଶେ ବ୍ୟୋମମାର୍ଗ ଜ୍ୟୋତିରେ ଉଭାସି । ୭୨ ।

ଶେଷକୁ ସେ ପକ୍ଷୀ-ଚକ୍ଷୁ ଗଲା ଲାଖି କୁଣ୍ଡିନ-ନଗରେ ।

ପାଳିତ ଯେ ମହୀଜୟୀ-ଭୀମସେନ-ଶ୍ରୀକର-ଯୁଗରେ ।

ଅଟେ ସେ ସଂସାରସାର-ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟର ମଞ୍ଜୁଳ-ମଞ୍ଜୁଷା

ଉଚ୍ଚେ ସ୍ୱଚ୍ଛେ ଯାର ସୌଧତୁଲେ ତୁଳ ନୁହଁଇ କୈଳାସ । ୭୩ ।

ପନ୍ତି ପନ୍ତି ବିରାଜନ୍ତି ସେ ନଗରେ ସ୍ଫଟିକ-ମନ୍ଦିର ।

କଳାନିଧୀ-ଫାଳ ପରି ନିଷ୍କଳଙ୍କ-ଭିତ୍ତିରେ ସୁନ୍ଦର ।

ତା’ ଚାହିଁ ଦର୍ଶକର ନେତ୍ର ଅଟକ ହେଉ ଭାବଇ ସେ ।

ପତି ପ୍ରତି ବା ସୁଦତିର ସୁରତିହାସ ସତେ କି ସେ । ୭୪ ।

ନୀଳମଣୀ-ବିନିର୍ମିତ ନରପତି-ନିଳୟ ବିଲୋକି ।

ଜାଲ-ନିପତିତ ଦଶା ନ ଭୋଗଇ କାର ଆକ୍ଷି-ପକ୍ଷୀ ।

ଭାନୁ-ଭୟରେ ଭୂପତି- ଆଶ୍ରୟରେ ନିର୍ଭୟେ ତାମସ ।

ରହିଛି କି ସୁଖେ ସୁସ୍ଥିରେ ନଶଙ୍କି ହେଲେହେଁ ଦିବସ । ୭୫ ।

ଶୁଭ୍ର ଦୀପ୍ରମଣିଗଣେ ଗୃହଶ୍ରେଣୀ ହୋଇଛି ନିର୍ମିତ ।

ଆଶପାଶର ଆକାଶ-ସଙ୍ଗେ ମହୀ ସେ ତେଜେ ଶୋଭିତ ।

ସିତ ସିତେତର ପକ୍ଷଭେଦ ତିଳ ମାତ୍ରେ ତହିଁ ନାହିଁ ।

ସର୍ବ ତିଥି ନିଶୀଥିନିରେ ଅତିଥି ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ହୁଅଇ । ୭୬ ।

ସୁନ୍ଦରୀଜନ ସ୍ନାହାନୁ ତନୁଚ୍ୟୁତ କୁସୁମ-ରଙ୍ଗରେ ।

ରଞ୍ଜିତ ବାପୀନିର ନୁହେଁ ପ୍ରସନ୍ନ ରଜନୀ ଯାକରେ ।

ଜୀବନଧନର ମନ ଆନଜନେ ଜାଣି ଚାଟୁ-ବାଣୀ ।

ନ ଶୁଣି ନିଶି ପୁହାଏ ଯଥା ନୋହି ପ୍ରସନ୍ନ ମାନିନୀ । ୭୭ ।

ନିଶିଥିନୀରେ ଥରେ ମାତ୍ର ନୀରବ ହେଲାବେଳେ ସର୍ବ ।

ପ୍ରାଚୀର-ରୂପ-କଷାବାସେ ହରେ ସେ ଯୋଗୀଜନ-ଗର୍ବ ।

ବାହ୍ୟ ବିଷୟୁ ଇନ୍ଦିୟ ରୋଧି ମଧ୍ୟେ ତେଜ ସେ ଦେଖଇ ।

ମଧ୍ୟବର୍ତ୍ତି ଦୀପ୍ତ-ନିକେତ-ପନ୍ତିରେ ଏ ତା ସମ ଶୋହି । ୭୮ ।

ସରସିରେ ଛାୟାଗତ ସ୍ୱରପୁର ପରାଏ ସେ ପରୀ ।

ନିର-ପରିଖା ଅଙ୍କରେ ରହି ବହେ ଅମାପ ଚାତୁରୀ ।

ଅମର-ପୁର-ପ୍ରତିବିମ୍ବ-ନିପାତ ଉତ୍ତାରୁ ବଳକା ।

ଜଳଭଳି ଦିଶେ ମଞ୍ଜୁଳ ତା ଚଉପଟର ପରିଖା । ୭୯ ।

ସେ ପୁରୀ-ଅଟ୍ଟାଳି-ଆଳି-ଚୂଳେ ଚଳେ ରୁଚିର କେତନ ।

ବାତେ ଆନ୍ଦୋଳିତ ହେବାରୁ ସେ ତହୁଁ ଲଭିଣ ତାଡ଼ନ ।

ଗମନ୍ତି ଆପଣା ଛାଏଁ ଦେବ-ବିବସ୍ୱତ-ତୁରଙ୍ଗମ ।

ଅନୁରୁ ଅରୁଣେ ଚାଳନରୁ କ୍ଷଣେ ବିତରି ବିଶ୍ରାମ । ୮୦ ।

କ୍ଷିତି ଗର୍ଭୁଁ ତଳ ତ୍ରୟେ ବିନିର୍ମିତ ଚାହେ ତହିଁଛନ୍ତି ।

ତଳେ ମଣି ମଧ୍ୟେ ଧନ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱପୁରେ ନାରୀଏ ଶୋଭନ୍ତି ।

ଏମନ୍ତେ ନାଗ-ନର-ସୁର-ପୁରର ସକଳ-ସମ୍ପଦ ।

ଉଦରେବହ ସେ ରାଜପୁରୀ ରଚେ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡେ ବିବାଦ । ୮୧ ।

ସୁଧା-ଧବଳିତ ଉତ୍ତୁଙ୍ଗଶିଖର ସଉଧ-ନିକର ।

ଶୋଭନ୍ତି ସେ ପୁରେ ଶଶଧର ଶିରେ ବହିଲା ପ୍ରକାର ।

ଜଳଦ-ମାଳେ ଶିଖରୁଁ ତାଙ୍କ ତଳେ କଲାବେଳେ ଗତି ।

ଲଭନ୍ତି ସଉଧେ ଶଶାଙ୍କ-ଶେଖର-ନୀଳକଣ୍ଠଭୂତି । ୮୨ ।

ବିବିଧ ପ୍ରକାରେ ପୁତ୍ତଳି-ନିକର ଭିତ୍ତିରେ ରାଜନ୍ତି ।

ମୁଖ-ଶଶାଙ୍କ ଶୋଭଇ ଏକା ତହିଁ ଶଶାଙ୍କେ ନାହାନ୍ତି ।

ମନ୍ଦିରଦରୀ ଦ୍ୱାର-ଚାରୀ ହରିଏ ଅଛନ୍ତି ଅସଂଖ୍ୟ ।

ଶଶକ-ବଂଶ ଆଉ କାହୁଁ ରହିବେ ଏତ ତାଙ୍କ ଭକ୍ଷ । ୮୩ ।

ପାତାଳ ତୁଲେ ଅମର-ପୁର ଭଲେ ନୁହଁଇ ସମାନ ।

ଏ ତ ଅନର୍ଗଳ-ଗତି-ତଥ୍ୟ-ବାଦୀ-ନାରଦ-ବଚନ ।

ସେ ପାତାଳ ଏବେ ଅତୁଳ ହେବାରୁ ଏ ପୁର ସହିତ ।

ଅଧୋଦେଶରେ ରହି ଅଧୋଭୁବନ ନାମେ ହେଲା ଖ୍ୟାତ । ୮୪ ।

ପ୍ରତି-ହଟ୍ଟ-ପଥେ ଘରଟ୍ଟ-ଘର୍ଘର ସୁବାସ ସହିତେ ।

ପଥିକ-ଲୋକ-ହୃଦକୁ ଆକରଷେ ସାଦରେ ନିରତେ ।

ଘନ ନିର୍ଘୋଷତ ସର୍ବଦା ସ୍ୱପୁରେ ପାନ୍ଥେ ପେଷୁଥାଇ ।

ଘରଟ୍ଟବାଦେ ସ୍ୱରଭଙ୍ଗୁ ନୀରଦ ଘର୍ଘର ଘୋଷଇ । ୮୫ ।

ରତ୍ନ-ନିଚିତ କପାଟ-ପୁଟ ପୁରୀ-ଦ୍ୱାରରେ ଝଟକେ ।

ତା’ ଚାହିଁ ଦର୍ଶକ ଚିତ୍ତକୁ ଏ ଭାବ ଆସଇ ପଲକେ ।

ମାନବତୀ ସୁରବସତି ଯୁବତୀ କୋଳୁଁ ମହୀଭାଗେ ।

ବସୁଁ କପାଟ-ବକ୍ଷା ହେମ-ପ୍ରାକାର ମେରୁ କି ଆଲିଙ୍ଗେ । ୮୬ ।

ଅସଂଖ୍ୟ ସବିତା-କାନ୍ତ-ମଣି-ବ୍ରାତେ ନିଘଞ୍ଚେ ନିଚିତ ।

ପୁରର ସୁବର୍ଣ୍ଣ-ପ୍ରାକାର ଦିଶଇ ଅତି ଦୀପ୍ତିମନ୍ତ ।

ଉଦୟୁଁ ଅସ୍ତ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ତରଣିର ବହ୍ନିଶିଖା ଛଳେ ।

ସେ ପୁର-ପ୍ରାକାର ହସେ ନିରନ୍ତର ବାଣାସୁର-ପୁରେ । ୮୭ ।

ବିପଣି ଶ୍ରେଣୀ ଅଛନ୍ତି ତହିଁ ଶୋହି ସମୁଦ୍ର ସମାନ ।

ବେଳା-ବାଲୁକା-କୁଳକୁ ତୁଳ ଏକା କର୍ପୂରର ଚୁର୍ଣ୍ଣ ।

ଅସଂଖ୍ୟ-କମ୍ୱୁ-କପର୍ଦୀ-ମଣିଗଣେ ନିରତ ପୁରିତ ।

ଦ୍ରବ୍ୟ-ଗଣନେ ନର୍ତ୍ତିତ-କରକର୍କଟକେ ବିରାଜିତ । ୮୮ ।

ଗୃହ-ନିବହ-କୁଟ୍ଟିମେ ଶଶି-କାନ୍ତ-ରତ୍ନେ ବିରଚିତ ।

ଶଶାଙ୍କ-କର-ପରଶେ ହୁଅନ୍ତି ସେ ନିଜେ ସମ୍ପୁରିତ ।

ଉଚ୍ଛଳିତ-ଜଳେ ସେ କାଳେ ଅମର-ସରିତ ଉଚ୍ଛଳେ ।

ପତିବ୍ରତା-ପଣୁଁ ପ୍ରତିର ଉଲ୍ଲାସେ ଉଲ୍ଲସେ ସେ ଭୋଳେ । ୮୯ ।

ଗନ୍ଧ-ଦ୍ରବ୍ୟ-ବିପଣିରେ ପ୍ରତିଦିନ ସାୟଂକାଳେ ତହିଁ ।

କୁଙ୍କୁମ-ବିକ୍ରୟ-ବିଥିକା-ନିବହ ଏମନ୍ତ ଶୋଭଇ ।

ଦିବସଈଶ ଅସ୍ତ ଦଶା ଭଜନ୍ତେ ଅବଶିଷ୍ଟ କର ।

ନିରାଶ୍ରୟ ହୋଇ ଅଛନ୍ତି କି ରହି ଆଶ୍ରୟେ ଏହାର । ୯୦ ।

ବିକ୍ରୟ ହେତୁ ବାଢ଼ିଛନ୍ତି ବଣିକେ ଆପଣ-ଗଣରେ ।

ବିଶ୍ୱ-ସଂସାରର ପଦାର୍ଥ-ନିକର ଅତି ଯତନରେ ।

ହରି-ଉଦରେ ମାର୍କଣ୍ଡେୟ ସଂସାର ଦେଖିଲା ପରାୟେ ।

ତହିଁ ଦରଶକେ କିଛି ତ୍ରୟଲୋକେ ଛପାତ ନ ଥାଏ । ୯୧ ।

କରଇ ବିକ୍ରୟ କାହିଁ କେ ବଣିକ କ୍ରେତାକୁ କସ୍ତୁରୀ ।

ବର୍ଣ୍ଣ-ସମାନରୁ ଗନ୍ଧଲୁବ୍ଧ ମଧୂପେ ବାରି ନ ପାରି ।

ଗୋଳେ ଗୁଞ୍ଜନ ନ ଶୁଭ ମୃଗମଦତୁଲେ ତୁଳେ ଅଳି ।

ଲୋଭ-ବନ୍ଧନୁଁ ସେ ତହୁଁ ମଧ୍ୟ ଉଡ଼ି ନ ଯାଉଛି ଚଳି । ୯୨ ।

ବିବସ୍ୱତ-କାନ୍ତ-ମଣିରେ ନିର୍ମିତ ସରଣୀ ସେ ପୁରେ ।

ବାସରଯାକ ବୈଶ୍ୱାନର-ତପତି ବହେ ବିକରାଳେ ।

ତେଣୁ ନିଶୀଥରେ ପତିତ ତୁଷାରେ ଶୀତଳ-ଗୁଣରେ ।

ନ ପାରଇ କରି ଜଡ଼ ପଥଚାରୀ-ନରଙ୍କ ପୟରେ । ୯୩ ।

ନିଶୀଥନାଥ-ରତନେ କାହିଁ ପଥେ ବନ୍ଧା ହୋଇଛନ୍ତି ।

ନିଷଧଈଶ-ଶୀଳତା-ସମ ଅତି ଶୀତଳ ଅଟନ୍ତି ।

ଶଶାଙ୍କ-କର ପରଶେ ନୀରସ୍ରାବେ ହେଉଥାନ୍ତି ସିକ୍ତ

କଳିକାଳ ଭଳି ଅତପ-ସନ୍ତାପେ ନୁହଁନ୍ତି ସେ ତପ୍ତ । ୯୪ ।

ଫଣୀଭାଷିତ-ଭାଷ୍ୟ-ଫକ୍କିକାପରି ସେ ପୁରୀ ଦୁର୍ଗ୍ରହ ।

ହେବାରୁ ଅରିଏ କି ଚିତ୍ତେ ବିଚାରି ଏମନ୍ତ ଉପାୟ ।

ବରଜି ଯାଇଛନ୍ତି ତାକୁ ବନ୍ଧନୀ ମଧ୍ୟେ ରଖିଦେଇ ।

ପୁର-ଚତୁର-ପାରୁଶର ପରିଖା ସେ ଏବେ ବୋଲାଇ । ୯୫ ।

ମୁଖ ଚକ୍ଷୁପାଣି-ପାଦଛଳେ ଘେନି କୁଶେଶୟ-ଚୟେ ।

ଅପର ଅଙ୍ଗାଦି ନିର୍ଭାଇ ଚମ୍ପକ କଳିକା ନିଚୟେ ।

ଭୀମ-ଭୂପାଳ-ବାଳୀକା ଦମୟନ୍ତୀ ମଦନ-ପୂଜାର ।

କୁସୁମ-ସ୍ରଜ ସମ ଯହିଁ ରାଜଇ କି ବର୍ଣ୍ଣନ ତାର । ୯୬ ।

ଘନ-ଜଘନ-ପୀନସ୍ତନ-ଭାରରେ ଭୀରୁତା ହେତୁରେ ।

ନ ପାରି ବିହରି ଅପ୍‌ସରାଏ ନିରାଶ୍ରୟ ଆକାଶରେ ।

ଧରା ଆଶ୍ରୟ କରି ରହିଅଛନ୍ତି ଏମନ୍ତ ମତିକି

ଆଣିବ ସେ ଯେ ଦେଖିଥିବ ଭୂପତି-ପୁତ୍ରୀ-ବୟସୀଙ୍କି । ୯୭ ।

ଅତି ଚିତ୍ରମୟୀ ସେ ପୁରୀ ରାଜଇ ସକଳ ବର୍ଣ୍ଣରେ ।

ବ୍ରହ୍ମ-କ୍ଷତ୍ରିୟାଦି ରକ୍ତ-ପୀତ-ଶ୍ୱେତ-ହରିତ-ଭେଦରେ ।

ଅନବରତ ତ ବିବିଧ-ନିସ୍ୱନ-ନିବହେ ମୁଖର ।

ଏଣୁ ସ୍ୱରଭେଦେ ନାନାର୍ଥ-ସମ୍ପଦେ କରଇ ପ୍ରଚାର । ୯୮ ।

ମାଣିକ୍ୟମୟ ନିଳୟଚୟ ତହିଁ ଦିବସେ ଭାସ୍ୱତ- ।

ସମାଗମ ଲଭି ସେ ପ୍ରଚଣ୍ଡ-ତାପେ ହୋଇ ସନ୍ତାପିତ ।

ନିଜର ଲୋହିତ-ଆଭାରେ ରଞ୍ଜିତ-କେତୁ-ଜିହ୍ୱାଚାଳି ।

ନିଶାରେ ଲିହନ୍ତି ଶଶାଙ୍କକୁ ଏତ ସୁଧାକର ବୋଲି । ୯୯ ।

ଦିବସେ ଦିବସ-ଈଶ-କରପାତେ ତୃଷାର୍ତ୍ତ ବିଶେଷ ।

ସେ ପୁର-ନରବରଙ୍କ ପଦ୍ମରାଗ-ନିର୍ମିତ ନିବାସ ।

ହେବାରୁ କି ରଜନୀରେ ସୁଧାକରେ ବିଲୋକି ଉପରେ ।

ସ୍ୱ ଆଭା-ଜିହ୍ୱାରେ ଲିହେ ପାଶ ହେତୁ ନ ବଢ଼ାଇ କରେ । ୧୦୦ ।

କଳାନିଧି-କୋଳ-କଳଙ୍କ ନିଶାରେ ସେ ନଗରପୁର- ।

ଶିଖ-ପୀତ-କେତୁ ସଙ୍ଗ ଲଭି ବଳୟିଭୂତ ଶେଷର ।

ପୃଷ୍ଠରେ ଶୟନକାରୀ ପୀତାମ୍ବର-ଶ୍ରୀହରି-ଚାତୁରୀ ।

ଚୋରାଏନିଶୀଥେ ନିଶ୍ଚିନ୍ତରେ ଧରା ନ ପଡ଼ିବ ବୋଲି । ୧୦୧ ।

ସଦା ବେଦପାଠ-ମୁଖର ଚତୁର ବଦନେ ବିଧାତା ।

ନିଷେଧୁଁ ଗାଧି-ତନୟର ଅପରସ୍ୱର୍ଗ-ରଚାକଥା ।

ସେ ଅର୍ଦ୍ଧ-ନିର୍ମିତ-ଅମର-ସରିତ-କେତୁ-ତତି-ଛଳେ ।

ସେ ପୁର-ପ୍ରାସାଦ-ଚୁଳେ ଚଳୁଥାଏ ନପଡ଼ି ଭୂତଳେ । ୧୦୨ ।

ବିମଳ-ନୀଳମଣି-ମେଳେ ନିର୍ମିତ-ଭୂପାଳ ନିଳୟ ।

-ସ୍ଫୁରିତ-ପ୍ରଭାରେ ଅଳିଭଳି ନୀଳ ଦିଶି କେତୁଚୟ ।

ଦିବସେ ଦିବସ-ଈଶ-ଅଙ୍କଦେଶେ ଲୋଟି ନାନାଭଳି ।

ଖେଳ-ବିଲୋଳା ବାଳୀକା-କାଳିନ୍ଦିର ବହନ୍ତି ଚାତୁରୀ । ୧୦୩ ।

ତହିଁ କାମିନୀଏ ନିରଦ-ବିମାନେ ପତି-କେଳିପୁରେ ।

ଚଳନ୍ତି ସ୍ୱଚନ୍ଦ୍ରଶାଳାପୁର-ଚୂଳୁଁ ଲେଶକେ ତୋଷରେ ।

ନପଡ଼ୁଁ ନିମେଷ ପ୍ରାଣେଶ-ଆବାସ ପ୍ରବେଶ ହୁଅନ୍ତି ।

ଦର୍ଶକଙ୍କ ଚିତ୍ତେ ଜନ୍ମାଇ ନିରତେ ଅପସରା-ଭ୍ରାନ୍ତି । ୧୦୪ ।

ଦମୟନ୍ତୀ-କେଳି-ଶୈଳ-ମରକତ-ଅଂଶୁମାଳ ଚଳି ।

ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ-ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱ-ଫାଳ ବାଧ୍ୟା-ଲାଜରେ ଲୁଆଇଁ ମଉଳି ।

ଉତ୍ତାନେ-ଶାୟିତ-ସୁରଗାଭୀ-ବ୍ରାତ-ବଦନେ ପ୍ରବେଶି ।

ଗୋଗ୍ରାସ-ପ୍ରଦାନ-ବ୍ରତ ସୁକୃତରେ ପୁରେ ଥାନ୍ତି ଭୁଷି । ୧୦୫ ।

ସେ ରାଜ-ଦୁଲ୍ଲାଳୀ କେଳିବନେ ମିଳି ମରାଳ ଚପଳେ ।

ଦେଖଇ ତରୁଙ୍କ ଆଳବାଳ ବନ୍ଧା ଶଶିକାନ୍ତ ଶଳେ ।

ଅବ୍ଜ-କର ବାଜି ସ୍ୱଦେହ-ନିସୃତ-ନିରେ ସେ ପୂରିତ ।

ଆନ ଜନଙ୍କର ଟେକା-ନିରଦାନ ତହିଁରେ ବିଅର୍ଥ । ୧୦୬ ।

ଏକାଳେ ସେ ହେମ-ହଂସ ନିରୁପମ-ସୁନ୍ଦରୀ-ସଜନୀ- ।

ଜନେ ପରିବୃତା ଭୀମଭୂପ-ସୃତା ବିଲୋକିବାକ୍ଷଣି ।

ମଣିଲା ମନେ ଏ ଉପବନ-ନଭେ ବିରଚଇ ଖେଳା ।

ତାରକା ତତି ସଙ୍ଗତି ଲଭି କିବା ନବ ଶଶିକଳା । ୧୦୭ ।

ଏତେ ବିଚାରି ମଣ୍ଡଳ ଗତିକରି ଆକାଶେ ଭ୍ରମେ ସେ ।

ଅବତରିବାର ସ୍ଥାନ ଉପବନେ ହେଜିଣ ମାନସେ ।

ମଣ୍ଡଳେ ଭ୍ରମୁଁ ମରାଳ ନଭେ ତାର ତନ-ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣପ୍ରଭା ।

ଦମୟନ୍ତୀ-ମୁଖ-ଶଶିପରିବେଶପରି ଦିଶେ ଶୋଭା । ୧୦୮ ।

ସେ ବନିକାରେ ଅବନୀପତି-ସୁତା ସହଚରୀ ମେଳେ ।

ଖେଳଇ ସେ ଶୋଭା ଚାହିଁ ଲୋଭା ହଂସ ମାନସରେ ଭାଳେ ।

ନନ୍ଦନ କାନନେ ଏମନ୍ତ ଆନନ୍ଦେ ପୁଲୋମଦୁହିତା ।

ସମ୍ଭୋଗୀ ପାରୁତ ନଥିବ ହେଲେହେଁ ଅପ୍‌ସରୀ ସେବିତା । ୧୦୯ ।

ଶ୍ରୀହର୍ଷ-ଶଶି-ଭାରତୀ-ଅଂଶୁରାଶି ପ୍ରସରି ଇଷିତେ ।

ଉଛୁଳାଇଛି ଗୋପୀନାଥ-ଆନନ୍ଦ-ସରିତ-ଦୟିତେ ।

ଯାଚିବା-ଭାଜନ ନୁହେଁ ସେ ବିବୁଧେ ଘେନିଲେ ଘେନିବ ।

ସୁଧା-ସ୍ୱାଦ-ଚଖା ମୁଖକୁ ଏ ସିନ୍ଧୁ-ନୀରକି ତୋଷିବ । ୧୧୦ ।

-------

ତୃତୀୟ ଛାନ୍ଦ

ରାଗ-କଲ୍ୟାଣ

ଅବତରଣର ସ୍ଥାନ ମାନସରେ ସ୍ଥିରକରି ସେ ହଂସବର ।

ପକ୍ଷ ସଂକୋଚାଇ ରଭସେ ଖସଇ ବରଜି ଗଗନମଣ୍ଡଳ ।

ନିବେଶ ଦେଶ, ଲକ୍ଷି ପକ୍ଷ ବିସ୍ତାରି ।

କମ୍ପଇ ବାରଦ୍ୱୟ ଦମୟନ୍ତୀର ପାଶେ ପରଶେ ବସୁନ୍ଧରୀ । ୧ ।

ପିଟିହେଉ ପକ୍ଷ-ପୁଟେ କ୍ଷିତି-ବକ୍ଷ-ଦେଶ ଅକସ୍ମାକ ଶବଦ ।

ସମ୍ଭବି ଭୁବି-ବଲ୍ଲଭ-ତନୟାର ମତି କରିଦେଲା ସ୍ତବଧ ।

ସୁଜନେ । ଆନେ ଯେଣୁଥିଲା ସେ ରସି ।

ଏ ଅତରକିତ ଶବଦେ ତା ଚିତ୍ତ ଚମକି ତେଣୁ ଗଳା ଲସି । ୨ ।

ସଙ୍ଗସଜନୀଜନଙ୍କ ନେତ୍ର-ତତି ରତି ନିଜ ନିଜ ଦ୍ରବ୍ୟରୁ ।

ବରଜି ମଜ୍ଜିଗଲା ସେ ବାଜିରାଜହେମଗରୁତ-ଦର୍ଶନରୁ ।

ସୁଜନେ । ହଂସର ନିରୁପାଖ୍ୟ ରୂପ ।

ବ୍ରହ୍ମବତ ହୋଇ ସଖିଙ୍କ ଆକ୍ଷିକି ଦେଲା କରି ଯୋଗୀ-କଳପ । ୩ ।

ନିକଟଚାରୀ ମରାଳେ ଗ୍ରହିବାକୁ ଶୟେ ସେ କରୀନ୍ଦ୍ରଗାମିନୀ ।

ସ୍ଥିରତା ଆଦରୁ ଶରୀରେ ସତ୍ୱରେ ଆଦରେ ବରଋଷି ଠାଣି ।

ସୁଜନେ । ସେତ ସମାଧି-ସ୍ଥିର ହୋଇ ।

ସଦା ପାର୍ଶ୍ୱଚାରୀ ହଂସ ପରିଗ୍ରହାଶୟେ ପ୍ରଯତ୍ନ କରୁଥାଇ । ୪ ।

ଆକାର ଇଙ୍ଗିତୁଁ ଦମୟନ୍ତୀ ମତି ବାରି ପାରିଲେହେଁ ନିର୍ମଳେ ।

ତଥାପି ସେ ହଂସବର ବିହାୟସ-ଦେଶେ ନ ଉତ୍ପିଚ୍ଛେ ଚପଳେ ।

କେବଳ । ଦ୍ରୁତ-ପ୍ଳୁତ-ଗତି ଆଚରି ।

ଦେଉଥାଏ ଏକା ନିଜାଙ୍ଗେ ବରାଙ୍ଗୀ-କର-ପତନ ବୃଥାକରି । ୫ ।

ହଂସ- କଉଶଳେ ସେ କ୍ଷମାଈଶ୍ୱର-ସୂତାଶ୍ରମ ବୃଥା ହେବାର ।

ଦେଖି ସଖିଏ ଆକ୍ଷିରେ ଠରାଠରି ହୋଇ ମାଇଲେ କରତାଳ ।

ହସିଲେ । ଭାଳି କିବା ସେ ମାନସରେ ।

ତୁଳା- କୋମଳା ଯେ ବାଳା ସେ ରସେ ଏ କିପାଁ ଅତୁଳ ସାହସରେ । ୬ ।

ମାରି କରେ କର ଆରମ୍ଭି ଚହଳ ଚାଳି ଦେଉଅଛ ମରାଳେ ।

ମୋ ସହିତ ଆସି ସହିଏ କେହି ଗୋ ସାଧୁଛ ବାଦ ମୋର ତୁଲେ ।

ଏମନ୍ତେ । ବାଳୀରତନ ଉଠି ଚଳି ।

କୋକିଳ-କଳଭାଷିତକୁ ଇଷିତେ ସ୍ୱର-ସମ୍ପଦେ ଦେଲା ଦଳି । ୭ ।

ସଖିଙ୍କର ହାସ ଦରଶନେ ରୋଷ ଇଷତ ବସୁଁ ମାନସରେ ।

ଦ୍ୱିଗୁଣ ଉତ୍ସାହେ ହଂସ ପଛେ ପଛେ ଚଳେ ବାଳା ଛାୟା ପ୍ରକାରେ ।

ପରଶି । ନ ପାରି ଥରେ ହେଲେ କରେ ।

ପଛେ ନ ପକାଉଥାଏ ପକ୍ଷୀ ପଛେ ଚଳିବାର ଲୁଳି ଲାଜରେ । ୮ ।

ତା ଦେଖି ସଖୀ ଭାଷନ୍ତି ହସି ଛଳେ ‘‘ହଂସ ଅଭିମୁଖେ ଗମନ ।

ଅନୁଚିତ’’ ଶୁଣି ତରୁଣୀମଣି ସେ ବିରଚେ ଏମନ୍ତ ବଚନ ।

‘‘ସଙ୍ଗିନୀ । ଅଶକୁନ କିପାଁ ବିଚାର ।

ଶୁଭ-ଶକୁନ ତ ହଂସ ଏ ନିଶ୍ଚୟ କରିବ ପ୍ରିୟକାର୍ଯ୍ୟ ମୋର’’ । ୯ ।

ଏତେ ସଖୀଙ୍କି କହି ମହୀମଣ୍ଡନା ହଂସଗାମିନୀ ସେ ନବୀନା ।

ଅନୁସରୁ ହଂସେ ତା ଗମନ ଅନୁକରି ହଂସ ହୋଇ ଉନ୍ମନା ।

ସତେକି । ଉପହାସ କରି ବାଳୀକି ।

ଧରା ନ ଦେଇ ତ୍ୱରା ହୋଇ ଚଳଇ ନ ତେଜି ପୁରତ ଚାଲିକି । ୧୦ ।

ପ୍ରତି-ପଦେ କରେ ଧରି ପକାଇବି ବୋଲି ବିଚାରୁ ଥାଇ ଜେମା ।

ତା ବିଚାରକୁ ଚୁରିଦେଇ ମରାଳ ବିରଚି ଗତି ମନୋରମା ।

ସୁଧୀରେ । ଖେଳା ଲୋଳେ ଚଳି ବାଳୀକି ।

ନେଲା ଓଟାରି ସଙ୍ଗନୀ-ଛଡ଼ାକରି କ୍ରମେ ଦ୍ରତତି-ଗହଳିକି । ୧୧ ।

ରୋଷାବେଗେ ଆଗୁଁ ଗହଣ-ସଙ୍ଗଙ୍କି ବାରିଥିଲା ଅନୁଗମନେ ।

ଏତେବେଳକୁ ଛାୟାବିନା ନିଜର ସଙ୍ଗେ ନଥିଲା କେହି ଜଣେ ।

ସର୍ବାଙ୍ଗ । ଶ୍ରମଜ-ଘର୍ମେ ଥିଲା ପୂରି ।

ସେ ସୁଯୋଗ ଚାହିଁ ନରଭାରତୀରେ ଭାଷେ ମରାଳ କୀର-ପରି । ୧୨ ।

‘‘ଆଉ କେତେ ଦୂର ଯାଏ ପଛେ ମୋର ଗୋଡ଼ାଇବୁ ଗୋ ସୁକୁମାରୀ ।

ବୃଥା ପରିଶ୍ରମ କି କେ କରୁ ଝରିଲଣି ଅଙ୍ଗୁ ତୋ ଶ୍ରମବାରି ।

କୃଶାଙ୍ଗି । ଦେଖି ଏ ଘନବନାଳିକି ।

ନିମଷେ ହେଲେ ତୋ ମାନସରେ ବାସ ଭୀତି-ଲେଶ ନାହିଁ କରିକି । ୧୩ ।

ବୃଥାରେ ରେ ନିରୁପମା ଅପଥେ ତୋ ପଦପକାଇବା ବିଲୋକି ।

ଅନିଳ-ଲୋଳ-ପଲ୍ଲବ-ପାଣି ଚାଳି ବନ ଲତାଏ ହୋଇ ଦୁଃଖୀ ।

ନିଷେଧୁ । ଛନ୍ତି ଚାହାଁ ସହି ପରାଏ ।

ଉହୁଁ ଉହୁଁ ଯାହା କପୋତ-ହୁଙ୍କାର ଶୁଭଇ ତାଙ୍କର ଗିରଏ । ୧୪ ।

ନ ବିଚାରୁ କେହି ଚାରୁଶୀଳା ତୁହି ତୁ ଏକା ବସୁନ୍ଧରୀଚାରୀ ।

ଆକାଶ-ରସା ବେନି-ଦେଶେ ମାନସ-ସୁଖେ ଥାଏ ମୁଁ ତ ବିଚରି ।

କେମନ୍ତେ । ମୋତେ ଧରି ତୁ କରୁ ମତି ।

ରହି ସ୍ମରସଖା-ଯୌବନ-ଅଧୀନେ ନ ଯାଏ ଯା ତୋ ଶିଶୁରୀତି । ୧୫ ।

ଶତପତ୍ର-ଭବ-ପତ୍ର-ହଂସବଂଶ-ପତତ୍ରି ଅଟୁଁ ଆମ୍ଭେମାନେ ।

ଆମ୍ଭ ଚାଟୁବାଣୀ ସୁମନସଭିନ୍ନ ନରସେ ଆନଜନ କର୍ଣ୍ଣେ ।

ସୁନ୍ଦରୀ । ସ୍ୱର୍ଗଙ୍ଗା,-ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ-ସରୋଜିନୀ- ।

ମୃଣାଳାଶନଁ ଏ କାନ୍ତି ଆମ୍ଭ; କାର୍ଯ୍ୟେ ଥାଏ ତା ହେତୁଗୁଣ ପୁଣି । ୧୬ ।

ବିଧାତା-ଆଦେଶେ ନିଷଧ-ଅଧିପ-ବିଳାସ-ସର ସେବିବାକୁ ।

ଅନେକ କଳହଂସ ଆସିଅଛନ୍ତି ଆକାଶୁଁ ଏ ରସାତଳକୁ ।

ସୁନ୍ଦରୀ । ସେ ହଂସବଂଶୁ ଏକ ମୁହଁ ।

ଭୂଲୋକ-ବିଲୋକନେ ହୋଇ ଉତ୍ସୁକ ଭ୍ରମଇଁ କଉତୁକେ ମହୀ । ୧୭ ।

ଏକ-ସମୟେ ସାରସଭବ ବିଶ୍ୱଭ୍ରମଣେ ବଳାଉଁ ମାନସ ।

ଲଭନ୍ତେ ରଥ-କର୍ଷଣେ ସ୍କନ୍ଧେ ମହାପ୍ରାସ ଆମ୍ଭ ପୂର୍ବପୁରୁଷ ।

ମୁଁ ଏକା । ବିଶ୍ୱେ ରଥ ଥିଲି ଭ୍ରମାଇଁ ।

ତେଣୁ ଅବିଶ୍ରାମ-ସଂସାର-ଭ୍ରମଣେ ଲେଶେ ଶ୍ରମ ମୋର ନୁହଁଇ । ୧୮ ।

ସ୍ୱର୍ଗୀୟ ଖଗକୁ ପାର୍ଥିବ ପାଶାଦି ଯନ୍ତ୍ରେ କି ନିୟନ୍ତ୍ରି ହୋଇବ ।

ଏକା ଅମର-ନଗର-ଭୋଗ-ଭାଗ୍ୟ ଭାଲପଟେ ଯା ଲେଖାଥିବ ।

ସୁନ୍ଦରୀ । ତାହାର ଭାଗ୍ୟବଳେ ଏକା ।

ହୋଇପାରୁଁ ଆମ୍ଭେ ବନ୍ଧା କୋଟିକେ ତ ଗୋଟିଏ ତହୁଁ ନୁହେଁ ଦେଖା । ୧୯ ।

ଯାଗପୂର୍ତ୍ତାଦି କୀର୍ତ୍ତିରେ ଅମର୍ତ୍ତ୍ୟଙ୍କୁ ନଳ-ନରେଶ ତୋଷିଛନ୍ତି ।

ତେଣୁ ସେମାନେ ସାଗ୍ରହେ ସ୍ୱର୍ଗଭୋଗ ତାଙ୍କୁ ଏ ମର୍ତ୍ତ୍ୟେ ଦେଇଛନ୍ତି ।

ସୁଦତି । ଦୋହଦବଶେ ପରା ଦ୍ରୁମ ।

ଅକାଳେ କୋରକ-ନିକର ବହନ୍ତି ସେବାରେ ନୁହେଁ କେ ପ୍ରସନ୍ନ । ୨୦ ।

ମେରୁଶୃଙ୍ଗୁ ଅବତରି ଶୀଘ୍ରେ ସ୍ୱର୍ଗ-ଗଙ୍ଗାନୀରେ ପକ୍ଷ ପ୍ରକ୍ଷାଳି ।

ତହିଁ ତାଙ୍କୁ ବିଞ୍ଚୁଥାଉଁ ଆମ୍ଭେ ଆରମ୍ଭିଲା-ବେଳେ ସେ ସ୍ମରକେଳି ।

ସୁନ୍ଦରୀ । ସାଧୁଗଣନେ ସେ ପ୍ରଥମ ।

ଅରି-ନଗର-ନିଜର ଜିଣେ ଯାର ବୀର୍ଯ୍ୟର ଅବଲୀଳା-କ୍ରମ । ୨୧ ।

ଅଧ୍ୱରରେ ଆଯ୍ୟଧାରା ତୁଲେ ରାଜ୍ୟ ବିବୁଧ ନିବହେ ବିତରି ।

ଅଧିକୁଁ ଅଧିକ ବଢ଼ାଇ ଅଛନ୍ତି ଶ୍ରୋତ୍ରିୟ ବିପ୍ରଙ୍କର ଶିରୀ ।

ସୁନ୍ଦରୀ । ସେ ଦଣ୍ଡଧାରୀ ଅଦଭୂତେ ।

କରନ୍ତି ଭୋଗ ପ୍ରଥମର ଶେଷକୁ ଅନ୍ତିମକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ମତେ । ୨୨ ।

ଦାରିଦ୍ର୍ୟ-ବିଦାରି-ଦ୍ରବିଣ-ଦାନରେ ପ୍ରାର୍ଥିଙ୍କି ମେଘ ସର୍ବଦା ସେ ।

ନିରତ ପ୍ରଦାନ ହେତୁରୁ ବିରକ୍ତି ଚିତ୍ତେ ନ ଥାଏ ତାଙ୍କ ଲେଶେ ।

ସୁନ୍ଦରୀ । ଲୋକନାଥ ପଦ ତାଙ୍କର ।

ହୋଇଛି ଏକା ସାର୍ଥକ ପ୍ରାର୍ଥି ନୋହି ଅଛି କେ ତାଙ୍କୁ ଏ ସଂସାର । ୨୩ ।

ଆମ୍ଭ ମୁଖୁଁ ନଳ-ନୃପ-ଅନଳପ-ଶୋଭା-ସମ୍ଭାର କଥା ଶୁଣି ।

ଅନୁରକ୍ତ ହୋଇ ତାଙ୍କ ତହିଁ ମହୀ-ପାର ପୁର-ରମ୍ଭା ତରୁଣୀ ।

ଶେଷକୁ । ତାଙ୍କୁ ନ ପାଇ ତାଙ୍କ ନାମ-।

ଅଂଶ ଥିବାରୁ କଲା ଯାଇ ପ୍ରକାଶ ନଳକୁବେର ପାଶେ ପ୍ରେମ । ୨୪ ।

କେଳି କାଳେ ତାଙ୍କ କଳକଣ୍ଠୁ ଗୀତ ଶୁଣିଥାଉତ ଆମ୍ଭେମାନେ ।

ଏଥଁ ଅମରପୁରେ ଗଲେ ସମ୍ଭାଏ ଗନ୍ଧର୍ବ-ସଙ୍ଗୀତ ଶ୍ରବଣେ ।

ସୁନ୍ଦରୀ । ମନକୁ ନପାଉଁ ସେ ଗୀତ ।

ହାହା ବୋଲି ହସୁଁ ଆମ୍ଭେ ସେ ଗନ୍ଧର୍ବେ ହେଲେ ହାହା ନାମେ ବିଖ୍ୟାତ । ୨୫ ।

ସେ ଭୂଦାର-ନଳ-ଉଦାର-ରଚିତ-ଶ୍ରବଣେ ସଦାର ବାସବ-।

ସହସ୍ର ନୟନେ ଅୟନ ବଦନେ ବହନ୍ତେ ଅଶ୍ରୁଜଳ ଲବ ।

ପୁଲୋମ- । ସୁତାଭାଗ୍ୟବଶୁଁ ସେ ପଥେ ।

ଥରେ ହେଲେହେ ନ ପଡ଼ଇ ରୋମାଞ୍ଚିଥିବାର ତାର ସର୍ବ ଗାତ୍ରେ । ୨୭ ।

ଶୁଣୁ ଶୁଣୁ ଭୂତପତି ସେ ଭୁଭୃତ-ଚିତ୍ତ-ଚୋରା-ଚାରୁ-ଚରିତ ।

ଅର୍ଦ୍ଧାଙ୍ଗ-ସଙ୍ଗିନୀ ଗିରିନ୍ଦ୍ର-ନନ୍ଦିନୀ ଭାବି ଆଉ ରହି ନୁହେଁତ ।

ଶ୍ରବଣ-। କଣ୍ଡୁୟନ ଛଳେ ଅଙ୍ଗୁଳି ।

ଚାଳି ଶ୍ରୁତିପୁଟେ ରୋଧୁଥାନ୍ତି ଆଉ ସେ କଥା ନ ଶୁଣିବି ବୋଲି ।

ଧର୍ମ ବିଧିରେ ନିରବଧି ନିବଦ୍ଧ ବିଧାତା ମୌନତାଛଳରେ ।

ସ୍ୱଭାବ-କୁଟିଳା ବାଣୀକି ବନ୍ଦିନୀ କରିଥାଇ କଉଶଳରେ ।

ଜାଣିବ । କାହୁଁ ବା ବେଦଜଡ଼ ସେତ ।

ବନ୍ଦିନୀ ତାର ଯାଇ ନଳ-ଗଳାରେ ହେବାରେ ଆଲିଙ୍ଗନେ ମତ୍ତ । ୨୮ ।

ଶିରୀତ ନିରତେ ଆଲିଙ୍ଗିଛି ତାଙ୍କୁ ସେ ହେଲା ମହାସତୀ ।

ଏମନ୍ତ ମତିକି ଆଣିବୁ ଅବା ତୁ ତେଣୁ ଶୁଣ ସେ ଶିରୀପତି ।

ସକଳ-। ଲୋକ-ଦେହରେ ପରାଥାଏ ।

ଏଣୁ ଅନଜନାଲିଙ୍ଗନ ଦୂଷଣ ପତ୍ନିର ପତି ଅଙ୍ଗେ ସହେ । ୨୯ ।

ନଳବଦନ-ସୁଷମା-ସଙ୍ଗେ ସମ-କରିବି ବୋଲି ପୂର୍ଣ୍ଣ ଶଶୀ ।

ନିର୍ମାଣିଛି ବିଧାତାର ଯେଉଁକର ଧିକ ତାହାକୁ ରାଶି ରାଶି ।

ସୁନ୍ଦରୀ । ସେ ମୁଖେ ଚାହିଁ ଯେଉଁ ପାଣି ।

ଅଧେ ନିର୍ମାଣି ନୋହିଲା ବୋଲି ଦେଲା ଶିବ ଶିରେ ଫିଙ୍ଗି ସେ ଜ୍ଞାନୀ । ୩୦ ।

ନଳ-ମୁଖ-ପାଖେ ପରୀକ୍ଷାରେ ରେଖେ ସମାନ ନ ହେବାର ଶୁଣି ।

ଆମ୍ଭର ବଦନୁଁ ମନ୍ଦାକ୍ଷେ ନକ୍ଷତ୍ର-ଈଶ ଉପାୟ ଗୁଣି ଗୁଣି ।

ନ ପାରି । କିଛି ଥୟ କରି ଶେଷକୁ ।

କେବେ ସିନ୍ଧୁରେ ଝାସେ ବା ମେଘେ ପଶେ କେବେ ଆଶ୍ରେ ସୁର ପାଶକୁ । ୩୧ ।

ଆମ୍ଭେତ ତାଙ୍କ ବାହନ ପରିଜନ ଅର୍ବଜୟୀ ନଳ ମୁଖର ।

ବର୍ଣ୍ଣନ ଆଦେଶ ଆମ୍ଭଙ୍କୁ ବର୍ଣ୍ଣନେ ଯାଉ ହୋଇ ଆମ୍ଭେ ମୁଖର ।

ତା ଶୁଣି । ଯାଏ ନାଭିପଦ୍ମ ସଙ୍କୋଚି ।

ଲୁଚୁଁ ତହିଁ ଧାତା ରସନ୍ତି ଶ୍ରୀହରି ଶୀରୀ ସହିତେ ଲାଜ ମୁଞ୍ଚି । ୩୨ ।

ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶ ଅଷ୍ଟାଦଶ ବେନିବିଦ୍ୟା ଅଛନ୍ତି ଏ ନୃପ ବଦନେ ।

ତାଙ୍କ ଗଣା ବ୍ୟାଜେ ବିହି ଥୋଇଛିକି ତହିଁରେ ଦ୍ୱାତ୍ରିଂଶ ଦଶନେ ।

ସେ ନୃପେ । ବେନି ଶ୍ରୀ ବେନି କ୍ଷମା ଦେଖି ।

ଆଗ ଯୁଗ ଯୋଗୁ ମାର ବଜ୍ରଧର ଶେଷେ ସିଦ୍ଧାର୍ଥ ଶେଷ ଦୁଃଖୀ । ୩୩ ।

ସେ ରାଜ-ପାଳିତ ବାଜି-ସମାଜକୁ ଚାହିଁ ଉପୁଜେ ତର୍କ ଚିତ୍ତ ।

ପକ୍ଷ-ବିହୀନ ପନ୍ଧୀରାଜ ଅବା ସେ କିବା ମୁର୍ତ୍ତିମନ୍ତ ମରୁତ ।

ଅଥବା । ଅତିକାୟ ମନ ସେମାନେ ।

କେଉଁ ଦିଗକୁ ଶେଷ କରି ନାହାନ୍ତି ସେ ଅତିତୁରିତ ଗମନେ ।୩୪।

ଅରାତି-ଶୋଣିତ-ସରିତେ ସମର ଭୂମି ଭୁଷି ହେଉ ନିରତ ।

ସେ ମହାରଥ ନରନାଥ-ପ୍ରଚଣ୍ତ-କୋଦଣ୍ଡମଣ୍ଡଳୁ ନିର୍ଗତ ।

ମାର୍ଗଣ- । ଫଣୀଗଣଙ୍କର ଅଶନ ।

ପାଇଁକି ବିଶେଷ ଥାଏ ରହି ଅରି ନୃପଙ୍କ ଜୀବିତ ପବନ । ୩୫ ।

ତାଙ୍କ ଭୁଜଦଣ୍ଡ ସମର-କଣ୍ଡୁତି ଥାଏ ଆଦରି ଅବିରତ ।

ସେ ଭୁଜେ ଅର୍ଜିତ ଯଶ କିପାଁ ହେବ ନିଜ-ହେତୁ-ଗୁଣେ ରହିତ ।

ସୁନ୍ଦରୀ । ତେଣୁ ସେ ନୁହଁଇ ସମ୍ଭାଳି ।

ଦିଶ-ସରିତ-ସମୁହଙ୍କର ତୀର ଦିଅଇ ଭସାଇ ଉଛୁଳି । ୩୬ ।

ଯେବେ ଭୁବନ ତ୍ରୟର ସର୍ବଜନ ଅମର-ବିଭୂତି ଲଭିବେ ।

ଏକମନ ହୋଇ ସେ ନୃପ ସୁଗୁଣ-ଗଣ-ଗଣନରେ ରସିବେ ।

ସୁନ୍ଦରୀ । ଯେବେ ବା ପରାର୍ଦ୍ଧକୁ ବଳି ।

ସଂଖ୍ୟାଧିକ ରହି ତେବେ ଅବା ଯାଇ ସେ ସର୍ବ ଗୁଣ ହେବ କଳି ।୩୭।

ବିହଙ୍ଗମେ ତ ନଭଚାରୀ ନିଷେଧ ନାହିଁ ତାହାଙ୍କୁ କେଉଁ ସ୍ଥାନ ।

ତେଣୁ ଆମ୍ଭେମାନେ ଅନାୟାସେ ପରବେଶି ଥାଉ ରାଜ-ଭବନ ।

ସୁନ୍ଦରୀ । ସେ ପୁରୀ-ପରମାଣୁ-ଦରୀ ।

ମାନଙ୍କୁ ରମ୍ୟ ଗମନର ବିଶେଷ-ବିଧି ଶିଖାଉଁ ଯତ୍ନ କରି । ୩୮ ।

ଉର୍ବଶୀ ଆଦି ଅପ୍ସରାଙ୍କ ସୌଭାଗ୍ୟ ସୁରତ-କ୍ରୀଡ଼ା-କଥାମାନ ।

ସରସ ପଣେ ଯା ତୁଲେ ସୁଧା ଧାରା ହାରଇ ନ ହୋଇ ସମାନ ।

ଯେ ପୁଣି । ସୁକବି କାବ୍ୟେ ପ୍ରଶଂସିତ ।

କରି ସେ କଥା ଆରମ୍ଭ ରସ ଅମ୍ଭୋଧିରେ ମଜ୍ଜାଉ ତାଙ୍କ ଚିତ୍ତ । ୩୯ ।

ମଦନ-ରାଜନ-ନବାନୁ-ଶାସନ-ଧନେ କେ ନ ରାଜନ ତହିଁ ।

ଅସୀମ-ବିଶ୍ୱାସ-ବଶେ ଆମ୍ଭପାଶେ ଗଚ୍ଛିତ କରି ନ ରଖଇ ।

ଆମ୍ଭେତ । ପକ୍ଷୀ ନ କରୁଁ ଲାଜ କା’ରେ ।

ଏ କାରଣ ବଶୁଁ କେ କେବେ ହେଲେହେଁ ଲାଜ ନ କରେ ଆମ୍ଭଠାରେ । ୪୦ ।

ହେଲେହେଁ ଅତି ଅସତୀ ଯାହାକୁ ମୁଁ ସଂଯୋଗୀ ରୂନ୍ଧିବି ହୃଦରେ ।

ସେ ବାରତା ଆନଜନ ପାଶେ ଯିବା କଥା ନ ଥାଇ ଆଉଥରେ ।

ଧାତାର । ଅନେକ-ବଦନେ ଭାଷିତ ।

ଯୋଗଶାସ୍ତ୍ର ଶୁଣି ଶୁଣି କର୍ଣ୍ଣ ବେନି ଯେଣୁ ମୋ ନିରତ ପୁରିତ । ୪୧।

ନଳଭୂପାଳ ଆଶ୍ରୟେ ସ୍ୱର୍ଗ ସୁଖ ଭୁଞ୍ଜିବେ ଇତର ଯୋଷିତ ।

ବରାରୋହା ତୁ ଏକାକୀ ହୋଇ ରହିଥିବୁ ଏହା ଦହେ ମୋ ଚିତ୍ତ ।

ସୁନ୍ଦରୀ । ହେଉଛି ଏ କଥା ତେମନ୍ତ ।

ଇନ୍ଦୁ-କରେ ହେଲା ବେଳେ କୁମୁଦିନୀ ସୁଖୀ ଦୁଃଖୀ ପଦ୍ମ ଯେମନ୍ତ । ୪୨ ।

ଆମ୍ଭ ରଚିତ ଯେତେ ଚାଟୁ ବଚନ ସେ ଖାଲି ତୋଷୁଛି ତୋ ଶ୍ରୁତି ।

ତା ଭାବ ବୁଝି ନ ପାରିବୁ ନୋହିଲେ ନଳ-ତୁଲେ ମେଳ ସୁଦିତି ।

ରସାଳ । ନୁହେଁ କି ଚୁତ ସବୁଦିନେ ।

ହୋଇଲେ ବସନ୍ତ ସିନା ମଧୁବ୍ରତ-ବ୍ରାତେ ଶୋଭେ ସେ ଘେନ ମନେ । ୪୩ ।

ଆଉ କାର ନୋହି ଏକା ତାର ତୁହି ହେବୁ ବୋଲି କେବା କହିବ ।

ବିଧାତା ହୃଦରେ ପଶି ମଦାଳସି କେ ତା ଚିତ୍ତ କଥା ବୁଝିବ ।

ବିବାହ, ନାହୁଁତ ଆଜଯାଏ କରି ।

ତ୍ରିପୁର-ସାର-ସୁନ୍ଦରୀ-ବାରଶିର-ଶିରୀତ ତୁହି ଅଣୁଦରୀ । ୪୪ ।

ନିଶା ସହିତେ ଶଶାଙ୍କେ ସଂଯୋଗିଛି ଗିରୀଶେ ଗିରିଜା ସହିତ ।

ଶିରୀ ତୁଲେ ହରିକି ଛନ୍ଦି ଦେଇଛି ଏଣୁ ବିଧାତାର ଇ ହିତ ।

ହେଉଛି । ବାରି କେବଳ ମାତ୍ର ବାରି ।

ଯୋଗ୍ୟେ ଯୋଗ୍ୟ ଘଟାଇ ବାରେ ତାହାର ପ୍ରବୃତ୍ତି ସ୍ୱତଃସିଦ୍ଧ ବୋଲି । ୪୫ ।

ଉଛୁଳିତ-ନାରୀ-ସୁଗଣ-ସାଗର-ପ୍ରବାହିକା ପ୍ରାୟ ତୁ ଧୀରା ।

ନଳ ଭିନ୍ନ ଆନ-ଜନେ ତୋ ମିଳନ ହେଲେ ବୁଡ଼ିବ ନିଶ୍ଚେ ଧରା ।

ଗୁନ୍ଥିବା । ପାଇଁ କୋମଳ ମଲ୍ଲିମାଳ ।

କରକଶ କୁଶ ଘାସେ ବଳା ରଜ୍ଜୁ ଖୋଜୁଥାଇଁ କେଉଁ ପାଗଳ । ୪୬ ।

ଦିନେ ଯାନେ ନିଯୋଜିତ ହୋଇ ମୁହିଁ ବହନ କରିବା କାଳରେ ।

ଚତୁରାନନଙ୍କୁ ପୁଚ୍ଛିଲି ଏସନ ରସିବ କେ ନଳ କୋଳରେ ।

ସେକାଳେ । ଚକ୍ରଙ୍କ ଘର୍ଘରସ୍ୱନିତେ ।

ତାଙ୍କ ଗିରେ ତୋର ନାମ କର୍ଣ୍ଣେ ମୋର ବାଜିଲା ପ୍ରାୟ ହେଲା ପ୍ରତେ । ୪୭ ।

ଆନେ ମିଳନ ହେଲେ ତୁ ତହୁଁ ଜନ୍ମହେବ ଯେଉଁ ଅପକୀରତି ।

ବିହିର ଦେହକଯାକ-ବିଜ୍ଞପଣ ତେତେକେ ଯିବ ହୋଇ ପୋତି ।

ସୁନ୍ଦରୀ । ଜନାପବାଦ ନିରନିଧି ।

ତରିବାକୁ ତରୀ-ସୃଜନେ ତାହାକୁ ସାଧିଲେ ନ ଦିଶିବ ବୁଦ୍ଧି । ୪୮ ।

ଏ ଅପ୍ରାସଙ୍ଗିକ ପ୍ରସଙ୍ଗର ବରଅଙ୍ଗି ଏତେକେ ହେଉ ଇତି ।

କେତେ ବିଷୟକୁ ଏତେ ଶ୍ରମ ତୋତେ ଦେଲି ବୋଲି ମୁଁ ଖିନ୍ନମତି ।

ହେଉଛି । ଦୋଷତ ସାରିଲିଣି କରି ।

ଏବେ କହ କେଉଁ ବାଞ୍ଛା ତୋ ସମ୍ପାଦି ସେ ଅପରାଧୁଁ ହେବି ପାରି’’ । ୪୯ ।

ବସୁମତୀପତି-ସନ୍ତତି-ମତିକି କଳିବାପାଇଁ ସେ ପତତ୍ରୀ ।

ଏମନ୍ତ ବଚନ-ଚାତୁରୀ ରଚନ କରି ଭଜିଲା ମୁନିଭୂତି ।

ସୁଜନେ । ଗଭୀର ସରସୀ ମାନସ ।

ଏ ବେନିଙ୍କି ବାରି ନ ପାରିଲା ଯାଏ ଏଥି ନ ରସନ୍ତି ବିଦୂଷ । ୫୦ ।

ଏକାଳେ କଳଙ୍କୀ-କଳାନିଧି ଶୋଭା-ସମ୍ଭାର-ଦମ୍ଭଦଳା ମୁଖେ ।

ଅବନୀ-ବନିତା-ଜୀବେଶର ସୁତା ସୁକୁମାରୀ ରଖି ତୀର୍ଯକେ ।

କିଞ୍ଚିତ । ମାତ୍ର ଚିତ୍ତେ କରି ବିଚାର ।

ମରାଳକୁ ଚାହିଁ ମଞ୍ଜୁଳ କୋମଳ ଗିରେ ଦେଲା ପ୍ରତି ଉତ୍ତର । ୫୧ ।

‘‘ବାଳକ-ସୁଲଭ ଚପଳତାକୁ ମୋ ସହସ୍ରବାର ହେଉ ଧିକ ।

ଏହା ଯୋଗୁଁ ସିନା ହୋଇ ମୁଁ ଉନ୍ମନା ଆଗ୍ରହେ ଅଧିକୁଁ ଅଧିକ ।

ସମୀର- । ଚାଳିତ ତରଙ୍ଗ ପରାଏ ।

ତଟସ୍ଥ ତୁମ୍ଭଙ୍କୁ ଦେଇ ଉଦ୍‌ବେଗକୁ ଅଇଲି ଧାଇଁ ଏତେଯାଏ । ୫୨ ।

ସାଧୁ ସଜ୍ଜନଙ୍କ ଆଦର୍ଶ ହୋଇଛ ଆପଣା ସ୍ୱଚ୍ଛତା ପଣରେ ।

ନୋହିଲେ କେହି ଏ ଅପରାଧିନୀର ଦୋଷକୁ ନ ଘେନି ମନରେ ।

କରୁଛ । ପ୍ରଶଂସା ଯା ତା ପୁରତରେ ।

ଏଣୁ ଏ ମୋର ଅପରାଧ ତୁମ୍ଭର ସ୍ୱଚ୍ଛ ଆତ୍ମାରେ ପ୍ରତିଫଳେ । ୫୩ ।

ଏକେତ ନାରୀ ମୁହିଁ ତହିଁ କୁମାରୀ ମୋର ଅସାଧୁ ଆଚରଣ ।

କ୍ଷମ ନଭଚରବର ହେ ମରାଳ ତୁମ୍ଭେତ ସାଧୁଙ୍କ ଭୂଷଣ ।

ଦେବାଂଶ । ବଶୁଁ ତ ଅଟ ପୂଜନୀୟ ।

କେକୀପୂଚ୍ଛଧାରୀ-ଶ୍ରୀବତ୍ସ ଚିହ୍ନିତ-ଶ୍ରୀହରି-ମତ୍ସ୍ୟମୂର୍ତ୍ତି ପ୍ରାୟ । ୫୪ ।

ଅଧିକ ଆଉ କି ମୋର ତୃପତିକି ସାଧିବ ହେ ବର-ମରାଳ ।

ଯେ ତୁମ୍ଭ ଲୋକନ ଜନ୍ୟ ମୋ ଲୋଚନ ଆନନ୍ଦୁ ହୋଇବ ପ୍ରବଳ ।

ଚନ୍ଦ୍ରମା । ଆପଣା-କିରଣ-ପୀୟୁଷେ ।

ଲୋକ-ଲୋଚନକୁ ତୋଷିଲା ଉତ୍ତାରୁ ଆଉ ବେଶି କିସ ଦେବ ସେ । ୫୫ ।

ମାନସ ଯାହାକୁ ନିମିଷେ ନ ତେଜେ ସେ ମନୋରଥ କେହି ମୋର ।

କଣ୍ଠସରଣୀ କି ଭରସ ଆସିବ, “କରିବି ତା କାହୁଁ ପ୍ରଚାର ।

ଅବଳା । ନାମ ବହି କେଉଁ ଯୁବତୀ ।

ଦ୍ୱିଜ-ରାଜକର-ଗ୍ରହଣ ବାଞ୍ଛିବ ଚିତ୍ତୁଁ ଲଜ୍ଜାଲତା ନିପାତି’’ । ୫୬ ।

ସ୍ୱାଦରେ ଦ୍ରାକ୍ଷାକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ ବକ୍ଷ-ମାଣବାକ୍ୟ ଶୁଣି ବରାରୋହାର ।

ରସାଳ-ଚଖାମୁଖୁଁ ଖସା ଘୋଷରେ ବସନ୍ତଦୂତର ମରାଳ ।

ନକଲା । ତିଳେ ମାତ୍ର ଆଉ ଆଦର ।

ବୀଣା-କ୍ୱଣିତକୁ ଘୃଣାରେ ଚିନ୍ତିଲା ଅଯୋଗ୍ୟ ବୋଲି ଗଣନାର । ୫୭ ।

ମନ୍ଦାକ୍ଷବଶୁଁ ମନ୍ଦାକ୍ଷର ସଂକ୍ଷେପ ଗିରେ ସେ ବରବରନାର ।

ଲକ୍ଷି ନପାରି ବିଶଦାର୍ଥ ସଂଶୟ ରଖି ଚତୁର ପକ୍ଷୀବର ।

ମାନସ । ପରକ୍ଷିବା ପାଇଁ ଯେମାର ।

ନିଜବଦନ ସରସିଜେ ସଂଯୋଗ କଲା ଏମନ୍ତ ପୁଣି ଗର । ୫୮ ।

ଭାଷଇ ମରାଳ; ‘‘ଆଗୋ ମହୀପାଳ-ଦୁଲାଳି କରେ କଳାକର ।

ଧାରଣ ଆଦି ଯା ବଚନ ରଚନ କଲୁ ଶ୍ରୁତିପୁଟେ ତାହାର ।

ସଦର୍ଥ । ଗ୍ରହଣେ ଅଯୋଗ୍ୟ କି ମୁହିଁ ।

ବେଦ ବଚନ ଶ୍ରବଣରେ ଯେସନ ଶୁଦ୍ରଜନ ଯୋଗ୍ୟ ନୁହଁଇ । ୫୯ ।

ଯାହା ମୋ ବିଚାର ପଥେ ନିରନ୍ତର ରହିଛି ସେ ତୋ ମନୋରଥ ।

ଏତେ ଲୁଚାଉଛୁ କି ପାଇଁ ସୁଶୀଳା ଲଭିବୁ କେଉଁ ପୁରୁଷାର୍ଥ ।

ଭାବିବୁ । ଅବା ମୁଁ ଜାଣିଲି ତା କେହି ।

ଘେନ ଯେ ମନେ ଅଗମ୍ୟ ସେ ବ୍ରହ୍ମକୁ ଜନ ଧ୍ୟାନରେ ଥାଏ ପାଇ । ୬୦ ।

ରେ ଅସ୍ତନାସ୍ତି ସଂଶୟ ସମାଶ୍ରୟ ଉଦରି ଗୋରି ଚାରୁଶଳେ ।

ଲୋକେଶ-ଲୋକନିବାସୀ ଳୋକଯାକ ରୁତ-ଭାଷଣେ ମୋର ତୁଲେ ।

ନୁହଁନ୍ତି । ସମ ଏ କଥା ମନେ ଘେନ ।

ପକ୍ଷୀ ହେଲେ କିସ ହେବ ସ୍ୱଭାବତ ବିଧାତାର କର-ସୃଜନ । ୬୧ ।

ବ୍ରହ୍ମା ବଦନେ ତ ସଦା ଶ୍ରୁତିଥାଏ ଆମ୍ଭେ ଥାଉଁ ସଦା ସେ ଲୋକେ ।

ଆମ୍ଭର ବଦନ-ନିବାସନୀ ବାଣୀ ପ୍ରତିବାସନୀ-ଶ୍ରୁତଦକେ ।

କେବେହେଁ । ଭ୍ରମେ ହେଲେ ସେ ଅପଥରେ ।

ନ ଗମଇ ସାଧୁ-ସଙ୍ଗମୁଁ ଏମନ୍ତ ପୁଣ ତା ଗୁଣ ମାନସରେ । ୬୨ ।

ସାଗର ଅଙ୍କ ପର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ପରି ଯାର ସେ ଲଙ୍କାପୁରୀକି ସୁନ୍ଦରୀ ।

ମନାସୁ ଯେବେ ମାନସେ ତେବେ ତାକୁ ବିଚାର କରଧରାପରି ।

ତାବିନେ । ଆନେ ଯେବେ ଥାଏ ତୋ ମନ ।

ତାକୁ ମଧ୍ୟ ତୋର ଶ୍ରୀକର-କୋରକ-ଉଦରଦରୀଶାୟୀ ଘେନ’’ । ୬୩ ।

ଏମନ୍ତ ବିଚିତ୍ରବାଣୀ ପତ୍ରରଥ-ମୁଖୁଁ ଶୁଣି ନୃପଦୁଲଣୀ-।

ମାନସ ଅଧିକରଣେ ଆରମ୍ଭିଲେ ବାଦ ଲାଜ ତୋଷ ସେକ୍ଷଣି ।

ବୋଇଲା । ‘‘ଆନେ ନାହିଁ ମୋ ଅଭିଳାଷ’’ ।

ମନ ନ ଲଙ୍କାମହୀ ମୋର ବାଞ୍ଛଇ କିସ ବା କହିବି ବିଶେଷ’’ । ୬୪ ।

ଅବଳାଙ୍କର ଶୀତଳା ତ ଶଇଳ-ତୁଳକୁ ନୁହଁଇ ଅଳପ ।

ପୁଣି ତାଙ୍କ ଲଜ୍ଜା-ନଦୀରେ ମଦନ-ନାଗ ମଜ୍ଜି ଥିବା ସ୍ୱରୂପ ।

ଏ ବେନି । କଥାକୁ ବିଚାରି ମାନସେ ।

ଅସ୍ପଷ୍ଟ-ବାଦିନୀ ସେ ବରାରୋହାକୁ ପୁଣି ସେ ହଂସବର ଭାଷେ । ୬୫ ।

‘‘ଯେ ବିଚିତ୍ର ଶ୍ଳେଷ ଭାଷିଲୁ ନାରୀଶ ‘ଦ୍ୱିଜରାଜ କର ଗ୍ରହଣ ।

ମନ ନ ଳଙ୍କା ମହୀ ମୋର ବାଞ୍ଛଇ’ ଆଦି ଏଥିରୁ ତୋର ମନ ।

ପାରିଲି । ନାହିଁ କି ବାରି ଶଶୀମୁଖି ।

ଶ୍ଳେଷ ରଚନେ ଚାତୁରୀ ତୋର ଥିଲେ ନୁହେଁ ତ ସୁଧୀରେ ମୁଁ ଦୁଃଖୀ । ୬୬ ।

ଯୁବତୀଙ୍କ ମତ ଅତିହିଁ ଚପଳ ତାକୁ ଲାଖି ରଖି କୁସୁମ- ।

ବିଶିଖ ବିଶିଖ ସନ୍ଧି ନ ହୁଅଇ ଯେଣୁ ସର୍ବଦା ସାର୍ଥ-କାମ ।

ମୋହିନି । ତେଣୁ ତୋ ଚିତ୍ତ-ବିପର୍ଯ୍ୟୟ- ।

ଆଶଙ୍କା ହେବାରୁ ଥିଲି ସିନା ନ ବୁଝିଲା ପ୍ରାୟ ତୋ ଅଭିପ୍ରାୟ । ୬୭ ।

ମହୀକି ମହେନ୍ଦ୍ର-ବତ ସେ ନରେନ୍ଦ୍ର ମୁଁ ହେବି ତାଙ୍କ ପାଶେ ଦୂତ ।

ତୁ ଯାହା କହିଲୁ ଆରେ ବରାରୋହା ତାହା ତ ଅର୍ଥ-ଯୁଗେ ଯୁତ ।

ସଂଶୟ-। ଯୁତ ଏ ବିଷୟ କେମନ୍ତେ ।

କହିବି ଇତର ବତ ଯାଇ ମୁହିଁ ତାଙ୍କ-ପରା ନୃପ ପୁରତେ । ୬୮ ।

ନୋହୁତ ଏବେ ତୁ ସ୍ୱାଧୀନା ଅଧୀନେ ରହିଛୁ ଜନକର ବାଳା ।

ତାଙ୍କ ଆଦେଶେ ଅବା ନିଜ ମାନସେ ଆନେ ଲମ୍ବାଉ ଯେବେ ମାଳା ।

ତୋପାଇଁ । ନୃପେ ପ୍ରାର୍ଥୀ ହୋଇ ଥିବେତ ।

ପଡ଼ିଲେ ଏ ରୀତି ଶ୍ରୁତି-ପୁଟେ ମୋରେ କିବା ନୋହିବ ତାଙ୍କ ଚିତ୍ତ । ୬୯ ।

ଆଶଙ୍କା-ବଶରୁ ନିର୍ମଳେ ନ କହି ଶ୍ଳେଷ କହିଲୁ ଯାହା ଧନୀ ।

ତେମନ୍ତ ସଂଶୟ-କାର୍ଯ୍ୟେ ବ୍ୟବସାୟ କରିବି କା ବଳେ ମୁଁ ପୁଣି ।

କହୁଛି । ତେଣୁରେ କନକ-ବରନି ।

ଏହା ତେଜି କହ ଆନ ଇଚ୍ଛା ଥିଲେ ତାହା ସାଧିବି ଏହିକ୍ଷଣି’’ । ୭୦ ।

ଏମନ୍ତେ ସେ ହଂସ-ସମ୍ଭାଷ ଶ୍ରବଣେ କରୁ ପ୍ରବେଶ କୃଶୋଦରୀ ।

ଅତି ଅନିଚ୍ଛାରେ ମସ୍ତକ କିଞ୍ଚିତ କମ୍ପାଇ ସ୍ଥିର ନୋହିପାରି ।

ମନ୍ଦାକ୍ଷେ । ଦର ଆଦର ବେନି ତେଜି ।

ମରାଳକୁ ଚାହିଁ ମୃଦୁଳ ବଚନ ବିରଚନେ କଲା ମରଜି । ୭୧ ।

‘‘ମୋତେ ଆନେ ଦେବା କଳ୍ପନା ଯଦି ବା ବେଦବତ ମନେ ଘେନୁଛ ।

ତେବେ ସେ ବେଦର ପ୍ରଥମ ଅକ୍ଷର ଓଁକାରେ କା’ରେ କଳ୍ପିଅଛ ।

ମରାଳ । ମୋ ମତରେ ବିଭାବରିର ।

ନିଶାପତି ଭିନ୍ନ ଆନକୁ ବରଣ ହେଉ ତାର ଆଦ୍ୟ ଓଁକାର । ୭୨ ।

ସବିତା-ବିନା ଆନରେ ସରୋଜିନୀ ପ୍ରକାଶେ ଅନୁରାଗ ବୋଲି ।

ଶଙ୍କାତ କାହି ନିମିଷେ ହେଲେ ଲେଶେ ତୁମ୍ଭ ବଦନୁନ ଶୁଣିଲି ।

ମରାଳ । ଏକାବରଣ ଆନେ ମୋର ।

ଆଶଙ୍କା କରି-ପକାଉଛ ରଭସେ ସାହସ ଧନ୍ୟ ହେ ତୁମ୍ଭର । ୭୩ ।

ଅନଳ ଜନେ ଯା ମୋହର ମିଳନ ଆଶଙ୍କା କରୁଛ ମରାଳ ।

ନଳ ବିନା ଆନ ଜନେ ହେଲେ ମେଳ କରିବି କୋଳ ମୁଁ ଅନଳ ।

ତ୍ରିବାର । ସତ୍ୟ ଏ କଥା ମୋର ଘେନ ।

ନ କରିବି ନୃପ-ଛାମୁରେ ଅସତ୍ୟବାଦୀ ତୁମ୍ଭଙ୍କୁ କଦାଚନ । ୭୪ ।

ନଳ ବିନା ଆନଜନେ ମୋ ବରଣ ଆଶଙ୍କା କର ଯେ ବୁଦ୍ଧିରେ ।

କିସ ପ୍ରୟୋଜନେ ମୁଁ ଏହା କରିବି ସେ ନ କହେ କି ତା ତୁମ୍ଭରେ ।

ମରାଳ । ବ୍ୟଭିଚାର-ଶଙ୍କା ଯହିଁରେ ।

ନାହିଁ ସେ ଗିର ଯେବେ ବେଦ ନୁହଁଇ ଆଉ ବେଦ କାହିଁ ମହୀରେ । ୭୫ ।

ନଳେ ନ ଦେଇ ଯେବେ ଆନେ ଜନକ କରନ୍ତି ମୋରେ ସମ୍ପ୍ରଦାନ ।

ତେବେ ସେ ଦହନେ ଦାନ କି ନ ଦେବେ ମୋ ଜୀବହୀନ ଅପଘନ ।

ହଂସ ହେ । ସେ ସିନା ଦେଇଛନ୍ତି ଦେହ ।

ଦେହେ ତାଙ୍କ ଅଧିକାର, ମନ ମୋର, ତାହାର ନଳ ନୃପେ ସ୍ନେହ । ୭୬ ।

ନଳ-ମହୀପାଳ-ଚରଣ-ତଳର ସେବିକା-ପଣେ ସେବିବାର-।

ଠାରୁ କି ଅଧିକ ସୁଖ ମୋର ଆଉ ସମ୍ପାଦିବ ଆହେ ମରାଳ ।

ବିଚାର । ଶର୍ଶା ନୁହେଁ କି ସୁଧାକର ।

ଏହା ବୋଲି କେହି ତେଜି ଦିନସାଈଁ ତାକୁ ଆଦରଇ କମଳ । ୭୭ ।

ମନ ତ ମୋର ତାଙ୍କ ବିନା ଆନର ଆଶାୟୀ ନୁହେଁ କଦାଚନ ।

ଚିନ୍ତାରତନ ତାଙ୍କ ତୁଲେ ବିଚାରେ ମୋର ପାଷାଣୁଁ ନୁହେଁ ଭିନ୍ନ ।

ହଂସ ହେ । ଲୋକ ତ୍ରୟର ସାରନିଧି ।

ପଦ୍ମମୁଖ ସେ ଅଟନ୍ତି ସର୍ବଦା ମୋ ଏଥି ନାହିଁଟି ଆନ ବୁଦ୍ଧି । ୭୮ ।

ଶୁଣିଛି ସେ କ୍ଷିତିପତି-ଯଶକୀର୍ତ୍ତି ଏକଚିତ୍ତେ ତାଙ୍କୁ ଧ୍ୟାୟିଛି ।

ଭ୍ରାନ୍ତିରେ ହରିତ-ତତିରେ ମୂର୍ତ୍ତିକି ନିତି ତାଙ୍କ ଲକ୍ଷ କରୁଛି ।

ହଂସ ହେ । ଲଭିବି ବା ତାଙ୍କୁ ମରିବି ।

ଏ ବେନି କଥାତ ତୁମ୍ଭ ହସ୍ତେ ଅଛି କେତେ ବା ବୁଝାଇ କହିବି । ୭୯ ।

ଆଶ୍ରିତଜନ-ପାଳନ-ଜନ୍ୟ-ପୁଣ୍ୟ-ତୁଲେ ମୋତେ ପ୍ରାଣ-ପ୍ରଦାନ ।

-ସୁକୃତ ତୁମ୍ଭର ଦିଶୁ ସମୁଜ୍ଜ୍ୱଳ ମରାଳ ଘେନ ମୋ ବଚନ ।

ନ ରଖ । ଏ ବୃଥା-ଆଶଙ୍କାକୁ ଚିତ୍ତ ।

ମଙ୍ଗଳକାର୍ଯ୍ୟ ଆରମ୍ଭେ ବୁଝ ଆର୍ଯ୍ୟ ଅଶୁଭ ଶଙ୍କ୍ୟ ଅନୁଚିତ । ୮୦ ।

ଆହେ ସୁଧୀର ହଂସ କରି ବିନାଶ ମୋର ପ୍ରାର୍ଥନା କିସ ଲାଭ ।

ବିଧିସିଦ୍ଧ ବିଷୟରେ ବାଦସାଧି କିବା ପୁରୁଷାର୍ଥ ହୋଇବ ।

ପ୍ରାର୍ଥନା-। ପୁରଣ-ଜାତ-ଯଶ-ପ୍ରାପ୍ତି ।

ଯହିଁ ଦୁଷ୍ଟଙ୍କ ମଧ୍ୟ ଓଷ୍ଠ ନ ଫିଟେ ତେଜି ତା କହ କିସ କ୍ଷ୍ୟାତି । ୮୧ ।

ମୋ ଜୀବନ ମୋତେ ପ୍ରଦାନେ ଏମନ୍ତେ କାର୍ପଣ୍ୟ କରୁଛ ମରାଳ ।

ଆନପାଇଁ ନିଜ-ଜୀବନ-ଦାତାଙ୍କ ଠାରୁ କି ଲଜ୍ଜା ବରଜିଲ ।

ଏସନ । ଅନ୍ୟାୟ ଯେବେ ଆଚରିବ ।

କୀର୍ତ୍ତିଧାରା-ଧୌତ-ବିଦୀପ୍ତ ଧର୍ମତ କରୁ ତୁମ୍ଭର ଖସି ଯିବ । ୮୨ ।

ଦେଲେ ମୋତେ ଜୀବ ଦେଇ ମୁହିଁ ଜୀବ ସୁଝିବି ତୁମ୍ଭ ଉପକାର ।

ଜୀବୁଁ ଅଧିକ ଯା ତା ଦେଲେ ଆଉ ତ ନ ଥିବ ପଥ ସୁଝିବାର ।

ହଂସ ହେ । ତେସନ ଦାନ ଦେଇ ମୋରେ ।

ମଜ୍ଜାଥ ଶୋଧପଥ ରୋଧି ଅସୀମ-ଦାରିଦ୍ର୍ୟ-ସମୁଦ୍ର ଉଦରେ । ୮୩ ।

କରତ୍ରୟ ମୋ ଜୀବନ-ପଣ୍ୟଦ୍ରବ୍ୟ ନାହିଁ ନ କର ଖଗବର ।

ନୋହୁ ପଛେ ଏଥି ଉପକାର ତୁମ୍ଭ ହୋଇବ ତ ପୁଣ୍ୟ ଅତୁଳ ।

ପାରିବି । ଜୀବେଶଦାତାକୁ କି ଦେଇ ।

ତଥାପି ଯଶ ତୁମ୍ଭର ଘୋଷୂଥିବି ଜୀବନ ଥିବାଯାଏ ରହି । ୮୪ ।

କିଞ୍ଚିତ-ମାତ୍ର ଉପକାରେ ଆୟତ୍ତ-ହେବାର କୃତଜ୍ଞ-ଜନଙ୍କୁ ।

ଧନମଦେ ଭୋଳ ଧନୀଏ ମରାଳ ନ ଆଣନ୍ତି ସିନା ମନକୁ ।

ଦେଖାନ୍ତି । କାର୍ଯ୍ୟମୁଖେ ଯେ ନିଜଗୁଣ ।

ତେମନ୍ତ ସାଧୁଏ ଏମନ୍ତ କୃତଜ୍ଞ-ଜନେ କିଣନ୍ତି ଦେଇ ପ୍ରାଣ । ୮୫ ।

ଅଷ୍ଟଦିଗପାଳ ଅଂଶ ତ ଭୂପାଳ ତହିଁ ମୋ ଏକନିଷ୍ଠା ଯୋଗେ ।

ସେମାନେ ଭାଗ୍ୟକୁ ପ୍ରସନ୍ନ ହୋଇଲେ ନୋହିଲେ କାହୁଁ ମହୀଭାଗେ ।

ହଂସ ହେ । ତୁମ୍ଭଭଳି ସ୍ୱର୍ଗ-ନିବାସୀ ।

ଦିଅନ୍ତା ଭରସା ଦେଖାଦେଇ ପ୍ରିୟ-ପ୍ରାପ୍ତିରେ ମୋତେ ଆପେ ଆସି । ୮୬ ।

କାରଣ ବିହୀନେ ଆତ୍ମଭୂସର୍ଜ୍ଜିତ ବି-ରଣର ମୂଳ ହୋଇଛ ।

ମୋ ଭାଗ୍ୟ ଏବେ ନଳଦ୍‌ହେବାର କଥାକୁ କି ତୁମ୍ଭ ହେବ ମିଛ ।

ମରାଳ । ଅବଳା ମୁହିଁତ ଯୁଗତେ ।

ହେଉ ଏ ପ୍ରତପ୍ତ ହୃଦେ ତୁମ୍ଭ ଦାନ ଚନ୍ଦନ-ଲେପନ ତୁରିତେ । ୮୭ ।

ନ କର ହେଳା ମରାଳ ଆଉ ଚାହୁଁ ଚାହୁଁ ବେଳ ବଳି ଯାଉଛି ।

ବିଳମ୍ବ-ସହ-ବିଷୟ ଆରମ୍ଭରେ ବିଚାରିବାର ସିନା ଗଛି !

ପ୍ରତିଭା । ଗୁରୁ-ଉପଦେଶେ ଅପେକ୍ଷା ।

ନ ରଖିଲା ତୁଳ ରୋଗାତୁର କାଳ-ବିଳମ୍ବେ କରଇ ଉପେକ୍ଷା । ୮୮ ।

ହଂସ ହେ ଯାଉତ ଅଛ ହୋଇ ଦୂତ ମୋର ନିଷଧ-ଈଶ ପାଶେ ।

ଅନ୍ତଃପୁରେ ଯେବେ ଭେଟିବ ରଟିବ ନାହିଁଟି ମୋ ସନ୍ଦେଶ ଲେଶେ ।

ପ୍ରେୟସୀ-। ଜନରେ ଦାକ୍ଷିଣ୍ୟ ବଶରୁ ।

ଫିଟିବ ନାହିଁଟି ନିଷେଧ-ଇତର ବଚନ ନୃପବଦନରୁ । ୮୯ ।

ଯେବେ ଅବା ଅନ୍ତଃପୁର-ଭୋଗେ ତୃପ୍ତ ପୃଥିବୀ ପତି ହୋଇଥିବେ ।

ତେବେ ଜଣାଇ ନ ଦେବଟି ଛାମୁରେ ତାଙ୍କର ମୋର କଥା ଲବେ ।

ମରାଳ । ଶୋଷିକି ସିନା ତୋଷେ ନୀର ।

ସ୍ୱାଦୁ ସୁଶୀତଳ ସୁଗନ୍ଧ ହେଲେହେଁ ସେ ଜଳେ କିସ ଅଶୋଷିର । ୯୦ ।

ହୋଇଥାନ୍ତି କ୍ରୁଦ୍ଧ ଯେବେ ବା ନିଷଧ-ଅଧିପ ତେବେହେଁ ମରାଳ ।

ତାଙ୍କ ଶ୍ରୀ ଛାମୁରେ ଏ ମୋ ନିବେଦନ ସନ୍ଦେଶ ନ ଭାଷିବ ତିଳ ।

ଜାଣତ । ପିତ୍ତୋତ୍ତର-ନର-ଜିହ୍ୱାରେ ।

ଥିଲେହେଁ ସାକର ତାକୁ ସେ ମଧୁର ନ ଲାଗଇ ତିକ୍ତ ବାହାରେ । ୯୧ ।

କାର୍ଯ୍ୟାନ୍ତରେ ଚିତ୍ତ ତାଙ୍କର ନିରତ ଥିବାର ଯେବେ ବିଚାରିବ ।

ତେତେବେଳେ ହେ ସୁଧୀର କଥା ମୋର କେବେ ଲବେ ନ ଉଚ୍ଚାରିବ ।

ଯେଣୁ ସେ । ଅନ୍ୟ-ମନସ୍କତା ବଶରେ ।

ଶୁଣି ନ ଶୁଣିଲା ପରାୟ ହୋଇଲେ ଗଣା ହେବ ତା ଅବଜ୍ଞାରେ । ୯୨ ।

ଏଣୁ ଜଣାଉଛି ହେ ଗୁଣିକ-ବର ଠିକଣା କରି ସୁସମୟ ।

ସେ ମହୀପତି-ଛାମୁରେ ଜଣାମଣା କରିବ ମୋ ଉଦନ୍ତଚୟ ।

କହିବି । କିବା ମୁଁ ତୁମ୍ଭର ବିଚାରେ ।

ମୂଳୁଁ ଅସିଦ୍ଧ ବିଳମ୍ବ-ସିଦ୍ଧକାର୍ଯ-ଯୁଗେ କେ ଅଧିକ ବେଭାରେ । ୯୩ ।

ନାରୀଜନ ହୋଇ ଏମନ୍ତ ବଚନ-ରଚନ ଅନୁଚିତ ଅତି ।

ଏ ଭାବ ସିନା ତୁମ୍ଭ ଆମ୍ଭ ମତିକି ଆସିବା ଯୋଗାଏ ଝଟତି ।

ହେଲେହେଁ । କାମ ତା ନିଦ୍ଦୋଷିତା ସାକ୍ଷୀ ।

ସେ ସିନା ତାକୁ ମତାଇ ତା ବଦନେ ଏମାନ ବଳେ ଦେଲା ଯୋଖି । ୯୪ ।

ହର-ସ୍ମରତ ପରସ୍ପର ବଇର-ଭାବ ପୂର୍ବୁଛନ୍ତି ଆଦରି ।

ତେଣୁ ଉନ୍ମତ୍ତ-ଦରଶନେ ସେ ବେନି ଘେନନ୍ତି ବଳେ ବୈର ସ୍ମରି ।

କୁସୁମେ । ହର ସ୍ମର ଶର-ଛଳରେ ।

ବିରହ-ବ୍ୟାଧିପୀଡ଼ିତ ନରେ ହର-ସେବୀ-ଯୋଗେ ମାର ରୋଷରେ । ୯୫ ।

ଏମନ୍ତ ସେ କ୍ଷିତି-ପତି-ପୁତ୍ରୀ-ମତି ନିଷଧ-ଧରିତ୍ରୀ ପତିରେ ।

ଅତି ଆଶକତ ଭାରତୀ ତତିରୁ ବାରି ନ ଉଚ୍ଚାରି ଧାତିରେ ।

ମୂକତା ।-ପାଶରୁ ମୁକତି ବହନ ।

ବିହିଲା ତା ଟଞ୍ଚୁ-ପୁଟକୁ ତହିଁରେ ବିକଶାଇ ଦେଇ ହସନ । ୯୬ ।

ପୁଣି ବୋଲେ ହଂସ, ‘‘ଆରେ ନାରୀଈଶ ନଳେ ଆଶକ୍ତ ତୁ ତ ଅତି ।

ତୋତେ ଭାବି ଭାବି ସେ ଭୁବି-ବଲ୍ଲଭେ ନ ଅଣ୍ଟାଇ ତ ଦିବା ରାତି ।

ମଦନ । ଆଗୁଁ ତ ତୁମ୍ଭ ବେନିଜନେ ।

ଯୋଜି ସାରିଲାଣି ଏଣିକି ମୁ ପୁଣି ହେବି ଦୂତ କେଉଁକାରଣେ । ୯୭ ।

ତୋ-ଚିନ୍ତାନିରତ ସେ ଧରଣୀଭୃତ-ବିହିରିନ୍ଦ୍ରିୟେ ଉପବାସୀ ।

ହୋଇ ତପ ଯାହା ସାଧୁଥିଲେ ତାହା ସଫଳ ହେଲା ଏବେଆସି ।

ତୋଷିବୁ । ଅମୃତବତ ତାଙ୍କୁ ତୁହି ।

ତେଣୁ ତାହାଙ୍କର ଦେବତ୍ୱ ଏ ମରଶରୀରେ ଯିବ ଲାଭ ହୋଇ । ୯୮ ।

ଆରେ ସୁନ୍ଦରି କନ୍ଦର୍ପ ବିଚାରିଲା ଆମ୍ଭେ ଦୁହେଁ ତ ଏକସରି ।

ଈଶାନ ନୟନ-ଅନଳେ ଦହନ ହୋଇ ହେଲି ମୁଁ ହତଶିରୀ ।

ଅନଳ । କଥା ଦୂରେ ଥାଉ ଏ ନଳ-।

ପାଶେ ନ ଭରସେ ତାପ ତ ତେଣୁ କି-ତାପି ତାଙ୍କୁ କରେ ବିକଳ । ୯୯ ।

ଭିତ୍ତି-ବିଭୂଷା ତୋର ଚିତ୍ର ସେ ରସାଈଶ ନିର୍ନିମେଷ ନୟନେ ।

ଲୋକନ କରୁ ନିରଝର ନିରତେ ଝରେ ତାଙ୍କ ଦୃଷ୍ଟି-ଅୟନେ ।

ତହିଁରେ । ଯାଏ ବିକସି ରଙ୍ଗବର୍ଣ୍ଣ ।

ସେ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଅଶ୍ରୁ ସମ୍ପାତ ଦ୍ୱିତୀୟ ତୋ ଚିନ୍ତା ପ୍ରଥମ କାରଣ । ୧୦୦ ।

ପଲକପତନ ପାଶୋରି ରାଜନ ମୋଦରେ ଦେଖନ୍ତେ ତୋ ଛବି ।

ନିରୋଧ ନ ମାନି ଜନମାଇଁ ବାଧା ଲୋତକ ପଡ଼ୁଥାଇ ସ୍ରବି ।

ନୟନ ।-ପ୍ରୀତି ପଲକବିହୀନତା ।

ଦୁହେଁ ବିବାଦ କରନ୍ତି ଅଶ୍ରୁପାଇଁ କହି ଏ ମୋ ଯୋଗୁ ଜନିତା । ୧୦୧ ।

ବିହରିଲେହେଁ ବାହାରେ ତୁ ମଧ୍ୟରେ ଅଛୁ ସେ ନୃପତି-ହୃଦର ।

କେଉଁ ପ୍ରକାରେ ନୋହିଛୁ ମହୀ ଶୋଭି କହ ତାଙ୍କ ପ୍ରାଣ-ପ୍ରକାର ।

ନିରତ । ଧ୍ୟାଏ ଯା ତୋତେ ତାଙ୍କ ଚିତ୍ତ ।

ହେବାରେ ସେ ଚିତ୍ତ ତୋ ଆୟତ୍ତ ଏଥି ଅଛିକି ବିଚିତ୍ର କିଞ୍ଚିତ । ୧୦୨ ।

ତୋ ପାଇଁ ତାଙ୍କ ଯା ଅନଳ୍ପ କଳ୍ପନା ସୁଦୀର୍ଘ-ସୋପାନ-ଶ୍ରେଣୀ ସେ ।

ତହିଁ ଅବିରତ ସୁଶ୍ରୋଣି ତୁ ଆରୋହଣ କରୁଛୁ ଅନଳସେ ।

ରମ୍ଭୋରୁ । ଶ୍ରମୁଁ ତୋ ବହିବା ନିଶ୍ୱାସ ।

ତୋତେ ଭାବି ଭାବି ତୋ ସାରୂପ୍ୟଲଭିଥିବା ନୃପେ ତାହା ପ୍ରକାଶ । ୧୦୩ ।

ଅତି ଗୋପନେ ମନେ ମନେ ରାଜନ ତୋତେ ଯାହା ଯାହା ଭାଷନ୍ତି ।

ପକାଏ ବ୍ୟକ୍ତ କରି ବକ୍ତ୍ର ତାଙ୍କର ଅତରକିତେ ତା ସୁଦତି ।

ବଦନ । ତାଙ୍କର ଶତ୍ରୁ ଅଛି ହୋଇ ।

ନୃପତି-ଅରାତି-ରତୀଶ-ମଇତ୍ର-ରତୀଶ-ସାଥି ଯେଣୁ ସେହି । ୧୦୪ ।

ପର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ଅଙ୍କେ ନିଶାରେ ପହୁଡ଼ନ୍ତେ ଧୀରେ ଆଦରେ କୋଳ କରି ।

ନୟନ ଚୁମ୍ୱି ନୃପ-ମନ ବହନ ହରୁଥିଲା ଯେ ନିଦ୍ରା-ନାରୀ ।

ଗୋରୀରେ । ତୋ ଚିନ୍ତା-ନିରତ ନୃପତି ।

କତିକି ଗତି କରିବାକୁ ଏବେ ସେ ମତିରେ ସାଇତିଛି ଭୀତି । ୧୦୫ ।

ମାରି ମାରି ଶର କ୍ରୂର ପଞ୍ଚଶର ଶୋଷିଲାଣି ତାଙ୍କ ଶରୀର ।

ନାହିଁ ନାହିଁ ଆଉ କିଛିହିଁ କୃଶତା ବିନା ତେଜି ଶୀରି ମାତର ।

ସୁନ୍ଦରୀ । ବୃଥା ଶ୍ରମ କରେ ଅନଙ୍ଗ ।

ଅନଙ୍ଗ ହେଲେହେଁ ତେଜିବେ କେବେହେଁ ନୃପ କି ତାରେ ବାଦରଙ୍ଗ । ୧୦୬ ।

ଅପଥେ ପଦ ପକାଇ ତୋ ପ୍ରାପତି ହେଲେହେଁ ତହିଁ ନ ଡରନ୍ତି ।

ତୋ ପୟର-ପରି-କର ପଣକୁ ସେ ଅମର-ପଦ ବିଚାରନ୍ତି ।

ଭାବୁଛି । ଶର ମାରି ମାରି ମଦନ ।

ତନୁ-କର୍ତ୍ତନ ତୁଲେ କରିଦେଲାଣି ସ୍ୱଭାବୁଁ କି କିଛି ଛେଦନ । ୧୦୭ ।

ଘୋର-ବିରହ-ଜ୍ୱର-ଉପଚାରକୁ ସିଦ୍ଧହସ୍ତ ବୈଦ୍ୟ ନିବହ ।

ପରକ୍ଷି ପରକ୍ଷି ନୃପଅଙ୍ଗ କଲାବେଳକୁ ନିଦାନ ଉଦୟ ।

ସୁନ୍ଦରୀ । ଗଲେ ହୋଇ ସଦ୍ୟ ନିର୍ବେଦ ।

ସେ ଶୀଳବନ୍ତ-ଭୂପାଳ-ଲଜ୍ଜା କି କେ କଲା ତାଙ୍କ ଅଙ୍ଗେ ଆସ୍ପଦ । ୧୦୮ ।

ଭ୍ରମେ ତୋ ରୋଷାରକ୍ତ ମୁଖ ବିଲୋକି କେବେ ଥରନ୍ତି କେବେ ଅବା ।

ତୋ ସଙ୍ଗଲାଭ-କଳ୍ପନାକୁ ପ୍ରକୃତ ମଣି ହସନ୍ତି ଗୋରୀ କିବା ।

ଗମନ୍ତି । ଅନୁସରିଲା ପ୍ରାୟ ତୋତେ ।

କେବେ କେବେ ପ୍ରତିଉତ୍ତର ଦିଅନ୍ତି ଶୁଣିଲା-ବତ ତୋ ଭାଷିତେ । ୧୦୯ ।

ତୋ ବିରହ-ଜାତ-ଆର୍ତ୍ତି-ଅନାରତ-ସ୍ରୋତରେ ଅତିହିଁ ପ୍ରଖରା ।

ଦଣ୍ଡଧରର ଭାଗିନୀ-ତରଙ୍ଗିଣୀ ତରଙ୍ଗି ଯାଏ ତାଙ୍କ ତ୍ୱରା ।

ସେ ପୁଣି । ମୂର୍ଚ୍ଛା-ଦ୍ୱୀପ-ମୋହ ପଙ୍କରେ ।

ଭାଷଣା; ତହିଁ ସେ ଉଦ୍ଭଟ-ଭୂଦ୍ଭୃତ-ମାତଙ୍ଗ ମଜ୍ଜନ୍ତି ଅବଳେ । ୧୧୦ ।

ସବ୍ୟ-ଅପସବ୍ୟେ ଶର ସନ୍ଧୁ ପଞ୍ଚଶର ନରବର-ଶରୀରେ ।

ପଞ୍ଚ ଦ୍ୱିଗୁଣୁ ନବ-ଯାଏ ବାଜିଣ ଗୋଟିକେ ଗୋଟିଏ ଦଶାରେ ।

ବିମ୍ବୋଷ୍ଠି । ସୃଷ୍ଟି କଲେଣି ଅବଶିଷ୍ଟ ।

ଶରଟି ଆକାଶପୁଷ୍ପ ହୋଇ ଯାଇ ନଷ୍ଟ କରୁ ତୋ ମନ କଷ୍ଟ । ୧୧୧ ।

ରତିପତି-ତ୍ରାସେ ଯାର ଆସ୍ୟେ ଲେଶେ ହାସ ବିଶ୍ରାମ ନ କରଇ ।

ସେ ନରେଶ-ଦୁତପଣେ ତୋର ଚିତ୍ତ ବାରିବାକୁରେ ଚାନ୍ଦମୁହିଁ ।

ଏଠାକୁ । ଆସିଥିଲି ସର୍ବ ବୁଝିଲି ।

ଗୁଣାନୁରାଗିଣୀ ତୋ-ପରି କାମିନୀ କାହିଁତ ଆଉ ନ ଦେଖିଲି । ୧୧୨ ।

କି ପରଶଂସିବସି ଅବା ତାକୁ ଯାହାର ସୁଗୁଣ-ଗଣରେ ।

ନଳ ପରାଏ ଧୈର୍ଯ୍ୟଶୀଳ ଭୂପାଳ ଚଞ୍ଚଳିତ ଅନୁକ୍ଷଣରେ ।

ସମୁଦ୍ରେ । ଉଛଳାଇ ଦେବାରୁ ବଳି ।

କଉମୁଦୀ ଆଉ କି ବା ପରଶଂସା ଲଭିବ ଭାବ ବରବଳି । ୧୧୩ ।

ଶଶି ତୁଲେ ନିଶା-ପ୍ରାଏ ରସାଳସା ନରେଶେ ମିଶି ଶୋଭା ପାଅ ।

ସେ ତୋ ତୁଲେ ମିଶି ନିଶା ସଙ୍ଗେ ଶଶି-ସମ ଦିଶନ୍ତୁ ରମଣୀୟ ।

ସୁନ୍ଦରୀ । ନିଶା-ଶଶିଙ୍କି ପୁଣ ପୁଣ ।

ଯୋଡ଼ି ସିଦ୍ଧହସ୍ତ ହୋଇ ବିହି ତୁମ୍ଭ ଦୁହିଙ୍କି କରିବ ମିଳନ । ୧୧୪ ।

ନିଷଧ-ଅଧିପର ଶିଳ୍ପ କଳ୍ପନାସୀମାକୁ ତ ବଳି ଯାଇଛି ।

ତାର ବୈଦଗ୍‌ଧ୍ୟ-ବିକଶନେ ଭୂବନ ତ୍ରୟରେ ସ୍ଥାନ ନାହିଁ କିଛି ।

ବରାଙ୍ଗି । ତୋ ଉଚ୍ଚ କୁଚ-ଯୁଗ ଯେବେ ।

ପଡ଼ିବ କରେ ତାଙ୍କ ସେ ଶିଳ୍ପ ପତ୍ର-ରଚନେ ବିକଶିବ ତେବେ । ୧୧୫ ।

ଏକ ଶଶଧର କେମନ୍ତେ ବା ତୋର ନେତ୍ର-ଇନ୍ଦୀବର-ଯୁଗଳେ ।

ଦାନ କରିବ ସନ୍ତୋଷ ନାରୀଈଶ ତେଣୁ ଏମନ୍ତ ଚିତ୍ତେ ଭାଳେ ।

ଭୂପାଳ । ନଳ-ବଦନ-କଳାକର ।

ସେ ଶଶି ତୁଲେ ମିଶି କରୁ ସାଧନ ତୋଷ ତୋ ନୟନ ଯୁଗର । ୧୧୬ ।

ସେ ମହୀପାଳର ଅନଳପ-ତପ-ଫଳ-ବୀଜରୁ ଅଙ୍କୁରିତ ।

ରେ ରଙ୍କୁ-ଈକ୍ଷଣି ଯେ ସୁକୃତି-ଲତା ସେ ତୋ ନଟାଙ୍କୁରେ ଶୋଭିତ ।

ତାହାର । ନବୀନ ପତ୍ର-ଯୁଗପରି ।

ଭୁରୁ ଯୁଗ ତୋର ରାଜଇ ଅଧର ଧରି ରହିଛି ଡେମ୍ଫ ଶିରୀ । ୧୧୭ ।

ପାଣି-ପଲ୍ଲବ-ଯୁଗଳେ ପଲ୍ଲବିତ ସ୍ମୃତି କୋରକେ ସୁରୁଚିର ।

ମନ ସହିତ ତନୁ-କମନୀୟତା-ସୁମନସରେ ମନୋହର ।

ଫଳିଛି । ବାଳା ପୟୋଧର-ଶ୍ରୀଫଳ-।

ଯୁଗଳେ ବୋଲୁଛି ଶୋଭାରେ ସମାନ ନାହିଁ ମୋ କେ ମହୀମଣ୍ଡଳ । ୧୧୮ ।

ପ୍ରୀତି-ସମ୍ପତ୍ତି-ବଣିଜାର କେଳତିପତି ଧରି ବିଶା ବସିଛି ।

ତଉଲିବାପାଇଁ କୁସୁମ-ନାରାଚ-ନାଡ଼େ କର ତାର ରସିଛି ।

ରହିଛି । ତହୁଁ ରଶ୍ମିଗଣେ ଓହଳି ।

ଶଶାଙ୍କ-କଂସା-ପରୁଡ଼ି ତୁମ୍ଭ ବେନି ପ୍ରେମ-ହେମ ସେ ତହିଁ ତୁଳି । ୧୧୯ ।

ମଦନ ଉତ୍ସବେ ସାତ୍ୱିକ-ବିକାର-ହେତୁ ଜାତ ସ୍ୱେଦ-ମଧୁଥ୍‌ଥେ ।

ସ୍ୱିନ୍ନ ନରନାଥ-କରପତ୍ରେ ଯୁତ ତୋ କୁଚ-ପତ୍ର-ଚିତ୍ରବ୍ରାତେ ।

ହୋଇଣ । ତହୁଁ ପୁଣି ତୋ ପୟୋଧରେ ।

ଫେରିଆସି ବିମ୍ୱାଧରୀ ରେ ଚାତୁରୀ ପରକାଶନ୍ତୁ ନିରନ୍ତରେ । ୧୨୦ ।

ବିବିଧ ବନ୍ଧରେ ନିଧୁବନ-ମଲ୍ଲଯୁଦ୍ଧ କେଳିବନେ ସମ୍ପାଦ ।

ଅବଲୋକନ କରି ସେ ଭାବମାନ ଲଭନ୍ତୁ ମରୁତେ ପ୍ରମୋଦ ।

କରନ୍ତୁ । ପୁଷ୍ପବୃଷ୍ଟି ସେ ଅବିଚ୍ଛନ୍ନେ ।

ସେ ସୁମନସ-ପତନ ପ୍ରତିଗ୍ରହ ସାନନ୍ଦେ ତୁମ୍ଭେ-ବେନିଜନେ । ୧୨୧ ।

ସମ୍ମିଳନେ ବେନିଜନେ ଅନ୍ୟୋନ୍ୟର ସୁସମା-ସୀମା ବଢ଼ାଇବ ।

ନାନା ବିଳାସ ସମ୍ଭୋଗକୁ ମାନସ-ଯୁଗ ତ ପଥ କଢ଼ାଇବ ।

ସୁନ୍ଦରୀ । ବେନି-ମନ ଅଣୁ-ଯୁଗଳ ।

ମିଶି ଦିଶିବ ଅନଙ୍ଗେ ଅଙ୍ଗବନ୍ତ ପୁଣ କଲା ପ୍ରାଏ ମଞ୍ଜୁଳ । ୧୨୨ ।

କୁସୁମଚାପ ହାରି ସେ ନୃପେ କୋପେ ତୋତେ ଧନୁ କଲା ମଦନ ।

ସ୍ୱଭାବେ ତ ତୁ ଶୁଦ୍ଧବଂଶ ସମ୍ଭୂତା ସୁଗୁଣେ ହୋଇଛୁ ଶୋଭନ ।

ସୁନ୍ଦରୀ । ତା ମୁଠାବନ୍ଧା ଡୋର-ଫୁଲି ।

ଶୋଭାକୁ ପୃଷ୍ଠେ-ଲୋଳ ତୋ ଗଳା-ଭୂଷା ରଙ୍ଗ-ପଟ୍ଟସୁତ୍ରେ ବାରିଲି । ୧୨୩ ।

ଚାପତ ତୁ ବାଳୀ ତୋ ମାଳି ମୁକୁତା-ଆବଳି-ବାଟୁଳି ନିଶ୍ଚୟ ।

ରୋମାବଳି ଗୁଣଭଳି ଝଲକଇ ନାଭି-ପନ୍ଥାରେ ରମଣୀୟ ।

ସୁନ୍ଦରୀ । ପାଇଲାକୁ ସିନା ଏ ସଜ ।

ସେ ରାଜହଂସକୁ ଲକ୍ଷ କରିବାକୁ ସାହସ କଲା ମନସିଜ । ୧୨୪ ।

ସେ ନୃପେ ହାରି ମନସ୍ତାପେ ଯେ କାମ ତୋ ଚିକୁରେ ଶରନିକରେ ।

ଲଲାଟପଟେ କାର୍ମୁକ ବିରୁପାକ୍ଷ-ଲୋଚନ-ଭର୍ଜନ-ପାତ୍ରରେ ।

ପକାଇ ।-ଥିଲା ଅଙ୍ଗ ଏବେ ସେ ପୁଣି ।

ତୋ କୁଚ-ଗିରି-ପତ୍ର ପର୍ଣ୍ଣଶାଳାରେ ତପେ ଜୟକୁ ହୋଇ ମୁନି’’ ।୧୨୫।

ଏମନ୍ତେ ନରେଶ-ସୁତା ତୁଲେ ହଂସ ସମ୍ଭାଷ ହେଉ ଆଳି-ପାଳି ।

ଲୋଡ଼ି ଆସନ୍ତେ କାହିଁପାଇଁ ବାଳୀର ଏଡ଼େ ବିଳମ୍ବ ହେଲା ବୋଲି ।

ତା ବାରି । ହଂସ ‘ହେଉ ତୋ ସର୍ବଶୁଭ’ ।

କହି ମେଲାଣି ହୋଇ ନଳ-ନୃମଣି-ପୁରେ ନଭରେ ଗଲା ଯବ । ୧୨୬ ।

ଅଭିଷ୍ଟସୁଗନ୍ଧସଙ୍ଗତ ପତଙ୍ଗ-ପୁଙ୍ଗବ-ଗର୍ବ-ହୈୟଙ୍ଗବି ।

ସଙ୍ଗେ ମିଶନ୍ତେ ଅନଙ୍ଗର କୁସୁମ-ମାର୍ଗଣୁଁ ମଧୁ-ଧାରା ସ୍ରାବି ।

ସେ ରସ । ଆସ୍ୱାଦି ଆସ୍ୱାଦି ନୃପଜା ।

ନୋହିଲା ତୃପ୍ତ ବଢ଼ିଲା ତାପ ମାତ୍ର ମୂର୍ଚ୍ଛା ଅରାଇ ଦେଲା ମଜ୍ଜା । ୧୨୭ ।

ହିତ ପ୍ରିୟକାରୀ ସେ ଗଗନଚାରୀ ଯାଆନ୍ତେ ଗମି ଅନ୍ତରୀକ୍ଷେ ।

ତା ପଛେ ଗୋଡ଼ାଉଥିଲା ଦମୟନ୍ତୀ-ନେତ୍ର ଯୁଗଳ ଟେକି ପକ୍ଷେ ।

ଲୋତକ । ହୁଅନ୍ତେ ପରିପନ୍ଥି ଏଥି ।

ଛନ ଛନ ହୋଇ ମନ ଗୋଡ଼ାଇଲା ଧନ୍ୟ ତାହାର ବନ୍ଧୁପ୍ରୀତି । ୧୨୮ ।

ପକ୍ଷକମ୍ପନେ ଆଶ୍ୱାସିଲା ପରାଏ ସମସ୍ତ ବୃତ୍ତାନ୍ତ ଜଣାଇଁ ।

ନିଷଧ-ଈଶ୍ୱରେ ସେ ମରାଳ ଖରେ ଅନ୍ତରୀକ୍ଷ-ମାର୍ଗେ ଗମଇଁ ।

ସଖିଏ । ‘‘ପଥ ଭୁଲିଲୁକି କାନ୍ତାରେ ।

ନ କାନ୍ଦ ଆସ ଯିବା’’ ବୋଲି ପ୍ରବୋଧି ନେଲେ ବାଳୀକି ଅନ୍ତଃପୁରେ । ୧୨୯ ।

ଯେଉଁସର-ପାଶେ ପୂରୁବେ ନରେଶେ ବିଲୋକି ଥିଲା ତାର ତୀରେ ।

କାମର ଜ୍ୱଳିତ ଶର ଫଳବ୍ରାତବତ ଶୋଭି ପୁଷ୍ପ-ଗୁଚ୍ଛରେ ।

ଅଶୋକ । ଥିଲା ପତ୍ରତଳ୍ପ ତା ତଳେ ।

ଦେଖିଲା ପହୁଡ଼ିଛନ୍ତି ସେ ମରାଳ ଅଙ୍ଗତାପରେ ପତ୍ର ଲୁଳେ । ୧୩୦ ।

ଦମୟନ୍ତୀ ପରବତୀ ତୁ କିସ ମୁଁ କହିବି ବୋଲୁଁ ନୃପ ଏତେ ।

ମରାଳ ମିଳୁଁ ପୁଚ୍ଛୁଁ ସେ ଏ ବିଷୟ ସର୍ବ ନିବେଦିଲା ତୁରିତେ ।

ସୁକୃତ- । ବନ୍ତଙ୍କ ଅଭୀଷ୍ଟ-ପୂର୍ତ୍ତିକି ।

ମାନସେ ସମ୍ଭବିବାରେ ଅଭିଳାଷ ବିଳମ୍ୱ ଯେତିକି ତେତିକି । ୧୩୧ ।

ଶୁଣିଲେହେଁ ହଂସ-ଆସ୍ୟରୁ ନରେଶ-ସୁତାର ସମ୍ବାଦ ସମସ୍ତ ।

କହ କି କି ବୋଲି ବୋଇଲା ସେ ବାଳୀ ବୋଲି ପଚାରନ୍ତି ଭୂଭୃତ ।

ଆନନ୍ଦେ । ଅଧୀର ହେଲା ଯେଣୁ ମତି ।

ହଂସେ ନ ଚାହିଁ ଏହା ଏହା ମୋ ସହି ବୋଇଲା ବୋଲି ବୋଳୁଥାନ୍ତି । ୧୩୨ ।

ଭାରତୀ-ଭଣ୍ଡାର-ସାର-ହୀରାପରି ଯାର ଭାରତୀର ପ୍ରତିଭା ।

ସୁରତ-ରସବର୍ଷୀ ସେ ଶ୍ରୀହର୍ଷର ହର୍ଷେ ଆଚରି ପଦସେବା ।

ସୁଜନେ । ହେଉ ବା ସରସ ନିରସ ।

ତୁମ୍ଭ ପ୍ରସାଦେ ଏ ଗ୍ରନ୍ଥ ଅନୁବାଦେ ଗୋପୀନାଥ କରେ ପ୍ରୟାସ । ୧୩୩ ।

-------

ଚତୁର୍ଥ ଛାନ୍ଦ

ରାଗ-କାମୋଦୀ

ଏଥୁଅନ୍ତେ ସୁମତି ଏଥିନିବେଶ ଶ୍ରୁତି ଶ୍ରୁତି-ଅନ୍ତିକେ ଉପଗତ ।

-ନଳ ନରେଶ-ଯଶ-ସୁରଭି-ସୁମନସ- ଚାରୁ-ଚାପରେ ରାତିଈଶ । ସୁମନରୁ ।

ସେ ନୃପେ ରୋପକରି ସନ୍ଧି ।

ଭୈମୀ ବିଜୟେ ବୁଦ୍ଧିଫାନ୍ଦି ।

ଶ୍ରୁତିପଥୋପଗତ ତାଙ୍କ ସୁଗୁଣ-ବ୍ରାତ-ଗୁଣକୁ କରି କାର୍ଯ୍ୟ ସାଧି । ସାଧୁଜନେ । ୧ ।

କୁସୁମଶର ପରତାପ-ଜନିତ-ଜ୍ୱର ଜର୍ଜ୍ଜରଗାତ୍ରୀ ସୁକୁମାରୀ ।

କିଛିହିଁ ନ ବିଚାରି ପ୍ରିୟଚରିତ-ବାରିଧିରେ ଅଧୀରେ କରୁଁ କେଳି । ସାଧୁଜନେ ।

ପ୍ରବଳ ହୋଇ ବେଳୁଁ ବେଳ ।

ଶେଷେ ବିଷମ ହେଲା ଜ୍ୱର ।

ତା ଅନ୍ତରୁ ସେ ତାପ କିଞ୍ଚିତ ନୋହିଲୋପ ହୋଇଲା ସ୍ଥାୟୀ ଚିରକାଳ । ସାଧୁଜନେ । ୨ ।

ପୂରୁବେତ କେବେହେଁ ଅଧୀରତା ଲବେହେଁ ଧୀଚାର ଧରା ନ ପଡ଼ଇ ।

ଏଣିକି ଦ୍ୱିଗୁଣିତ ହୋଇ ତା ପ୍ରକାଶିତ ତାର ଯା ନିରତ ହୁଅଇ । ଘେନ ଜନେ ।

ଦୟିତ-ଦୂତ ସେ ମରାଳ ।

ଶିଖାଇଲା କିଏ ଚାଞ୍ଚଲ୍ୟ ।

ଯେଣୁ କାର୍ଯ୍ୟ କାରଣ ପଛେ ସଦା ଗମନ କରଇ ତେଣୁ ଏ ବିଚାର । ସାଧୁଜନେ । ୩ ।

ଇଷତ ହାସ ପରକାଶେ ସେ ନାରୀଶର ବଦନ କାର୍ପଣ୍ୟ ବହିଲା ।

ଅପାଙ୍ଗ-ଅଙ୍ଗନରେ ଖେଳନେ ଖଞ୍ଜତାରେ ନେତ୍ର-ଖଞ୍ଜନ ଗଞ୍ଜି ହେଲା । ସ୍ମର ନୃପ ।

ବେନିଏ ତିଳେ ମାତ୍ର ତାର ।

ଅନ୍ତରୁ ନୁହଁନ୍ତି ଅନ୍ତର ।

ବାଳାବଶ ମହେନ୍ଦ୍ର ସେ ଛଳେ ସ୍ୱର୍ଗବୈଦ୍ୟ ଯୁଗେ କି ପେଷିଛନ୍ତି ବାର । ସାଧୁଜନେ । ୪ ।

କମଳ ମନୋରମ ବଦନ ତାର କାମ-କଦନେ ଶୁଖେ ଦିନୁଁ ଦିନ ।

ପ୍ରଭାକର-ପ୍ରଭାବେ ଅନୁଦିନ ବିଭବେ ଯେ ଭାବେ ଶଶି ହୁଏ ହୀନ । ସାଧୁଜନେ ।

ତାରୁଣ୍ୟ ତରଣି-କିରଣ- ।

ଦୃଢ଼ ତା ସ୍ତନ କୁମ୍ଭ ଘେନ ।

ତାକୁ ଯଥାରୀତିରେ ଅନଳ ସଙ୍ଗତିରେ ତାପେ କୁମ୍ଭକାର-ମଦନ । ସାଧୁଜନେ । ୫ ।

ତାପେ ତପ୍ତ କାମର ଉରୁଯୁଗେ ତାହାର ହୋଇବ ଅବା ରମ୍ଭା ତୁଳି ।

ରହି ମରୁଭୂମିରେ ଉଷର-ତପତିରେ ଯେବେ ସେ ଯାଇଥିବ ଲୁଳି । କର ଯୁଗ ।

ତାର ସେ ତାପେ ସନ୍ତାପିତ ।

ହୋଇ ବହେ ଶୋଭା ଏମନ୍ତ ।

ତପ-ନିପୀତ-ସରେ ତପ୍ତ ତପନ-କରେ ସରୋଜ ରାଜଇ ଯେମନ୍ତ । ସାଧୁଜନେ । ୬ ।

ମନସିଜ ସନ୍ତାପେ ବିଶୁଷ୍କ ହୋଇ ଆପେ ଆପଣେ ସେ ନବୀନା-ଉର ।

ଯାହା ନ ଯାଏ ଉଡ଼ି ତା ପୀନ ସ୍ତନ-ଯୋଡ଼ିକର ଥିବାରୁ ତହିଁ ଭାର । ଧାନ୍ୟ ଅଂଶୁ ।

ପୟରେ ପଶିଲେ କେମନ୍ତ ।

ବ୍ୟଥା ନ ଦିଏ ଘେନ ଚିତ୍ତ ।

ଯା ହୃଦରେ ଭୁଭୃତ ପଶିଅଛି ନିୟତ ତା ପ୍ରାସ ଏଥଁ ବିଚାରତ । ସାଧୁ ଜନେ । ୭ ।

ଅନ୍ତରବର୍ତ୍ତୀ-ପ୍ରିୟ-ଲୋକନେ ଅତିଶୟ ରସିଥିବାରୁ ନେତ୍ର ଯୁଗ ।

ସେ ନବୀନାର ଆନ ବାହ୍ୟ ପଦାର୍ଥମାନ ଦର୍ଶନେ ନ ଥାଇ ସରାଗ । ଅଶ୍ରୁ-ଝର-।

ସିକ୍ତ ଉରେ ବିରହ-ନତ ।

ବଦନ ତା ପ୍ରତିବିମ୍ୱିତ ।

ହେବାର ହୃଦଗତ-କାନ୍ତ-ଚୁମ୍ବନେ ଚିତ୍ତ ଥିବାର ହୁଅଇ ପ୍ରତୀତ । ସାଧୁଜନେ । ୮ ।

ହୃଦୟେ ସ୍ମରାନଳ-ପ୍ରଜ୍ଜ୍ୱାଳନେ ଅନିଳ ମିତ୍ରପଣରୁ ଲୁଚିପଶି ।

ଆସିବା ବେଳେ ଫେରି ନାସାରେ ଏକା ଆଳିଜନେ ପଡ଼ଇ ଜଣା ବସି-। ଥିବାରୁ ସେ ।

ବିରହ ସମ୍ଭୁତ ପଣ୍ଡୁତା ।

ନବାନୁରାଗ କାଳୀ ଚିନ୍ତା ।

ସ୍ଵବର୍ଣ୍ଣ ହରିତାଳେ ହରିତେ ଲେଖି ନଳେ ନିରେଖୁଥାଇ ସେ ବନିତା । ସାଧୁଜନେ । ୯ ।

ସ୍ମର ହୃଦେ ଏ ଦଶା ଦେଲା ବୋଲିକି ନାଶାମରୁତ ବାର ବାର କହି ।

ବକ୍ଷବାସ କମ୍ପାଏ ଆଶ୍ରୟ ଥୟ ନୋହେ ଯହିଁ ଆଶ୍ରିତ କିସ ତହିଁ । ବୁଝି ବୁଧେ ।

କର-ପୟର-ମୁଖ-ନେତ୍ର ।

ନାମେ ସୁଗାତ୍ରୀ ଶତପତ୍ର ।

ଯା ବହିଥିଲା ଶାନ୍ତ ପାଇଁ ସେ ଦିନପତି-ତପତି କଲେ କି ବମିତ । ପୂର୍ବ ପୀତ । ୧୦ ।

ସେ ଭୂଭୃତଭୂବିରେ ବାସ୍ପସମ୍ଭବୁଁ ଖରେ ବାରନ୍ତି ଆଳି ଜନେ ଏତେ ।

ଏଥିରେ ଥିବା ନଳ ନୁହଁଇ ମାତ୍ର ତିଳ ସତ୍ୟଇତର କଦାଚିତେ । ନଳପାଇଁ ।

ଯେ ହୃଦ-ଆଶ୍ରିଛି ମଦନ ।

ତାକୁ ଯା କରେ ଏ କଦନ ।

ସେ ପ୍ରାସରେ ମୁର୍ଚ୍ଛିତ ଆପେ ହେଲା ନିୟତ ଫଳିଲା ତା ଅନୀତି ଘନ । ସାଧୁଜନେ । ୧୧ ।

ତେଡ଼େ ବିରହ ତାପେ ଫାଟି ନ ଯାଇ ଆପେ ରହିଲା ଯା ସୁଭୂରୁ-ଉର ।

ଏଥୁଁ ପାଷାଣପଣ ତାର ପ୍ରମାଣ ଆଣ ମନକୁ ଏହା ସାଧୁଗଣ । ସୁଧାକରେ ।

ଖରାଂଶୁଭ୍ରମ ତାର ଯାହା ।

ପ୍ରକୃତ ହୋଇଲେହେଁ ତାହା ।

ତା କିରଣେ ଯା ଏହି ନିରତ ଜଳୁଥାଇ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ନୁହଁଇ କି ଏହା । ସାଧୁଜନେ । ୧୨ ।

କାମ ତାପେ କାତର ହୋଇ ହୃଦୟପର ପଙ୍କଜ ରଖି ପଦ୍ମମୁଖୀ ।

ପହୁଡ଼ିବା ସମୟେ ଶୋଭାକୁ ପୁରତ୍ରୟେ ଉପମା ନ ଥାଏତ ରଖି ।

ସାଧୁଜନେ । ସମ ହୁଅନ୍ତା ଅବା ରତି ।

ହରାଇଲେହେଁ ସେ ତେ ପତି ।

ପତି-ପଙ୍କଜଚାପେ ଆଲିଙ୍ଗି ଚିତାତଳ୍ପେ ବଳାଇ ନ ଥିଲା ତ ମତି । ସାଧୁଜନେ । ୧୩ ।

ନିଜ ଅନ୍ତର ବର୍ତ୍ତି ବିରହର ସୁଦତି ଅନଳଭାବ ନ ସମଜି ।

ସେ ଜଳନ୍ତା ଅନଳେ ସ୍ୱପ୍ରାଣ-ତୃଣ-କୁଳେ କଲା ତେଜିବାକୁ ମରଜି ।

ଶାନ୍ତି ପାଇଁ । କୋମଳ ନାରୀ-ହୃଦ ଅତି ।

ଏ କଥା ତାରେ କି ନ ବର୍ତ୍ତି ।

ତା ପ୍ରମାଣ ମଦନ କଲାତ ପୁଷ୍ପବାଣ-ପ୍ରାସେ ସେ ହୃଦ ଦଳି ଅତି । ସାଧୁଜନେ । ୧୪ ।

ପୁରୁତ କୃଶୋଦରୀ ନ ବାହାରେ କିପରି ତାକୁ ତାପିବି ବୋଲି ପାଞ୍ଚି ।

ସଙ୍ଗିନିଏ ଜାଣିଲେ ନିଷେଧିବେତ ଭଲେ ଏମନ୍ତେ ଭାବି ଲୁଚି ଲୁଚି । କଉମୁଦୀ ।

ଜଳାକବାଟି-ଜଳା-ବାଟେ ।

ଗଳି ମିଳି ପୁର-ପ୍ରକୋଷ୍ଠେ ।

କପଟେ ହୋଇ ବିଷ ସେ ଶୋଭା ନିଧି କୃଶ-କଟିକି ଘାରିଲା ନିରାଟେ । ସାଧୁଜନେ ।୧୫।

ନୟନ ନୀରପାତ-ପ୍ଲୂତହୃଦେ ଯୋଷିତ-ରତନର ବିରହ-ତାପେ ।

ବିନତ ବଦନର ପ୍ରତିବିମ୍ୱ ରୁଚିର ପାତୁ ଏତର୍କ ଜାତ ଆପେ । ସାଧୁଜନେ ।

କାମର ପଞ୍ଚପୁଷ୍ପଶର ।

ପଦ୍ମବଧୁଲି ନିଳୋତ୍ପଳ ।

ମୁଖ ଓଷ୍ଠ ଯୁଗଳ ନୟନ ବେନି ଛଳ ବହି ରହିଛି ଭେଦିଉର । ସାଧୁଜନେ । ୧୬ ।

ବିରହରେ ପାଣ୍ଡୁର ସେ ସୁଗାତ୍ରୀ-କପୋଳ-ଯୁଗେ ଶଶି ପ୍ରତିବିମ୍ୱିତ ।

ହୋଇ ସୁଭ୍ରତା ଗୁଣେ ନରଖଇ ବଦନେ ନିଜର ପାର୍ଥକ୍ୟ କିଞ୍ଚିତ । ସାଧୁଜନେ ।

କୋଳର ଶଶ କଥା ଚିନ୍ତି ।

ତାକୁ ତୁରିତେ ସେ ସୁନେତ୍ରୀ ।

ମୁଖ ଗହ୍ୱରେ ନେଇ ଯତନେ ଦେଉ ଥୋଇ ହେଲା ଦୁହିଁଙ୍କ ଦିବ୍ୟ ମୈତ୍ରୀ । ସାଧୁଜନେ । ୧୭।

ବିରହତାପଯୋଗେ ଚନ୍ଦନ-ଲେପ ଅଙ୍ଗେ ଶୁଖିଣ ଯାଏ ହୋଇ ଧୂଳି ।

ସେ ଧୂଳିଧୂସରିତ ଅଙ୍ଗନାର ଅଙ୍ଗତ ଦିଶେ ବିଭୂତିବୋଳା ଭଳି । ସାଧୁଜନେ ।

ବିଷନିର୍ମିତ ଆଭରଣ ।

ଗଣ-ବିଷଧର ସମାନ ।

ସେ ତ୍ରିପୁର-ସୁନ୍ଦରୀ ଏଣୁ ତ୍ରିପୁର-ଅରି ପରାଏ କରେ କାମ ଛନ୍ନ । ସାଧୁଜନେ । ୧୮ ।

ଅତି ତପତ ଉରେ ଚନ୍ଦନ ଲେପୁ ଖରେ ସେ ଲେପ-ଚନ୍ଦନେ ସ୍ଫୋଟକ ।

ପ୍ରକଟି ଝଟତିରେ ମତିରେ ଏ ଭ୍ରାନ୍ତିରେ ଦିଅଇ ଉପୁଜାଇ ଠିକ । ସାଧୁଜନେ ।

ସେ ହୃଦେ ରହିଛିତ ସ୍ମର ।

ତାରାପତିତ ମିତ୍ର ତାର ।

ତେଣୁ ମିତ୍ର-ସଙ୍ଖୋଳା ଆଶେ କି ଘେନି ତାରା ଆସିଛି ଶଶି ସେଠାବର । ସାଧୁଜନେ । ୧୯ ।

ହୃଦେ ତ ସ୍ମରାନଳ ଜଳୁଥାଇ ପ୍ରବଳ ତା ତେଜ ଶ୍ୱାସ-ପଥେ ଆସେ ।

ତାପ-ଶାନ୍ତିକି ବରିବାଳୀ ସରସ-ସରସଜ ଘେନନ୍ତେ କରଦେଶେ । ସାଧୁଜନେ ।

ସେ ତପ୍ତ-ନିଶ୍ଵାସ-ମରୁତେ ।

ଅର୍ଦ୍ଧ-ପଥରୁ ଶତପତ୍ରେ ।

ମର୍ମ୍ମର ହୋଇ ଶୁଖି ଯାଆନ୍ତେ ନୋହି ସୁଖୀ ସୁମୁଖୀ ତେଜଇ ତୁରିତେ ସାଧୁଜନେ । ୨୦ ।

ତାପ ଶାନ୍ତି ବିଚାରି ସ୍ତନ ଯୁଗଳେ ବାରିରୁହ-ଯୁଗକୁ ମେଳ କରି ।

ରଖନ୍ତେ କୃଶୋଦରୀତନୁତାପେ ଝାଉଁଳି ମିଳନ୍ତେ ତହିଁ ଦଳପାଳି । ତାହାଚାହିଁ ।

ଏ ତର୍କ ଉପୁଜଇ ମନେ ।

ନଳିନେ କି ବାଳୀରତନେ ।

ବୋଧନ୍ତି ଗୋ ସୁଦତି ଏମନ୍ତେ ତୋର ପତି ଗ୍ରହିବେ କୁଚେ କି ଶୋଚନେ ? ଚାରୁଶୀଳେ । ୨୧ ।

ତୁମ୍ଭ ବିହୀନେ ଆନ ଏ ମୋର ହୃଦେସ୍ଥାନ ଲଭିଟି ନାହିଁ ବୋଲି ତିଳେ ।

ନିବେଦି କିବା ବାଳୀତିଳକ ସୁକୁମାରୀ ଏ ଘୋର ମଦନ-ଅନଳେ । ସାଧୁଜନେ ।

ପରୀକ୍ଷା ପତିପ୍ରତିତୀକି ।

ଦେଉଛି ଆସେ ଏ ମତିକି ।

ବିଶୁଦ୍ଧପଣୁଁ ତାର ବର୍ଣ୍ଣ ଦିଶେ ପାଣ୍ଡୁର ପୂର୍ବେ ଯେ ଜିଣାଇଁ କେତକୀ । ସାଧୁଜନେ । ୨୨ ।

ଅଙ୍ଗତାପ ପ୍ରଶମ ପାଇଁ ସାରସ ନାମନେତ୍ରୀ ଅଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗିନୀବ୍ରଜ ।

ଥିଲେ ଯା ରଖି ଦେଇ ଝାଉଁଳି ମୁଷ୍ଟି ହୋଇ ଗଲା ସେ ଲଭି ତନୁତେଜ । ସାଧୁଜନେ ।

ସଖି ସ୍ନେହି ସେ କମଳିନୀ ।

ମୁଷ୍ଟିରେ ତନୁତାପ ଘେନି ।

ଯାଏ କି ଅବା ତାପେ ମୁଷ୍ଟି ବିରଚି ଆପେ ମାରି ତଡ଼ିବା ଇଚ୍ଛେ ପୁଣି । ସାଧୁଜନେ । ୨୩ ।

କୁସୁମଶର-ଶର-ଆଶୀବିଷ-ନିକର-ମୁନ-ଦଶନ-ଘାତ-କ୍ଷତେ ।

ଘୋର ବିରହ-ଗର ଚଳନ୍ତେ ଅଙ୍ଗେ ତାର ଘାରିଲା ରାମାକୁ ତୁରିତେ । ସାଧୁଜନେ ।

ଦିବସେ ତପନ-ତେଜରେ ।

ନିଷ୍ପ୍ରଭ ପୀୟୁଷକରରେ ।

ତୁଲ ହେଲା ନାରୀଶ କେଉଁ ଦର୍ଶକ-ଦୃଶ ତା ଦେଖି ରଖିପାରେ ନୀରେ । ସାଧୁଜନେ । ୨୪ ।

ମନମଥ-ବେଦନା-ନାଶ ପାଇଁ ନବୀନା-ହୃଦେ ଆର୍ଦ୍ରମୃଣାଳ-ମାଳ ।

ରଖୁ ଅଙ୍ଗ-ତପତି ନ ସହି ସେ ଝଟତି ମଉଳ ଯାନ୍ତି ହୋଇ ଲୋଳ । ସାଧୁଜନେ ।

ପାଶରେ ନିବେଶିତ କର-।

ଯୁଗେ ବିଲୋକି କି ମୃଣାଳ ।

ନିଜ ଉନତା ହେଜି ଆପଣେ ଲାଜ ଭଳି ମଳିନ ହେଲା ତତକାଳ । ସାଧୁଜନେ । ୨୫ ।

ତାପ ଶାନ୍ତି ବିଚାରି ଶଇବାଳକୁ ଆଳି ବାଳୀବକ୍ଷରେ ରଖିଥାନ୍ତି ।

ସେ କମ୍ପେ ଘନ ଘନ ଶୁଣି ପିକନିସ୍ୱନ ଯେଣୁ ଚମକୁଥାଏ ଛାତି । ନବୀନାରେ ।

ତା ଚାହିଁ ହୁଏ ଏ ବିଚାର ।

ଉରେ ତ ଛପିଅଛି ମାର ।

ତାର କେତନ ମୀନ ତଳେ ଚଳୁ କମ୍ପନ ବହେ କି ଶୈବାଳ ଏସନ । ସାଧୁଜନେ । ୨୬ ।

ଅବନୀପତି ନଳ ସେ ବରବନିତାର ବଦନେ ଶଶିକାନ୍ତ ବୋଲି ।

ବିଚାରିବାର ଚିତ୍ତେ ନୁହଁଇ କଦାଚିତେ ଅନୁଚିତ ବିଲୋକି କରି । ଯେଣୁ ମୁଖ ।

ଉଦୀୟମାନ ନିଶାକରେ ।

ଧମ୍ଭଧରି ରହି ନ ପାରେ ।

ତେଜଇ ନିରନ୍ତର ଅଶ୍ରୁ-ପତନ ଛଳକରି ଲୋଚନୁଁ ବିରପୂରେ । ସାଧୁଜନେ । ୨୭ ।

ତ୍ରିପୁର ଜୟକର ନିଜର ପଞ୍ଚଶର ଯେମନ୍ତ ଅଟେ ସର୍ବସାର ।

ତେମନ୍ତ ପୁରତ୍ରୟ ବିଜୟେ-କମନୀୟ ଅସ୍ତ୍ରଏ ରୂପସୀ ସୁରର । ସାଧୁଜନେ ।

ତେଣୁ କି ସ୍ୱଶର ତୁଲକୁ ।

ବାମାକୁ ସମ କରିବାକୁ ।

ତାର ପଞ୍ଚତ୍ୱପ୍ରାପ୍ତି ପାଇଁକି ରତିପତି ଆଚରେ ନାନା ଯତନକୁ । ସାଧୁଜନେ । ୨୮।

ଶଶୀହୁତାଶଶର ସନ୍ଧନ୍ତେ ଫୁଲଶର ତା ଚାହିଁ ବିରହିଣୀ ବାଳୀ ।

ବିଚାରି ପେଷେ ନେତ୍ରଜାତ ନୀରପୃଷତବ୍ୟାଜରେ ବାରୁଣବାଟୁଳି । ସାଧୁଜନେ ।

ନବମୁଦିର ମେଘ-ଶର- ।

ବିନାଶକୁ ସେ ବାଳୀବର ।

ଉଷ୍ମଦୀର୍ଘ-ସ୍ୱଶନ-ଛଳେ କରେ ଗ୍ରହଣ ମରୁତ-ମାର୍ଗଣ ସତ୍ୱର । ସାଧୁଜନେ । ୨୯ ।

ରତି-ପତି-ପ୍ରହିତ ମନ୍ଦ-ମଳୟ-ବାତ-ଅସ୍ତ୍ରଭୀତିକି ପ୍ରତିକାର ।

ପାଇକି ଚିନ୍ତି ଚିତ୍ତେ ସେ ସୂଦତୀ ତୁରିତେ ସ୍ୱଦେହା-ଭରଣ-ମୃଣାଳ । ମାଳମାନ ।

ଗ୍ରହଣ କରୁଥାଇ କରେ ।

ଏତ ଉରଗ ସ୍ୱରୂପରେ ।

ସର୍ପେତ ପବନାଶି ତାଙ୍କ ପଶେ ଭରସି ବାତ ନ ରହିବା ବିଚାରେ । ସାଧୁଜନେ । ୩୦।

ସେ ବର-ବନିତାର ହୃଦୟେ ଫୁଲଶର ଜୀବନ ବିରହ ଏ ଦୁଇ ।

କଣ୍ଟକରଖି ବେନି କୁଚ-ମୁଦ୍ଗରଘେନି ପ୍ରହାରି ଦେଲାକି ପୁରାଇ । ଅବା ଶର ।

ନିରତ ମାରୁ ସରୁ ଫୁଲ ।

ଶେଷେ କରି ସମ୍ବଳ ଫଳ ।

ତାକୁ ମାରୁ ତା ଉରେ ଅଛି ସ୍ତନ ବ୍ୟାଜରେ ତାଳ ବା ଶ୍ରୀଫଳ ଯୁଗଳ । ସାଧୁଜନେ । ୩୧ ।

ମାର ଜ୍ୱର-ବିକାର-ବଶୁଁ ସେ ନାୟିକାର ସନ୍ତାପ ବଢ଼ଇ ଅମାପ ।

ନିରତ ଅବାନ୍ତର କଥା-କରେ ଉଚ୍ଚାର ନେତ୍ରରୁ ଝରୁଥାଇ ଆପ । ସାଧୁଜନେ ।

ରଜନୀପତି ତାପଦାୟୀ ।

ବୋଲି ତାହାକୁ ନିନ୍ଦୁଥାଇ ।

ସେ ଶଶିର ଅରାତି ସିଂହିକାର ସନ୍ତତି କୀର୍ତ୍ତି ନିରତ ରଟୁଥାଇ । ସାଧୁଜନେ । ୩୨ ।

କେବେ ସଖୀଙ୍କି ଚାହିଁ ଭାଷଇ ଚାନ୍ଦ ମୁହିଁ ଜ୍ୟୋତିଷେ ନରଙ୍କ ବରଷ ।

ଅମରଙ୍କୁ ନିମିଷେ ଅମରଙ୍କ ବରଷେ ହେଲେ ଧାତାକୁ ସେ ନିମିଷ । ସହଚରୀ ।

ଅଛିତ ଗଣନ ଏମନ୍ତ ।

ସଂଯୋଗକି ଯେ ଲେଶ ମାତ୍ର ।

ବିଯୋଗୀ ପାଇଁକି ତା ବରଷେ ହେବା କଥା ନୋହିଛି ତହିଁ କିଁପା କ୍ଷାତରେ । ସହଚରୀ । ୩୩ ।

ଉଚ୍ଚ ଦେଖି କି ସତୀ ଧରିତ୍ରୀ-ଭୃତ-ପତି ହିମବନ୍ତର ପୁତ୍ରୀ ହେଲା ।

ଏ ପାପୀ କାମଦକା ତାହାକୁ ସିନା ଏକା ଜନ୍ମଲାଭେ ପ୍ରବର୍ତ୍ତାଇଲା । ସହଚରୀ ।

ଶିବ-ଲଲାଟ ପଟ ଚିହ୍ନ ।

ଲୋଚନ ନୁହେଁ କଦାଚନ ।

ଯାହା ଲିହିଛି ବିହି ଜ୍ୱଳୁଛି ତାହା ତହିଁ ସତୀର ବିରହ-ଦହନ । ସହଚରୀ । ୩୪ ।

ଦହନ-ଦାହ-ଜାତ ବ୍ୟଥା ନୋହେ ଏମନ୍ତ ବିରହ-ବାଧା ଯଥା ବାଧେ ।

ପ୍ରିୟତମ-ମରଣେ ନୋହିଲେ ନାରୀ-ଜନେ କିପାଁ ପଡ଼ନ୍ତେ ବହିମଧ୍ୟେ । ସହଚରୀ ।

ଏ କଳାନିଧି ଯେ କଳାରେ ।

କୁମୁଦେ ତୋଷେ ତା ବାହାରେ ।

ପ୍ରସରଇ ଯହିଁରେ ବିରହି-ଜନ ମାରେ ତା ଲାଗିଥାଇ ତା ଶରୀରେ । ସହଚରୀ । ୩୫ ।

ମୋର ବଚନ ବୋଲି ପୁଚ୍ଛ ଶଶିକି ଆଳି ଏ ଦାହ-ଗୁଣ ଶିକ୍ଷାପାଇଁ ।

ଶୁଳ-ଧରାର ଗଳା ପକାଇବାରେ କଳା କୁଶଳ ଗରଳକୁ କେହି । କଲା ଗୁରୁ ।

ଅଥବା ବାଡ଼ବ-ଅନଳ ।

ଯେ ଥାଏ ତା ପିତା ଉଦର ।

ତାର ତହୁଁ କି ଏହା ଶଖି ହୋଇ ଉତ୍ସାହୀ ବିରହିନାଶେ ଆଗୁଁ ସାର । ହୋଇଅଛି । ୩୬ ।

ବିଯୋଗିନୀ-ଅଙ୍ଗନା-ନାଶ-ପାତକୁଁ ସିନା ହେଲା ଭ୍ରମରୋଗ ଏହାର ।

ତେଣୁ ଭ୍ରମି ଭ୍ରମିଣ ଲଭେ ଆପେ ପତନ ଅସିତ-ନିଶା-ନିଳାପର । ତା ଶରୀର ।

ସହି ନପାରି ସେ ବିଘାତ ।

ଛିଟିକି ହୋଇ ଚୂର୍ଣ୍ଣୀଭୂତ ।

ନଭସ୍ଥଳ ବ୍ୟାପଇ ତାକୁ ତାରକା କହିଥାନ୍ତିଟି ସକଳେ ନିୟତ । ସହଚରୀ । ୩୭ ।

ମୁଁ କହିଅଛି ବୋଲି ବୋଲ ଶଶିକି ଆଳି କିପାଁ ସେ କରେ ଏ ଅନୀତି ।

ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଆଦି ଯାହାର ଉଦରୁ ଅବତାର ଏ ପରା ସେ ସିନ୍ଧୂ-ସନ୍ତତି । ତେଡ଼େ କୁଳେ ।

ଜନମି କରେ କେହି ଏହା ।

ନଘେନୂ ପଛେ ମନେ ତାହା ।

ମହାଦେବର ଶର ପରେ ବିହରିବାର ଲୋକକୁ ସାଜେ ନିକି ଏହା । ସହଚରୀ । ୩୮ ।

ସିନ୍ଧୁମନ୍ଥନ-କାଳେ ସାଗରେ ସୁରାସୁରେ ମନ୍ଦର ଆଣି ପକାଇଲେ ।

ସେ ଗୁରୁଭାର ପାତ ଘାତେ ତନୁ ଚୂର୍ଣ୍ଣିତ ନୋହି ରହିଲା କେହି ଭଲେ । ଏ ଶଶିର ।

ଅଗସ୍ତି ପରା ସିନ୍ଧୁଜଳେ ।

ଚଳୁକେ ପାନ କରିଥିଲେ ।

ଏ ତାଙ୍କ ଗର୍ଭେ ପଶି ଜଠରାନଳେ ଧ୍ୱଂସି ନୋହିଲା କେଉଁ ପୁଣ୍ୟବଳେ । ସହଚରୀ । ୩୯ ।

ଜୀବିତ କାଳରେ ତ ମୋହରେ ଏହାଚିତ୍ତ କିଞ୍ଚିତ ନୋହିଲେ ପ୍ରସନ୍ନ ।

ବିନାଶେ ତ ଅବଶ୍ୟ ହୋଇବ ଏ ମୋ ବଶ ଏଣୁକି ପାଞ୍ଚୁ ମୋ ମରଣ । ଦୋଷାକର ।

ନାହୁଁ କି ଶୁଣି ମୂଢ଼ମତି ।

ବିବୁଧ-ସ୍ମର-ମୁଖୁଁ ଶ୍ରୁତି ।

ନଳ-ନୃପ ବଦନ-ଇନ୍ଦୁ-ବିହୀନେ ଆନ ଦମୟନ୍ତୀର ନାହିଁ ଗତି । ଦୋଷାକର । ୪୦ ।

ଏ ନିଜ-ନବ-ଯଶ-ରାଶି କର ପ୍ରକାଶ ସଂସାରେ ଡିଣ୍ଡିମ ବଜାଇ ।

ସଲିଳ-ନିଧି-କୁଳ କରତୁ ସମୁଜ୍ଜ୍ୱଳ ସ୍ୱକୀର୍ତ୍ତିକେତନ ଉଡ଼ାଇ । ଦୋଷାକର ।

ବଧୂ-ନିଧନ-ସମୁଦ୍ଭବ ।

ପୌରୁଷ ରାଶି କରଲାଭ ।

ମୋତେ ଏତେ କଦନ ଦେବାର କ୍ରୁରପଣ ବରଜ ଆଜୁଁ ନିଶାଧବ । ଦୋଷାକର । ୪୧ ।

ନ ଥିଲାକୁ ନଭରେ ସୂର ସିନା ନିଶାରେ ତାହାର ରୂପ ତୁହି ବହି ।

ନୀଚ-ସ୍ୱଭାବ-ବଶେ ଦୟା ନବହି ଲେଶେ ପକାଉ ଅଛୁ ମୋତେ ଦହି । ଦୋଷାକର ।

ଦିବସେ କରିବୁ ତୁ କିସ ।

ଯେବେ ଉଇଁବ ଦିବସେଶ ।

ସେ କାଳେ ତେଜେ ତା’ର ଦୁର୍ଦ୍ଦଶା ଦେଖି ତୋର ମୁଖୁଁ ମୋ ପ୍ରସରିବ ହାସ । ଦୋଷାକର । ୪୨ ।

ଭୂତ-ପତିର ଶିରେ ରହି ଜଳୁ ନିଶରେ ଅମୃତ ହୋଇ କେହି ତୁହି ।

ପୁଣି ଆନ ଜନର ମସ୍ତକ-କମ୍ପକର ଗୁଣ ସ୍ୱଭାବେ ଥାଉ ବହି । ଦୋଷାକର ।

ଏ ତୋ ପିଶାଚ-ପଣେ ଧନ୍ୟ ।

ନୋହିଲେ କି ଅବଳା-ଜନ ।

ମାଦୃଶ ଅନାଥିନୀ ହୃଦ-ଦଳନେ ପୁଣି ପ୍ରକାଶୁଥାନ୍ତୁ ବୀରଟାଣ । ଦୋଷାକର । ୪୩ ।

ଆମ୍ଭଶ୍ରବଣ ପୂର-ତମାଳ-ଦଳାଙ୍କୁର-ସକଳ ଏକ-ଠୁଳ କରି ।

ଶଶି-କୋଳ କୁରଙ୍ଗ-ବଦନେ ଦିଅ ବେଗ ଭକ୍ଷୁ ସେ କୁକ୍ଷି ଯାଉ ପୁରି । ସହଚରୀ ।

ପୂର୍ଣ୍ଣ-ଭୋଜନ-ବଶୁଁ ତା’ର ।

ଶରୀର ହେଉ ପୃଥୁତର ।

ତା ତନୁରେ ଏ ଶୀତ-ଭାନୁ ହେଉ ଆବୃତ ଲଭେ ମୁଁ ଶାନ୍ତି କ୍ଷଣକାଳ । ସହଚରୀ । ୪୪ ।

ଅସମୟେ ବିବେକ ପ୍ରସରଇ ଏ ଠିକ ପାଶକୁ ଆସି ଅମାଗଲା ।

ତେତେବେଳେ ତାହାକୁ ଅକଟି ରଖିବାକୁ କାହାର ବିଚାର ନୋହିଲା । ସହଚରୀ ।

ଏବେ ସେ ଆସିବଟି ଯେବେ ।

ଶୁଣିଥାଅ ସକଳେ ତୁମ୍ଭେ ।

ରଖିବା ତାକୁ ବାନ୍ଧି ତେବେ ଏ କଳା-ନିଧି-ମୁଖ-ଦେଖି ନୋହିବ କେବେ । ସହଚରୀ । ୪୫ ।

ସାଗର-ଶୋଷା ଋଷି ପାଶେ କି ପାଠ ଘୋଷି ନପାରେ ମୋ ଶିଶୁ ଚକୋର ।

ସେ ବିଦ୍ୟା ହେଲେ ତାର ତା ପାନକୁ ଶିକର ପ୍ରାୟ ହୁଅନ୍ତା ଶଶିକର । ସହଚରୀ ।

ନୋହିଲେ ଆଣି ମୋ ମୁକୁର ।

ପ୍ରାଙ୍ଗଣେ ରଖି ମୁଦୁଗର ।

ଧର ଗୋ କରେ କଷି ପଶିଲେ ତହିଁ ଶଶି ପ୍ରହାରି କର ତାକୁ ଚୁର । ସହଚରୀ । ୪୬ ।

ତେଡ଼େ ବଡ଼ ବାଡ଼ବଅନଳେ ଦେଲା ଠାବ ଉଦରେ ଏ ସରିତ-ପତି ।

କେନ୍ଦୁବତ ଇନ୍ଦୁକୁ ନୋହିକି ରଖିବାକୁ କ୍ଷମ ପକାଏ କରି ବାନ୍ତି । ସହଚରୀ ।

ସାଗର-ସମ୍ଭବ ଗରଳେ ।

ଗିଳିଲେ ଶୂଳୀ କୁତୂହଳେ ।

ଏ ପିୟୁଷ-କିରଣେ କିସ ବିଚାରି ମନେ ସଂସାରେ ନ ଗିଳି ରଖିଲେ । ସହଚରୀ । ୪୭ ।

ସେ ସିନ୍ଧୁ-ସମୁଦ୍ଭବ ଅସିତ ବିଷ ଶିବ ଏକମାତ୍ରକେ କଲେ ପାନ ।

ଲୋକଲୋଚନେ ତାର ନୁହଁଇତ ଗୋଚର କାହିଁ କେବେହେଁ ଚିହ୍ନବର୍ଣ୍ଣ । ସହଚରୀ ।

ସୈନ୍ଧବ ସିତ-ବିଷ ଶଶି ।

ସକଳ ଦେବେ ଯାନ୍ତି ଗ୍ରାସି ।

ଥରକୁଥର ଶେଷ ହେଲେହେଁ ନୋହି ନାଶ ପୁଣି ଏ ଆସଇ ବିକଶି । ସହଚରୀ । ୪୮ ।

ସୁଧାନିଧି ସିନାଏ ସୁଧାତ ଦେବତାଏ ଶୋଷିଥିବାରୁ ସୁଧା ନାହିଁ ।

ବିରହି-ନାଶ-ଜାତ-ପାତକ ଅଙ୍କବତ ଅଙ୍କେ ମାତ୍ର ତା ଅଛି ରହି । ସହଚରୀ ।

ଏମନ୍ତ ଶଶିକି କେମନ୍ତେ ।

ଦୈବଜ୍ଞ ସୁବୁଦ୍ଧି ପଣ୍ଡିତେ ।

ଅପାପ ଗ୍ରହ ବୋଲି ବଖାଣୁ ଥାନ୍ତି ଖାଲି ଏହା ବିଚାରୁ ଥାନ୍ତି ଚିତ୍ତେ । ସହଚରୀ । ୪୯ ।

ବହୁଳ ମାନ ଲାଭ କରି ବିରହଭବ-ବ୍ୟାଧି-ପୀଡ଼ିତ ଜନୁଁ ସହି ।

କୃଷ୍ଣପକ୍ଷ ସଂସାରେ ବିରାଜି ପ୍ରଶଂସାର ବହୁଳ ନାମ ଅଛି ବହି । ଯେଉଁ ତିଥି । ।

ବିରହି-ଜନଙ୍କ ବଦନେ ।

ଅମାପ ମାନ ଦିନୁଁ ଦିନେ ।

ଅରଜୁଛି ତାହାର ଅମା ବୋଲାଇବାର ବୃଥା ନୁହଁଇ ଘେନ ମନେ । ସହଚରୀ । ୫୦ ।

ନିଜ-ଅରି-ଶ୍ରୀହରି-କରର ତୀକ୍ଷ-ଅରି-ଭ୍ରମରେ ସ୍ୱର୍ଭାନୁ ଶଶିକି ।

ବଳିକରମ୍ଭ ସରି ଗରଭ-ଗତ କରି ପୁଣି ପଛକୁ ବିଚାରି କି ? ଇନ୍ଦୁବୋଲି ।

ଉଦ୍‌ଗାରି ପକାଏ ରଭସେ ।

କିବା ନ ଉଦ୍‌ଗାରି-ଲେହେଁ ସେ ।

ଦେବା ମାତ୍ରକେ ଗଳି ତା ଛିନ୍ନ ଗଳୁ ଗଳି ପକାଏ ନ ମରି ଆକାଶେ । ସହଚରୀ । ୫୧ ।

ଅତି ସାରଲ୍ୟ ପଣେ ଏ ପୁରାବିଦଗଣେ ବୋଲନ୍ତି ଶ୍ରୀମଧୁସୂଦନ ।

ଚକ୍ରେ ରାହୁର ଶିର ଛେଦିଲେ ଭ୍ରମେ ହେଲେ ନ ବୋଲନ୍ତିତ କଦାଚନ । ସହଚରୀ ।

ବିରହି-ମୂଦ୍ଧ୍ୱ-ଭେଦ-କାରୀ ।

ନିଶ୍ଚୟ ଏ ଶ୍ରୀପତି ବୋଲି ।

ନ ଛିଡ଼ିଥିଲେ ରାହୁ ତାର ଜଠରେ ଆଉ ଥାନ୍ତାକି ଶଶାଙ୍କ ନ ମରି ? । ସହଚରୀ । ୫୨ ।

ମୃଗରୂପ ମଖର ଶର ଦର୍ପକପର ହର ଛେଦିବା-ମାତ୍ରକରେ ।

କୁସୁମ-କୋଦଣ୍ଡର ସୈାନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ-ସଖା ସୁର-ବୈଦ୍ୟ ଯୁଗଳ ତତପରେ । ସେ ମୃଗର ।

ଶିର ଶରୀର ଯୋଡ଼ିଥିଲେ ।

ଏବେ କି କେହି ନାହିଁ ଭଲେ ।

ଯେ ଶଶାଙ୍କ-ରିପୁର ଶରୀରେ ଛିନ୍ନଶିର ପାରନ୍ତା ଯୋଡ଼ି ଅବହେଳେ । ସହଚରୀ । ୫୩ ।

ସମରେ ନଳଶର-ଛିନ୍ନ-ଶିର ରିପୁର କବନ୍ଧ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱେ ଉତପିଛେ ।

ତା ଗଳାରେ ଉତ୍ପଳ-ବନ୍ଧୁ-ବଇରି-ଶିର ମିଳି ନ ଯାଏ କେହି ସ୍ୱଚ୍ଛେ । ସହଚରୀ ।

ସଦ୍ୟ-ଶୋଣିତ-ଲେପ-ବୋଳେ ।

ଦୁହେଁତ ମିଳନ୍ତେ ଚପଳେ ।

ଉଦର ହେଲେ ତାର ତହିଁ ଏ ଶଶଧର ହୁଅନ୍ତା ଜୀର୍ଣ୍ଣ ତତକାଳେ । ସହଚରୀ । ୫୪ ।

ଜରା ନିଶାଚରୀକି ପଚାର ଭଲା ଦେଖି ମଗଧେଶ୍ୱର ଜରାସନ୍ଧେ ।

ଜନ୍ମୁତ ବେନି ଫାଳ ହୋଇଥିଲା ଶରୀର ସେ ସିନା ଯୋଡ଼ିଲା ନିର୍ବନ୍ଧେ । ସହଚରୀ ।

ଅଛିତ କବନ୍ଧ କେତୁର ।

ତହିଁ ଏ ବିଧୁନ୍ତୁଦଶିର ।

ନ ପାରେ କିସେ ଯୋଡ଼ି ଏଥିକି ବୁଦ୍ଧି ଲୋଡ଼ିବାକୁ ତ ତାକୁ ନୁହେଁ ଦୂର । ସହଚରୀ । ୫୫ ।

ଏ ମୋର ଗିର ବୋଲି ରାହୁକୁ କହ ଆଳି ଶଶିକି ଦ୍ୱିଜରାଜ ଭାଳି ।

ଗିଳି ପୁଣି ବମନ କରଇ କି ବହନ ନ ଜାଣେ କିଏ ହୀନ ବୋଲି । ସଦାକାଳେ ।

ଲୋକେ ଦ୍ୱିଜରାଜ ବୋଲାଇ ।

ବାରୁଣୀ ସହିତ ରସଇ ।

ତେଣୁ ଲଭେ ପତନ ପୁଣ ଦିବେ ଗମନ ତାର ଉଚିତ କେହି ହୋଇ । ସହଚରୀ । ୫୬ ।

ଦ୍ୱିଜେ ଗରୁଡ଼ ଗିଳି ଗଳା ଉଠନ୍ତେ ଜଳି ଯଥା ଉଦ୍‌ଗାରି ଦେଇ ଥିଲା ।

ଗଳ-ପ୍ରଦାହ ଲଭି ଗିଳିବାବେଳେ ଦବି ରାହୁ ଆଉକି ବାନ୍ତିକଲା । ଏ ଶଶିକି ।

ଦ୍ୱିଜରାଜ ବୋଲି ବିଚାରି ।

ନ ଜାଣେ ସେତ ତଥ୍ୟକରି ।

ଦାହକ ଏ ସ୍ୱଭାବେ ଦ୍ୱିଜ ହେଲେ କି ଲବେ ନ ଥାନ୍ତା ମୋରେ ଦୟାକରି । ସହଚରୀ । ୫୭ ।

ବିରହିଣୀଙ୍କ ଜୀବ ଚର୍ବଣେ ତାରାଧବ ଶମନର ବିଚିତ୍ର ଯନ୍ତ୍ର ।

ବୋଲାଏ ଦ୍ୱିଜରାଜ, ଷୋଡ଼ଶ-କଳାବ୍ୟାଜ-ଦଶନ-ଦାମେ ଯେଣୁ ଦୀପ୍ତ । ସ୍ମର ମୁଖ ।

ଏ ସଦା, ହରନେତ୍ରାନଳେ ।

ଦହନ ହେଉ ସେ ଚପଳେ ।

ଓଟାରି ନେଇ ବିହି ଏହାକୁ ପାପ ପାଇଁ ଦେଇଛି ଲାଛି ଚାହାଁ କୋଳେ । ସହଚରୀ । ୫୮ ।

ଶଶିକି ନାନାମତେ ନିନ୍ଦାକରି ଏମନ୍ତେ ନିଷ୍ଫଳ ବୋଲି ବାଳୀ ଭାଳି ।

ନିନ୍ଦା କରଇ ମାରେ ଯେ ନିଜ ହୃଦୟରେ ରହି ନିରତ ଦିଏ ଜାଳି । ବୋଲେ ବାଳୀ ।

ଏ କି ତୋ ବିବେକରେ ମାର ।

ଅନଳ ପ୍ରାଏ ତୋ ବେଭାର ।

ମୋ ହୃଦେ ରହି ମୋତେ ଜାଳୁଛୁ ଯା ମୋ ଅନ୍ତେ କାହିଁ ରହିବୁ ତୁ ପାମର । ମନସିଜ । ୫୯ ।

ଯା’ରେ ତୁ ଦେଖାଦେଉ ଶୁଭ ତା ତେଣେଥାଉ ଅନ୍ଧ ସେ ହୁଏ ଏକାବେଳେ ।

ନିଜ-ବେନି-ନୟନ ତୁଲେ ତା ଶାସ୍ତ୍ର-ଜ୍ଞାନ-ନେତ୍ରର ଅୟନ ନ ଚଳେ । ମନସିଜ ।

ଏଣୁ ନୟନ-ତ୍ରିତୟର ।

ନାଶ-ଆଶଙ୍କା କରି ଦୂର ।

ସଂସାର ଶୁଭ ଚିନ୍ତି ତୋତେ ଅଦେହଭୂତି ଦେଖିଲା ମାତ୍ରେ ଦେଲେ ହର । ମନସିଜ । ୬୦ ।

ତୁ ରତି-ସହଚର ବୋଲନ୍ତିତ ସକଳ ରହିଛୁ ତୁ ତ ଦେହେ ମୋର ।

ତୋ ତୁଳେ ରତି ନାହିଁ ଥିଲେ ନ ଥାନ୍ତା କେହି ମୋ ଦେହେ ସହିତ ସେ ତୋର । ମନସିଜ ।

କେମନ୍ତେ ଅବା ତୋ ସଙ୍ଗତେ ।

ରହି ସେ ପାରିବ ଯୁଗତେ ।

ଦାହିତ ନାହିଁ ଦେହ ହେଲାବେଳେ ଅଦେହ ତୁ ହରନେତ୍ର-ବିତି-ହୋତ୍ରେ । ମନସିଜ । ୬୧ ।

ରତି-ବିରହ-ଦୁଃଖେ ସୁଖତ ନାହିଁ ରେଖେ ମାନସେ ତୋର ଫୁଲ-ଶର ।

ତାର ବିରହାନଳେ ଆତ୍ମପରଜ୍ଞାନରେ ଆହୁତି ଦେଇଛୁ ପାମର । ସେ ତପତି-।

ସଙ୍ଗତି ବଶୁଁ ତନୁ ତୋର ।

ନିରତ ତାପିତ ପାମର ।

ତେଣୁ ତୁ ହୃଦେ ମୋର ନିବାସ କରୁଁ ଘୋର-ତାପେ ଜଳୁଛି ମୋ ଶରୀର । ନିରନ୍ତର । ୬୨ ।

ଅତି-ପ୍ରଥ୍ଵତା-ପତିବ୍ରତା ତ ତୋର ରତି ସେତ ନ ମଲା ତୋର ତୁଲେ ।

ତା ପରା ଗୁଣବତୀ ତୋ ପରା ପାପ-ମତି-ପତି-ମେଳେ କି ଥାନ୍ତା ତିଳେ । ମନସିଜ ।

ନାଶୁଛୁ ଅସଂଖ୍ୟ ବିରହୀ ।

ସେ ପାପେ ତନୁ ତୋର ଦହି ।

ହୋଇଗଲାରେ ଖଳ ଅଦୋଷୀ ସେ ଯୋଷାର ଦହନ ହୁଅନ୍ତା କିପାଇଁ । ମନସିଜ । ୬୩ ।

ଜିତେନ୍ଦ୍ରିୟ ସୁଗତ ତୋତେ କରି ପରାସ୍ତ ତୋ କୀର୍ତ୍ତି-କାନ୍ତି ନାଶିଛନ୍ତି ।

ଅବଶିଷ୍ଟ ଶରୀର ହେବାରୁ ତୁ ବଇର ଗିରିଶ ଜାଳି ଦେଇଛନ୍ତି । ମନସିଜ ।

ପୁଷ୍ପେ ମହେଶେ ହଂସି ତୋର ।

ଦୁର୍ଦ୍ଦଶା ଦେଖି ନିରନ୍ତର ।

ବାରେ କି ନୀତିଶାସ୍ତ୍ର ‘ନୁହଁ ବିବାଦେ ରତ କୌତୁକେ ହେଲେ ମାରିଫୁଲ’ । ବୋଲିଜନେ । ୬୪ ।

ଆନ ଦେବଙ୍କ ପରି ତୁ ତ ରେ ସମ୍ବରାରି ଅମୃତ ପିଇ ମୃତ ନୋହୁ ।

ତଥାପି ହରନେତ୍ର-ବିତିହୋତ୍ରେ କେମନ୍ତ ଜଳିଣ ଗଲୁ ଚାହୁଁ ଚାହୁଁ । କହିବୁକି ।

ଏବେ ଅମୃତପାନ କାଳେ ।

ନ ଥିଲି ବୋଲି ଦେବ ମେଳେ ।

ଯେଣୁ ସେ ସୁଧା ରତି-ବଦନାମୃତ-ପ୍ରତି ନୁହଁଇ ସ୍ୱାଦେ ସମ ତିଳେ । ଖଳବୁଦ୍ଧି । ୬୫ ।

ଭୁବନ-ତ୍ରୟେ ଯେତେ ଜନଛନ୍ତି ସମସ୍ତେ ତୋ ତାପେ ଦହି ହେଉଥାନ୍ତି ।

ସେ ପାପ ଯୋଗେ ହର-ନେତ୍ର-ଅନଳେ ଖଳ ଜଳି ଲଭିଛୁ ପ୍ରେତଗତି । ମନସିଜ ।

ମାଦୃଶ ବିରହିଣୀ-ଜନେ ।

ଲାଗିଥାଉ ତୁ ଅନୁକ୍ଷଣେ ।

ନ ରହୁ ଥୟ ହୋଇ ଠାବତ ନାହିଁ କାହିଁ ତୋହର ଏ ତିନି ଭୁବନେ । ମନସିଜ । ୬୬ ।

ନ ଘେନୁ କିପାଁ ପ୍ରାଣ କରୁ କେହି କଦନ ମୋତେ ଏମନ୍ତେ ଅବିରତ ।

ଦେଖି ମୋ ଦୁଃଖ ଘୋର ନୁହେଁ କି ଚାପ ତୋର କରରୁ କୃପାରେ ସ୍ଖଳିତ । ମନସିଜ ।

ଜୀବ ତ ନାହିଁ ତୋ ଶରୀରେ ।

ଜୀବନ ଯିବା ସମୟରେ ।

ପଡ଼ିଛି ଯେଉଁ ମୁଷ୍ଟୀ ସେ କାହିଁ ଫିଟିବଟି ଖସିବ ଚାପ କି ପ୍ରକାରେ । କରୁ ତୋର । ୬୭ ।

ଅନ୍ୟ ଦେବ ସେବିଲେ ଅପମରଣ ତୁଲେ ଅନ୍ଧତା ବିରୂପତା ଯାଏ ।

ଭଲା ଦେବତା ତୁହି ତୋତେ ଯେ ସେବୁଥାଇ ତା ଲାଭ କହି ସାରି ନୁହେଁ । ମନସିଜ ।

ପ୍ରଥମେ ସମ୍ଭବେ ଅନ୍ଧତା ।

ମଧ୍ୟମେ ବପୁ ବିରୂପତା ।

ଅନ୍ତିମ ସମୟକୁ ଆସେ ଶାନ୍ତି ଦେବାକୁ ପାଶେ ତା ମରଣ ଦେବତା । ମନସିଜ । ୬୮ ।

ଅତି ନୃଶଂସ ବୋଲି ବିଧାତା ତୋତେ ବାରି ଫୁଲେ ତୋ ଶରାସନ ଶର ।

ଦେଇଛି ଆଗୁଁ କରି ତହିଁ ହେଲେହେଁ ସାରି ଦେଉ ମହତ ସକଳର । ମନସିଜ ।

ଯେବେ ତୋ ଶର ଲୌହମୟ ।

କାର୍ମୁକ ଦୃଢ଼ ଅତିଶୟ ।

ଥାଆନ୍ତା ହୋଇ ତେବେ ଏ ସଂସାର କି ଏବଯାଏ ରହନ୍ତା ନୋହି କ୍ଷୟ । ମନସିଜ । ୬୯ ।

ତୋର ବଇରୀ ହର ଯେମନ୍ତ ପେଷି ଶର ତ୍ରିପୁର ତିଳେ ଦେଲେ ଦହି ।

ତେମନ୍ତ ପୁର ତ୍ରୟ କରିବୁ ତୁହି କ୍ଷୟ ଏମନ୍ତ ଆଶଙ୍କାରେ ବିହି । ମନସିଜ ।

ପୁଷ୍ପେ ତୋ ଶର ଶରାସନ ।

ବିରଚି ନୋହି ଥୟ ମନ ।

ସେ ପୁଷ୍ପେ ମଧୁ ଦେଇ ଅଛି ନୋହିବ ଦହି ବୋଲି ବିରହୀ-ଜନ-ପ୍ରାଣ । ମନସିଜ । ୭୦ ।

ସୂକ୍ଷ୍ମତ ଜନ-ମନ ନ ପଡ଼ଇ ନୟନ-ପଥେ ସେ ନିରେଖି ଚାହିଁଲେ ।

ନୁହେଁ ତ କେବେ ଥୟ ଏଣୁ କି ପିତାମହ ତାକୁ ତୋ ଲାଖ ସମ୍ପାଦିଲେ । ମନସିଜ ।

ସେ ମଧ୍ୟ ଯାଏ ଦଳି ହୋଇ ।

ତୋ ଶର-ମୁନ ଗଳୁଁ ତହିଁ ।

ହେଲେହେଁ ଅଶନି ସେ ଏ ଫୁଲଶର-ପ୍ରାସେ ରହନ୍ତା କେହି ଚୁରି ନୋହି । ମନସିଜ । ୭୧ ।

ଶର ତୋର ସୁମନେ ବିରଚିଲେହେଁ ମନେ ଶାନ୍ତି ନ ଭଜି ବିହି ତୋତେ ।

ଦେଲା ପଞ୍ଚମାତ୍ରକ ତହିଁ ହେଲେ ତୁ ଦକ ଜନ୍ମାଉଁ ଏ ବିଶ୍ୱଜଗତେ । ମନସିଜ ।

ଏ ଯେଉଁ ପଞ୍ଚସ୍ମର-ତରୁ ।

ଦେବଙ୍କୁ କେତେ ବା ବିତରୁ-।

ନାହାନ୍ତି ପୁଷ୍ପ ? ତୋତେ ହୀନ ବିଚାରି ଚିତ୍ତେ ଦିଅନ୍ତି କି ବେଶି ପଞ୍ଚରୁ । ଧିକ ତୋତେ । ୭୨ ।

ଦିବ୍ୟ ସୁମନ-ଶରାସନ ବିଧାତା ପରା ବିତରି ଥିଲା ଆପେ ତୋତେ ।

ତାହାର ଦୁରାଚାର-ପଣ ଦେଖି ସତ୍ୱର ନେଲା କି ତା ତୋ କରୁ ସତେ । ମନସିଜ ।

ତହିଁ ବା ଲାଭ ହେଲା କିସ ।

ଏକସ୍ଥାନେ ବେନି ପ୍ରକାଶ ।

ପାଇଲା ଏତେ ମାତ୍ର ଯାହା ନଳ-ଭୁଭୃତ-ବଦନେ ଭ୍ରୂଲତା ବିଳାସ । ମନସିଜ । ୭୩ ।

ନନ୍ଦନ-ବନଚାରୀ ଷଡ଼ ଋତୁଏ ମିଳି ଷଡ଼ସୁମନ ତୋତେ ଦେଲେ ।

ତହୁଁ ଏକରେ ଚାପ ଆନ ପଞ୍ଚରେ ରୋପ ପଞ୍ଚଭିଆଉ ତୁହି ଭଲେ । ମନସିଜ ।

ଅନଙ୍ଗ ହେଲୁ ଯାହା ତୁହି ।

ତାହା ଜଗତ ହିତପାଇଁ ।

ଦୃଢ଼େ ଶ୍ରୁତି-ମୂଳକୁ କର୍ଷିତ ତୋ ଶରକୁ ନୋହିଲେ ସହନ୍ତା କି କେହି । ଏ ଜଗତେ । ୭୪ ।

ଶର ମାରୁ ଶଙ୍କରେ ତାଙ୍କ ନେତ୍ର ଅନଳେ ସେ ଶରସଙ୍ଗେ ଗଲୁ ଜଳି ।

ତଥାପି ଗଲୁ ରହି ତୁହି ଅନଙ୍ଗ ହୋଇ ତୋ ଶର ହେଲା ତୋହ ଭଳି । ମନସିଜ ।

ଏ ଯେ ପଞ୍ଚମ ପିକ-ସ୍ୱର ।

ନିଶ୍ଚୟ ସେ ତୋ ପଞ୍ଚଶର ।

ଅନଙ୍ଗ-ଦଶା ତୋର ବିଲୋକି ସେ ଶରୀର ଲୁଚାଇ ହେଲେ ଅଗୋଚର । ମନସିଜ । ୭୫ ।

ତୋତେ ନୟନାନଳେ ଜାଳି ଦେବାର କାଳେ ଶୂଳ-ଧରଙ୍କ ଶ୍ରମ ଯେତେ ।

ସେ ଏ ଅଭାଗିନୀର କପାଳକୁ ବିଫଳ ଗଲା ହୋଇ କିଞ୍ଚିତ ମାତ୍ରେ । ମନସିଜ ।

ଜଳିଯିବାର ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ।

ଦେବଙ୍କ ଶୁଭ ପାଇଁ ସ୍ୱର୍ଗେ ।

ତେଜେ ଦହି ଯାହାର ହେଲୁ ତନୁ ତାହାର ଆଶ୍ର ହୋଇଲୁ ଜାତ ବେଗେ । ମନସିଜ । ୭୬ ।

ସୁଧାକର ଉଦିତ ହେଲେ ବିରହୀ ବ୍ରାତ ରହନ୍ତି ପରାଙ୍ମୁଖ ହୋଇ ।

ଦକ୍ଷିଣ-ଦିଶାଗତ ମନ୍ଦ ମଳୟ-ବାତ ଦକ୍ଷିଣ ତାହାକୁ ନୁହଁଇ । ମନସିଜ ।

ଏକା ଯେବେ ତୁ ତେତେବେଳେ ।

ଲକ୍ଷି ତାହାଙ୍କ ହୃଦ-ସ୍ଥଳେ ।

ଶର-ସନ୍ଧାନେ ଗୁଣ-କରଷଣୁଁ ସୁମନ-ଚାପ ଆମଞ୍ଚୁ ଭୁଜବଳେ । ମନସିଜ । ୭୭ ।

ଅନ୍ଧ ତୁ ମଦ-ମୋହେ ଯମ ବିରହି ଚୟେ ତେଣୁ ତୋତେ କି ଏକା ନାଶି ।

ଅନ୍ଧକାରି ସ୍ମରାରି ମୃତ୍ୟବିଜୟକାରୀ ନାମ ବହିଲେ କାଶିବାସୀ । ମନସିଜ ।

ତୋ ସମ ପର-ଅପକାରେ ।

କୁଶଳ ନାହିଁ ତିନିପୁରେ ।

ଜାଳିଛୁ ନିଜ ଦେହ ଆଲିଙ୍ଗି ତହିଁ ଦାହ କରିବା ପାଇଁ ସକଳରେ । ମନସିଜ । ୭୮ ।

ଭୁବନ-ତ୍ରୟ-ଶାନ୍ତି ବିଚାରି ପଶୁପତି ତୃତୀୟ-ନେତ୍ର-ବୀତିହୋତ୍ରେ ।

ଯାହାଟି ତୋତେ ଘୃତ କଲେ ଏଥି ଉଚିତ-ଇତର ନାହିଁଟି କିଞ୍ଚିତେ । ମନସିଜ ।

ଥିଲା ତୋ ସଖା ମଧୁ ଏକା ।

ପଡ଼ିଲା ନାହି ସେ ତ ଦେଖା ।

ତା ଭ୍ରମେ ମଧୁନାମ ଦୈତ୍ୟ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ନାଶିଲେ କି ହେଲା ଅଧିକା । ମନସିଜ । ୭୯ ।

ନଳ-ଅଧରାମୃତେ ଆଶାୟୀ ଅବିରତେ ସେ ବରବର୍ଣ୍ଣିନୀ-ବଦନ ।

ଏହିମତି କେତେକ ବଚନ କହି ଠକ ବିଶୁଷ୍କ ହୋଇଲା ବହନ । ସାଧୁଚନେ ।

ତା ଚାହିଁ ବିବେକ ଏମନ୍ତ ।

ପ୍ରସରଇ କି ରତିକାନ୍ତ ।

ଶୁଣି ପରୁଷଗିର ରୋଷେ ଶୋଷଣ-ଶର ପେଷନ୍ତେ ହୋଇଲା ଏମନ୍ତ । ସାଧୁଜନେ । ୮୦ ।

ସ୍ମର-ଶର-ପତନେ ମରମ ଅବିଚ୍ଛନ୍ନେ କ୍ଷତ ବିକ୍ଷତ ହେଲା ଯେଣୁ ।

ଆଉ ବହୁ-ବଚନ ରଚନେ ଗୋରୋଚନ-ଗୋରୀ ନୋହିଲା କ୍ଷମ ତେଣୁ । ସାଧୁଜନେ ।

ପ୍ରିୟ-ସଜନୀ-ଜନମାନେ ।

ପ୍ରବୋଧ କରନ୍ତି ବଚନେ ।

ବଳାଉଥିଲା ଥରେ ଥରେ ତାଙ୍କର ଗିରେ ମନ ଏକା ଉତ୍ତର-ଦାନେ । ନିରୁପମା । ୮୧ ।

ଭାଷୁଁ ଅଳିଏ, ‘‘ସଖି କିପାଁ ତୁ ଏତେ ଦୁଃଖୀ ସ୍ୱଭାବ ସୁଲଭ ଧୈର୍ଯ୍ୟରେ ।

ଏ ନିଦାରୁଣ-ଫୁଲବାଣ-ବଦନୁଁ ତୋର ପ୍ରାଣକୁ ରକ୍ଷାକର ବାରେ । ସୁକୁମାରୀ ।’’

ତା ଶୁଣି ଭାଷେ ବହି କୋହ ।

‘‘ଯାର ରକ୍ଷଣ ମୋତେ କହ ।

ସେତ ମୋର ବଇରି ସଙ୍ଗିନୀ ହୋଇ କରି କେହି ଏ ଉପଦେଶ ଦିଅ । ସହଚରୀ’’ । ୮୨ ।

‘‘ଆମ୍ଭଗିରତ କେବେ ନ ଅବହେଳୁ ଲବେ ତୋ ହିତ କହୁଁ ଘେନ ଏବେ ।

ଉନ୍ମାଦିନୀ ନହୁଅ ଜୀବ ନତେଜି ଦିଅ’’ ଏମନ୍ତେ ସଖି ଗିରେ ଯେବେ । ଚାରୁଶୀଳା ।

ଭାଷଇ ‘‘ଆଗୋ ସହଚରୀ ।

ଯେବେ ତୁମ୍ଭେ ମୋ ହିତକାରୀ ।

ଜାଣୁ ଜାଣୁ ଯେ ମୋର ରିପୁ ରକ୍ଷଣେ ତାର ବଳାଅ ମୋତେ ଏତେକରି ? କେହିସତେ’’ । ୮୩ ।

‘‘ଏହି ପରା ଅମୃତ-କିରଣ ତାରାକାନ୍ତ ଏହାର କରେ ଗୋ ସଙ୍ଗାତ ।

ହେଉ ଆତୁର କେହି ଏକି ତୋ ଯୋଗ୍ୟହୋଇ ସୁଧୀରା-ହୀରା ପରା ତୁ ତ । ରସାଳସା’’ ।

ଏମନ୍ତ ସଖିବାଣୀ ଶୁଣି ।

ସେ ଭୁରୁଶୋଭୀ ଭାଷେ ବାଣୀ ।

‘‘ଏ ଅମୃତ-କରର ମୃତ ହୋଇଲେ କର ମୋତେ ତାପନ୍ତା କେବା ପୁଣି । ସହଚରୀ’’ । ୮୪ ।

‘‘ଅହେତୁ ଭୀତି ତେଜ ଧର ହୃଦୟେ ଧୈର୍ଯ୍ୟ ରେ ସଖି ଏ ଶୀତ-ମୟୁଖ’’ ।

ଏମନ୍ତ ବୋଲୁ ଅଳୀ କିଞ୍ଚିତ ବରବାଳୀ ଚଳି ଭାଷଇ ମୋଡ଼ି ମୁଖ । ସହଚରୀ ।

‘‘କହୁଛତ ଶୀତାଶୁ ବୋଲି ।

ତୁଷାଗ୍ନ ସମ କରେ ଜାଳି ।

ଦେଉଛି ଏତ ମୋତେ; ଅନୁଭବେ କେମନ୍ତେ ତୁମ୍ଭ ବଚନେ ଯିବି ଭୁଲି । ସହଚରୀ’’ । ୮୫ ।

‘‘ଆମ୍ଭ ଶର ଶପଥ ପକାଇ ପ୍ରାଣମ ତ କହୁଛୁଁ ନିୟତ ବଚନ ।

ତୁ ଅଛୁ ଶଶିକରେ ଏ ମିଥ୍ୟା ନୁହେଁ ତିଳେ’’ ଏମନ୍ତ କରିଣ ଶ୍ରବଣ । ସଖିମୁଖୁଁ ।

ଭାଷଇ ନୃପତି ଦୁଲାଳୀ ।

‘‘ତା ଗୁଣ ଜାଣିଲିଣି ବୋଲି ।

ଅଙ୍ଗେ ଲାଗି ବାହାରେ ଦହୁଛି ନିରନ୍ତରେ ଭିତର ଦେଉଅଛି ଜାଳି । ସହଚରୀ’’ । ୮୬ ।

‘‘ବିଧୁ ବିରୋଧି-ତିଥି ଯାମୁଖେ ସଦାସ୍ଥିତି କରାଇ ସେହି ବନପ୍ରିୟ ।

ରାବୁଛି ଏବେ ସଖି ତା ବାଣୀ ଶୁଣି ଦୁଃଖୀ ନୁହ ତୁ ସେ ପରା ତୋ ପ୍ରିୟ । ମନୋରମା’’ ।

ଏମନ୍ତ ସଖି ମୁଖୁଁ ଶୁଣି ।

ଭାଷଇ ନୃପତି-ନନ୍ଦିନୀ ।

‘‘ଅର୍ଥ ବୈଚିତ୍ର୍ୟେ ମୋର କି ପ୍ରୟୋଜନ ତାର ବାଣୀ ଦେଉଛି ମୋତେ ହାଣି । ସହଚରୀ’’ । ୮୭ ।

‘‘ତୋର ପ୍ରିୟ ବଲ୍ଲଭ ହୃଦୟରୁ ତ ଲବମାତ୍ରକ ଅନ୍ତର ନୁହଁନ୍ତି ।

ତେବେ କାହିଁକି ସହି ଏମନ୍ତ ହେଉ ଦହି ତୁ ପରା ଧୀରା-ଶିର ମୋତି । ମନୋରମା’’ ।

ଏମନ୍ତ ଶୁଣି ସେ ଭାଷଇ ।

‘‘ଅନ୍ତରେ ସିନା ଛନ୍ତି ସେହି ।

ନଦେଖେଁ ତ ବାହାରେ ତେଣୁ ହୃଦ କୋହରେ ମୋହର ନିରତ ଜଳଇ । ସହଚରୀ’’ । ୮୮ ।

‘‘ଅଙ୍ଗ ତାତିରେ ତୋର ଛାତି-ମୁକୁତା ହାର ଯାଉଛି ଫାଟି ଗୋଟି ଗୋଟି ।

ଅନଳଙ୍କୃତ ହୋଇ ରହିଛୁ ପ୍ରିୟସହି ଯାଉଛି ଆମ୍ଭ ନେତ୍ର ଫୁଟି । ହେମଗାତ୍ରୀ’’ ।

ଅନଳଙ୍କୃତ କଥା ଶୁଣି ।

ସଖିଙ୍କ ମୁଖୁଁ ବାଳାମଣି ।

ବୋଲଇ ‘‘ତାଙ୍କୁ ବିହି ଯେବେ ନେବ ଛଡ଼ାଇ ବଞ୍ଚିବି ଆଉ କେହି ପୁଣି । ସହଚରୀ’’ । ୮୯ ।

ବାଧାତ ଅତିଶୟ ବଳିଥିଲା ହୃଦୟ-ଦେଶରେ ମଦନ-ଅନଳ ।

ଜଳୁଥିଲା ପ୍ରବଳେ ଜୀବିତ ଆଶା ତିଳେ ପତିଲାଭେ ଥିଲା କେବଳ । ସାଧୁଜନେ ।

ତାଙ୍କୁ ନ ଲଭିବାର ଚିନ୍ତା ।

ଅଳିକ ହେଲେହେଁ ସର୍ବଥା ।

ତାହା କଥା-ପ୍ରସଙ୍ଗେ ଚିତ୍ତେ ପଡ଼ନ୍ତେ ବେଗେ ବରାଙ୍ଗୀ ହୋଇଲା ମୁର୍ଚ୍ଛିତା । ସାଧୁଜନେ । ୯୦ ।

ଦେଖି ମୋହ ସହିର ସଙ୍ଗିନୀଏ କାତର ହୋଇ ସେବାରେ ତରତରେ ।

ଲାଗିଲେ, କେହି ଧାଇଁ ମୁଖେ ସଲିଳ ଦେଇ କେ ବିଞ୍ଚୁଥାଏ ଧୀରେ ଧୀରେ । ହୃଦୟକୁ ।

କେ ଅବା ସରସଜଦଳେ ।

ଆବରେ ଉରଜ-ଯୁଗଳେ ।

ଆଣି ତୁଷାର ବରବାଳୀର ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗର କେଅବା ଲେପଇ ସଧୀରେ । ସାଧୁଜନେ । ୯୧ ।

ଶୀତଳ ଜଳ ସୁକୋମଳ କମଳ ନାଳ ଏ ଆଦି ଉପଚାର ଘେନି ।

ତୁଳା-କୋମଳାଙ୍ଗିର ଶୁଶ୍ରୁଷା ନିରନ୍ତର କରନ୍ତେ ସହଚରୀ ଶ୍ରେଣୀ । ସାଧୁଜନେ ।

ସେ ମହୀପତି-ପୁତ୍ରୀ-ଗାତ୍ରେ ।

ଚେତା ସଞ୍ଚରିଲା ତୁରିତେ ।

ତା ଚାହିଁ କେ ବୋଲଇ ‘ଦେଖ ଗୋ ‘କଳା’ ସହୀ ଶ୍ୱାସ ବହଇ ନାସାପ୍ରାନ୍ତେ । ଧୀରେ ଧୀରେ’ ।

କେ ବୋଲେ ‘‘ଆଗୋ ‘ଚଳା’ ଏଣେ ଇକ୍ଷଣ ଚଳା ଇକ୍ଷଣ-ପକ୍ଷ୍ମଚଳିଲାଣି’’ ।

କେ ବୋଲେ ‘‘ଗୋ ‘ମେନକା’ ଓଷ୍ଠ କମ୍ପୁଛି ଏକା ପରଖ ଧୀରେ ଦେଇ ପାଣି’’ । କେ ବୋଲଇ ।

‘‘କଳ୍ପଲତା ତୁ ଏଣେ ଶୁଣ ।

କି କି କହୁଛି ଜୀବଧନ’’ ।

କେ ବୋଲେ ‘‘ ‘ଚାରୁମତି’ ଆବର ଲୋ ଝଟତି ଚେଳଅଞ୍ଚଳ ଚାଳି ସ୍ତନ । ସଯତନେ’’ । ୯୩ ।

‘‘ଦିଅ କେଶ କୁଣ୍ଡାଇ ‘କେଶିନୀ’ କେ ଭାଷଇ କେ ଭାଷେ ‘‘ଆଲୋ ତରଙ୍ଗିଣି ।

ସହିର ଗଣ୍ଡବାହୀ ଲୋତକ-ଧାରା-ଦୁଇ ପୋଛ ସୃଝୀନ ବାସ ଘେନି’’ । ଏହିମତି ।

ବିପୁଳ କଳକଳ ଧ୍ୱନି ।

ଶ୍ରବଣେ ପଡ଼ନ୍ତେ ସେକ୍ଷଣି ।

ଅନ୍ତଃପୁରକୁ ଦର ବିଦର୍ଭ-ପୁରନ୍ଦର ବହି ବିଜୟ କଲେ ପୁଣି । ସାଧୁଜନେ । ୯୪ ।

ଯାହାଙ୍କ ବୁଦ୍ଧିବଳେ ଦୋଷ ନ ପଶେ ତିଳେ କନ୍ୟାନ୍ତଃପୁରେ କଦାଚନ ।

ସେ ମନ୍ତ୍ରୀ ବୈଦ୍ୟ ବେନି ବିଜୟ ବେଳ ଜାଣି ନୃପେ କରନ୍ତି ନିବେଦନ । ଏକବାକ୍ୟେ ।

‘‘ଅବଧାନ ହେଉ ଶ୍ରବଣେ ।

ସୁଶ୍ରୁତ ଚରକ-ବଚନେ ।

ବୁଝିଅଛୁଁ ନିଶ୍ଚିତ ନୋହିବ କଦାଚିତ ହିତ ନଳଦ ବିନା ଆନେ । ମହାରାଜ’’ । ୯୫ ।

ବେନିଜନ-ବଚନ ହୋଇଲେହେଁ ସମାନ ଅର୍ଥେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ରହିଥିଲା ।

ସୁତା-ଆଶଙ୍କା ଚିନ୍ତି ଅତି ବିକଳମତି ଭୂଭୃତେ ତା ବୁଝି ନୋହିଲା । ଅନ୍ତଃପୁରେ ।

ପ୍ରବେଶୁଁ ଭୂପ ଦମୟନ୍ତୀ ।

ପିତା-ପୟରେ କଲା ନତି ।

ଜାଣି ନୃପ-ବିଜୟ ବିରହ-ଚିହ୍ନ-ଚୟ ଲୁଚାଇ ଦେଇଥିଲେ ଧାତି । ସଖୀଜନେ । ୯୬ ।

ବିରହ-ଚିହ୍ନ-ତତି ନ ଦେଖିଲେହେଁ ପୁତ୍ରୀ-ଗାତ୍ରରେ ନୃପତି କିଞ୍ଚିତ ।

ତା ତନୁ ଲୋକନରେ ଏତ ବିରହ ଜ୍ୱରେ ଜୀର୍ଣ୍ଣା ବୋଲି ଭାବିଲେ ଚିତ୍ତ । ସାଧୁଜନେ ।

ବିଚକ୍ଷଣର ରୀତି ଏହି ।

ନ କହିଲେହେଁ ମଧ୍ୟ କେହି ।

ଆକାର-ଇଙ୍ଗିତରୁ ତାଙ୍କ ନେତ୍ର-ପଥରୁ କିଛି ନ ପାରେ ଲୁଚି ରହି । ସାଧୁଜନେ । ୯୭ ।

ଅବନତ-ବଦନେ ଜନକ-ସନ୍ନିଧାନେ ଉଭାତ ହୋଇଥିଲା ସୁତା ।

ମସ୍ତକ ଟେକି ତାର ମୃଦୁ ମଧୁର ଗିର ଭାଷିଲେ ଧୀରେ ଧୀରେ ପିତା । ‘‘ଆୟୁଷ୍ମତି ।

ଅଳପଦିନେ ଆଗୋ ମାତ ।

ସୁଗୁଣବନ୍ତ ମନୋମତ ।

ବରକୁ ସ୍ୱୟମ୍ୱରେ ବରିବୁ କିଞ୍ଚିତରେ ଦୁଃଖିତ ନକର ତୁ ଚିତ୍ତ । ଆୟୁଷ୍ମତି’’ । ୯୮ ।

ଆଳିଙ୍କି ତଦନ୍ତରେ ଭାଷନ୍ତ ନୃପ ଧୀରେ ‘‘ଦେଖ ଏ ଶୀତ ହେଲା ଗତ ।

ଏହାପରେ ବସନ୍ତ ହେଉଛି ଉପଗତ ଏଥି କୁସୁମ ଶରବତ । ଏହିମତି ।

କନ୍ୟାଙ୍କ ପାଇଁ ସବୁଦିନେ ।

ରହିଥିବଟି ସାବଧାନେ ।

ସେବା ଶୁଶ୍ରୁଷା ଉପଚାରର ଅଙ୍ଗ ଲେପ ନ କରିବଟି କେବେ କ୍ଷଣେ । ବାଳୀକାଏ । ୯୯ ।

ଅଳ୍ପଦିନ ମଧ୍ୟରେ ସଂକଳ୍ପ ଅନୁସାରେ ଅନଳ୍ପ-ସୁନ୍ଦର-ବରର ।

ଗଳାରେ ମାଳା ଦୋଳାଇବାରେ ହେବ ଲୋଳା ସ୍ଵୟମ୍ଵରେ ସଖି ତୁମ୍ଭର । ବାଳୀକାଏ ।

ଏଥକୁ ଉପାୟ ବିଚାର ।

ଅତିଶୀର୍ଣ୍ଣ ତ କାୟ ତାର ।

ଯେମନ୍ତ ସୁଭୋଜନ ପାନେ ରସିବ ମନ ତେମନ୍ତ ଉପଚାର କର । ବାଳୀକାଏ । ୧୦୦ ।

ନ ପୁଚ୍ଛିଲେହେଁ ଲଜ୍ଜା କଥା କିଞ୍ଚିତ ରାଜା ଗାତ୍ର ପାଣ୍ତୁତା ଅଙ୍ଗ-ଦାହ ।

ବାରି ବିରହ ଜ୍ୱର-ବିକାର ଏ ସକଳ ବୋଲି ବିଚାରି ସ୍ନେହମୟ । ଆଶୀର୍ବାଦ ।

ଛଳେ ସେ ରୋଗଉପଚାର ।

ଆଶ୍ୱାସ-ଗିର ପରଚାର ।

କରିବା ଆଳିବୃନ୍ଦ ଜାଣି ଲଜ୍ଜା-ଆନନ୍ଦ-ସିନ୍ଧୁରେ ମଜ୍ଜିଲେ ତତ୍କାଳ । ସାଧୁଜନେ । ୧୦୧ ।

ସୁକବି-ଶିର-ହୀର ହୀର-କୁମର ଧୀରେ-ବର ଶ୍ରୀହର୍ଷ ବିରଚିତ ।

ଦମୟନ୍ତୀ-ବିରହ-ବର୍ଣ୍ଣନ ଧୀର-ଚୟ-ହୃଦ-କୁମୁଦ-ତାରାକାନ୍ତ । ସାଧୁଜନେ ।

ଅଧମ ହୀନ ଗୋପୀନାଥ ।

ଅନୁସରିଛି ପଦମାତ୍ର ।

ଦୋଷଥିଲେ ବିଦୁଷେ ନ ଘେନିବ ମାନସେ ସେବକ ସେ ତୁମ୍ଭ ନିୟତ । ସାଧୁଜନେ । ୧୦୨ ।

-------

ପଞ୍ଚମ ଛାନ୍ଦ

ରାଗ-ଆଷାଢ଼ଶୁକ୍ଳ

ଶୁଣ ସୁମତି ଭୀମ ମହୀପତି ।

ସନ୍ତତି-ସ୍ୱୟମ୍ୱରେ ଦେଇ ମତି ।

ଆମନ୍ତ୍ରିବା ପାଇଁ ଭୂପମଣ୍ତଳେ ।

ପେଷିଲେ ଚାରେ ଦିଶ ବିଦିଶରେ ।

ନାରଦ ସେକାଳେ ।

ଇନ୍ଦ୍ରଦର୍ଶନେ ସ୍ୱର୍ଗେ ଯାଉଥିଲେ । ୧ ।

ପର୍ବତ-ତପୋବନ୍ତ ଥିଲେ ତୁଲେ ।

ସପକ୍ଷ ତାଙ୍କ ସେ ତ ସଦାକାଳେ ।

ତେଣୁ ତାଙ୍କ ନଭଗମନ ସିଦ୍ଧ ।

ଏ ନାରଦ ଗୁରୁପଣେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ।

ହୋଇ ତ୍ରିଭୂବନେ ।

କେମନ୍ତ ଗମନ କଲେ ଗଗନେ । ୨ ।

ବିମାନ ବିନା ବ୍ୟୋମେ ବେନି ଯତି ।

ଊର୍ଦ୍ଧୁଁ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱଦେଶେ କରନ୍ତି ଗତି ।

କାର୍ଯ୍ୟ ସାଧନେସିନା ଆନଜନ ।

ଲୋଡ଼େ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଉପାୟମାନ ।

ଏକା ତପୋବଳେ ।

ତପିଙ୍କ କେଉଁ କାମନା ନ ପୁରେ । ୩ ।

ପୁରନ୍ଦର-ପୁରକୁ ପଟାନ୍ତର ।

ପଥେ ଭେଟନ୍ତି ସେ ବିମାନ-ବାର ।

ସେ ଯାନପତିଏ ଭଗତି-ଭରେ ।

ପ୍ରଣତି କରି ଅତି ନତି ଗିରେ ।

ଲୋଡ଼ୁ ସେବା କରି ।

ନିଷେଧି ତାହାଙ୍କୁ ଯାନ୍ତି ସେ ଚଳି । ୪ ।

ଲାଗି ଖର କର ଋଷି-ଶରୀରେ ।

ସନ୍ତାପ ସମ୍ଭବି-ବାର ଶଙ୍କାରେ ।

କିରଣ ସଙ୍କୋଚି ଦିବସପତି ।

ପରିଗ୍ରହିଲେ ଅତି ଶାନ୍ତ-ମୂର୍ତ୍ତି ।

ଦିଶିଲେ ତେମନ୍ତ ।

ସ୍ୱକରେ ପ୍ରାତେ ଯଥା ନିଶାକାନ୍ତ । ୫ ।

କର-ବଇଭବ ଦ୍ୱିଜରାଜର ।

ଦିବସେ ପ୍ରସାରି ପ୍ରଖର କର ।

ସାରି-ଦେବାର-ପାପେ ଦିନପତି ।

ଭଜିଲେ କିଏ ତେଜହୀନ ମୂର୍ତ୍ତି ।

ଦ୍ୱିଜରାଜ ତେଜେ ।

ନିଜ କଲାକର୍ମ କେବା ନ ଭୁଞ୍ଜେ । ୬ ।

ତଟକୁଶରେ ବିଷ୍ଟର ବିତରି ।

ଦୁର୍ବାରେ ଅର୍ଘ୍ୟ ପାଦ୍ୟପାଇଁ ବାରି ।

ପଦ୍ମମଧୁକୁ ମଧୁପର୍କ କରି ।

ସୁରସରିତ ଗଗନ-ବିହାରୀ ।

ଋଷିଙ୍କି ସାଦରେ ।

କଲା ଅତିଥିସତ୍କାର ମୋଦରେ । ୭ ।

ଅଗାଧ ଭବ-ସିନ୍ଧୁ ହୋଇପାରି ।

ବ୍ରହ୍ମେ ଯେମନ୍ତ ଲଭେ ଯୋଗଚାରୀ ।

ତେମନ୍ତ ଅସୀମ ବ୍ୟୋମ-ସରଣୀ ।

ପାରହୋଇ ସେ ଯତିବର ବେନି ।

ହୋଇଲେ ପ୍ରବେଶ ।

ନାକ-ନାୟକ-ନିକେତନ ପାଶ । ୮ ।

ଯଥା ବିଧିରୁ ଅଧିକ ସମ୍ଭାରେ ।

ସେବିଲେ ବାସବ ରୁଷି ପୟରେ ।

ସାଧୁ ଅତିଥିଙ୍କ ଉଚିତୁଁ ବେଶି ।

ପୂଜନେ ହୁଏ ପାପରାଶି ଧ୍ୱଂସି ।

ଏତ ନିତ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ ।

ପୁଣ୍ୟପାଇଁ ଏହା କେ କରେ ହେଜ । ୯ ।

ନାମ-ସମତା ଥିଲେ କି ହୋଇବ ।

ପର୍ବତେ ବିଲୋକି ବାସବ ଯବ ।

ବରଜି ନିଜ-ଗୋତ୍ରଭିଦ-ପଣ ।

ବିବିଧ ପ୍ରକାରେ କଲେ ପୂଜନ ।

ସେ ଯେଣୁ ବ୍ରାହ୍ମଣ ।

ଏତ ବିବୁଧ-ବୃନ୍ଦରେ ପ୍ରଧାନ । ୧୦ ।

ଅକୁଣ୍ଠିତ-ଅନଳପ-ଭାବରେ ।

ବିତରୁ ବାସବ ପୂଜା ସମ୍ଭାରେ ।

ତା ଚାହିଁ ଯତି ଏମନ୍ତ ଚିନ୍ତନ୍ତି ।

ନିରତ ଏ ଶଚୀପତି-ସଙ୍ଗତି ।

ଲଭି ସିନା ସୁର-।

ଦ୍ରୁମେ ପୂରାନ୍ତି ବାଞ୍ଛା ନିରନ୍ତର । ୧୧ ।

ନାରଦେ ଚାହିଁ ସୁନାଶିର ଆନ ।

-ଜନ-କଥନେ ନ ନିବେଶ ମନ ।

ମୁନୀଶ ସଙ୍ଗେ କଥା ଆରମ୍ଭିଲେ ।

ବେନି ସୁହୃଦ ଏକତ୍ରିତ ହେଲେ ।

ଏମନ୍ତ ହୁଅଇ ।

ନିଜ ପରକଥା କେତେ ପଡ଼ଇ । ୧୨ ।

ଏମନ୍ତେ କଥା ପ୍ରସଙ୍ଗ-ରଙ୍ଗରେ ।

‘କିଁପା ନରବରେ ଅମରପୁରେ ।

ଆଉ ନ ଆସନ୍ତି’ ଏହା କାରଣ ।

ବାରିବାକୁ କରି ବାସବ ମନ ।

ପୁଚ୍ଛନ୍ତି ‘କାହିଁକି ।

ନୃପେ ନ ଆସନ୍ତି ସ୍ୱର୍ଗ ମହୀକି । ୧୩ ।

ଏବେ କିବା ଆଉ ପୂର୍ବ-ପରାୟେ ।

ମର୍ତ୍ତ୍ୟମଣ୍ଡଳେ ନୃପ-ବଂଶ-ଚୟେ ।

ବୀର-କରୀରେ ନୁହଁନ୍ତି ଜନମ ।

ଭୁଜ-ବୀର୍ଯ୍ୟବଳେ ଯେ ଅଭିରାମ ।

ହୋଇ ଶତ୍ରୁ-ତତି-।

ହେତି-ବିଘାତେ କ୍ଷିତିକି ଚୁମ୍ବନ୍ତି । ୧୪ ।

ମର୍ତ୍ତ୍ୟରେ ସମରେ ବୀରେ ଗୌରବ-।

ଯୋଗେ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱଗତି-ରୋଧି ପାର୍ଥିବ-।

ଶରୀର ବରଜି ଅରାତି-ହେତି-।

ବିଘାତ-ଛଳେ ଆସନ୍ତି ଝଟତି ।

ଏଥି ମୋ ପ୍ରଦତ୍ତ ।

ଅତିଥି-ସତ୍କାରେ ହୁଅନ୍ତି ତୃପ୍ତ । ୧୫ ।

ଏବେ ସେ ବୀରେ ଅତିଥି ବେଭାରେ ।

ନ ଆସନ୍ତି ତ ଆଉ ଏ ମୋ ପୁରେ ।

ଶାପ-ଗ୍ରସ୍ତବତ ତେଜିଲେ ମୋତେ ।

ତେଣୁ ନ ରୁଚେ ଏ ଶିରୀ କିଞ୍ଚିତେ ।

ମୋତେ ଋଷିବର ।

ଯେଣୁ ଏ ଆସେ ଏକାଭୋଗେ ମୋର । ୧୬ ।

ପୂର୍ବ-ପୁଣ୍ୟବିଭବ-ବ୍ୟୟ-ଲବ୍ଧ ।

ସମ୍ପଦେ ଭାବଇ ମୁହିଁ ବିପଦ ।

ପାର ହୋଇବା ପାଇଁ ଏ ବିପଦ ।

ସତ୍‌ପାତ୍ର-ପାଣି-ପଦ୍ମେ ସେ ସମ୍ପଦ ।

ନିବେଦିବା ଏକା ।

ଶାନ୍ତି-ବିଧାନ ଅଛି ଶାସ୍ତ୍ରେ ଲେଖା । ୧୭ ।

ଭୋ ମୁନିବର ବେଦବାକ୍ୟବତ ।

ପ୍ରବଳ ତବ ସୁବଚନ-ଯାତ ।

ଅଘମର୍ଷଣ ମନ୍ତ୍ରପରି ହେଉ ।

ଏ ବିଷୟେ ମୋର ସଂଶୟ ଆଉ ।

ନରହୁ କିଞ୍ଚିତ ।

ପାପପରାଏ ପଳାଉ ତୁରିତ’’ । ୧୮ ।

ଏମନ୍ତ ଭାଷି ବାସବ ସାଦରେ ।

ମୁନି-ବଚନ-ଶ୍ରବଣ ଆଶାରେ ।

ଉତ୍ସୁକରେ ଦଶଶତ ନୟନେ ।

ମୁନି-ମୁଖପଦ୍ମେ ଅଳି-ସମାନେ ।

ନିଶ୍ଚଳ କରାଇ ।

ହେଲେ ମଉନ ବିନୟ ବଢ଼ାଇ । ୧୯ ।

ଅମର-ପତିଙ୍କର ଏ ବିନତି ।

ଦେଖି ନାରଦ ଯତି ତୋଷ ଅତି ।

ହେଲେ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ; ଏତେ ବଡ଼ ପଦେ ।

ଲଭି ଯା ଦମ୍ଭନାହିଁ ଲେଶେ ହୃଦେ ।

ଏମନ୍ତ ବିଚାରି ।

ହସି ଭାଷନ୍ତି ହୃଦେ ମୋଦ ଧରି । ୨୦ ।

‘‘ଶତାଶ୍ୱମେଧ ଯାଗ ସାଧିବାର ।

ଅଜ୍ଞାତ ନୁହେଁତ ଶ୍ରମ ତୁମ୍ଭର ।

ତା ଫଳେ ଲଭିଛ ଏଡ଼େ ବିଭବ ।

ଏଥି ତୁମ୍ଭର ଅନାଦର ଭାବ ।

ନୁହଁଇ ସୁନ୍ଦର ।

ଯେଣୁ ଦୁର୍ଲ୍ଲଭ ଲଭଇ ଆଦର । ୨୧ ।

ବଚନେ ବଖାଣି ନୁହେଁ ଯେ ଶୀରୀ ।

ହୋଇ ତାହାର ଏକ ଅଧିକାରୀ ।

ବିନୟ ବରଜି ନାହିଁଟି ଯାହା ।

ବିନା ନିଜର ଅନୁଭବେ ଏହା ।

ସତ ପରଗିରେ ।

କରିପାରିବ କେବା ଏ ସଂସାରେ । ୨୨ ।

ଅତିଥେ ଶିରୀକି ସମର୍ପିବାର ।

ହିତ, ଅହିତ ନିଜେ ଭୁଞ୍ଜିବାର ।

ଏ ବିଚାର ଦେଖି ତୁମ୍ଭ ଭାବଇ ।

ବାହ୍ୟେ ଯେ ସହସ୍ର ନେତ୍ର ଶୋଭଇ ।

ତେମନ୍ତ ଅନ୍ତରେ ।

ଶୋଭେ ଦୃଷ୍ଟି-ଗୋଷ୍ଠି ଅନାରତରେ । ୨୩ ।

ଏ ତୁମ୍ଭ ସ୍ୱଭାବ-ସୁନ୍ଦର ଭାବ ।

ଚିତ୍ରକୁ ଆମ୍ଭ ଦ୍ରବାଇଲା ଯବ ।

ନିରବଧି ଏ ଅମର-ଭୁବନ ।

କରୁଥାଅ ମନ-ସୁଖେ ଶାସନ ।

ଜୟ ଶିରୀ ଲଭ ।

ସାଧୁ ସାଧୁ ଆହେ ଦେବଙ୍କ ଦେବ । ୨୪ ।

ସଂଖ୍ୟେ ବିକ୍ଷତ-ତନୁରୁ ଶୋଣିତ ।

ସ୍ରାବ ସଙ୍ଗେ ପାପ ହେଉ ଧଉତ ।

ଅତିହିଁ ଲଘୁ ହେଲେହେଁ ଭୁପାଳେ ।

ଯେ ହେତୁ ନ ଆସନ୍ତି ସ୍ୱର୍ଗଆଳେ ।

ସେ ଯୁବକ-ମନ ।

ଉନ୍ମାଦ କଆ କରୁଛି କଥନ । ୨୫ ।

ବସୁମତିରେ ଅମୂଲ୍ୟ-ରତନ ।

ବିଭୂଷାବତ ବିଦର୍ଭ-ରାଜନ ।

ଭୀମଙ୍କ ଦମୟନ୍ତୀ ନାମ ସୁତା ।

କି କହିବି ଆଉ ତା ଛବି କଥା ।

ଏତିକିରେ ବୁଝ ।

ମନୋଜର ସେ ଅମୋଘ ନାରାଜ । ୨୬ ।

ଯଉବନ ଯୋଗେ ଏବେ ସେ ବାଳୀ ।

ପ୍ରତିକ୍ଷଣେ ପୂର୍ବ ଶୋଭାକୁ ବଳି ।

ଯାଉଛି ସେ ପୁଣି ଆମୂଳଚୂଳ-।

ସୁକୃତ-ଭୂଷିତ କେଉଁ ଯୁବାର ।

ପ୍ରେମେ ବଶହୋଇ ।

ନାମକୁ ତାର ନିରତ ଜପଇ । ୨୮ ।

କମ୍ପୁଛିତ ଓଷ୍ଠ ଯୁଗ ତୁମ୍ଭର ।

କେ ସେ କିପାଁ ନକହ ମୋ ଛାମୁର ।

ଏମନ୍ତେ ବୋଲି କି ପଚାରି ଇଚ୍ଛ ।

ଏ ଇଚ୍ଛାଥିଲେ କହୁଛି ମୁଁ ସ୍ୱଚ୍ଛ ।

ସେ ବାଞ୍ଛା ବରଜ ।

କି କାର୍ଯ୍ୟ ବୃଥା ଶ୍ରମେ ଦେବରାଜ । ୨୮ ।

ମୁଁ ସିନା ଯୋଗୀ ପରମାଣୁ ଯାଏ ।

ଯାଇପାରେ ମୋ ବୁଦ୍ଧି ନିସଂଶୟେ ।

ପରମାଣୁବତ ଅଟେତ ମନ ।

ତହିଁ ଲକ୍କାଦରୀ ମଧ୍ୟେ ଗୋପନ ।

କରିଛି ସତତ ।

ସେ ନରସିଂହକୁ ପରା ଯୋଷିତ । ୨୯ ।

ବିରହ-ଲକ୍ଷଣ-ଲକ୍ଷିତ ଗାତ୍ରେ ।

ଲକ୍ଷ ହେଲିଣି କାମ-କଙ୍କପତ୍ରେ ।

ବୋଲି ସେ ନିବେଦି ପିତା-ପୁରତ ।

ତାଙ୍କୁ ତୁରିତ କଲାଣି ସଙ୍ଗତ ।

ବିଧାତା ସଙ୍ଗରେ ।

ନିଜ-ସ୍ୱୟମ୍ବର-ସଭାରମ୍ଭରେ । ୩୦ ।

ସ୍ୱୟମ୍ବରେ ନରବର ନିକରେ ।

ହକାରିବାକୁ ପୁଷ୍ପ-ଶାୟକରେ ।

ବିହି ଯେଣୁ ଆଜ୍ଞା ଅଛଇ ଦେଇ ।

ତେଣୁ ତା ବଶ ହୋଇ ନରସାଈଁ-।

ନିବହ ସମରେ ।

ଗର-ପରାୟ ମଣ୍ଡନ୍ତି ଚିତ୍ତରେ । ୩୧ ।

ଯେଉଁ ଯେଉଁ ଗୁଣେ ଭୂଷଣେ ବଶ ।

ହୁଅଇ ସେ ବାଳୀଶର ମାନସ ।

ସେହି ସେହି ଗୁଣ-ଭୂଷଣ-ଗଣେ ।

ବିଶେଷ ବିଶେଷ ବିଧିବିଧାନେ ।

ନୃପେ ମାତିଛନ୍ତି ।

ତାକୁ ପରମ ପୁରୁଷାର୍ଥ ଚିନ୍ତି । ୩୨ ।

ଶଇଶବ ଶେଷକୁ ତା ଭଜନ୍ତେ ।

ଯଉବନ-ବନ୍ତ ନୃପତି-ବ୍ରାତେ ।

ବାତପ୍ରମୀଭ୍ରମ ମଦନ ବହି ।

କୁସୁମ କାର୍ମୁକକୁ ଆମଞ୍ଚଇ ।

ସୁମନ-ମାର୍ଗଣ ।

ଖଞ୍ଜି ମୃଗୟାରେ ବଳାଇ ମନ । ୩୩ ।

ଏଣୁ ନୃପେ ମହୀବାସ ବରଜି ।

ତୁମ୍ଭ ଆତିଥ୍ୟ-ଗ୍ରହଣେ ମରଜି ।

କରୁନାହାନ୍ତି ଶୁଣ ପୁରନ୍ଦର ।

ତାଙ୍କ ବିଚାରକୁ ଏ ସୁର-ପୁର ।

ବିଦର୍ଭ ନଗର ।

-ତୁଲକୁ ଏବେ ତିଳ ପରକାର । ୩୪ ।

ନୃପେ ବଶ ହେଉ ସେ ବାଳୀକାର ।

ହେଲା ସମର-ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ ମର୍ତ୍ତ୍ୟର ।

କଳି ନ ଦେଖି ହୋଇଲା ବିକଳ ।

ମନ ମୋ ତେଣୁ ଆହେ ଆଖଣ୍ଡଳ ।

ଏ ପୁରେ ଅଇଲି ।

ଏଥିବା ଆଶା ମୋ ପୂରିବ ବୋଲି । ୩୫ ।

ତୁମ୍ଭେତ ସକଳ ଶତ୍ରୁଙ୍କ ଶଲ ।

ହୋଇବ କେବା ତୁମ୍ଭ ପ୍ରତିକୂଳ ।

ଜାଣିଲେହେଁ ମୁହିଁ ଏକଥା ଭଲେ ।

ତଥାପି ପଚାରଇ ଯା ତୁମ୍ଭରେ ।

ଯୁଦ୍ଧ-ସମାଚାର ।

ଆଗ୍ରହ ନାଶିଛି ବିବେକ ମୋର’’ । ୩୬ ।

ଏମନ୍ତ ଭାଷନ୍ତେ ନାରଦ ମୁନି ।

ତେଜିଲା ମୌନତା ଇନ୍ଦ୍ରାସ୍ୟ ଶୁଣି ।

ସାଧୁ ମହାତ୍ମାଙ୍କ ରୀତି ଏମନ୍ତ ।

କଥୋପକଥନ ତାଙ୍କ ସନ୍ତତ ।

ଅନିର୍ବଚନୀୟ ।

-ଚାରୁତାକୁ କରେ କ୍ରମେ ଆଶ୍ରୟ । ୩୭ ।

ବୋଲନ୍ତି ଇନ୍ଦ୍ର ‘‘ଶରଣରକ୍ଷକ ।

ଭ୍ରାତା ମୋ ଉପେନ୍ଦ୍ର ପୁଣ୍ଡରୀକାକ୍ଷ ।

ଥାଉ ମୋ ଯୁଦ୍ଧଚିନ୍ତା ଚିନ୍ତି କିସ ।

ତାଙ୍କ ବିଜୟ-ଶୀଳ ଭୂଜପାଶ ।

ଆଶ୍ରାରେ ନିର୍ଭୟେ ।

ସ୍ୱପର-ଶଙ୍କା ମୋ କାରେ ନ ଥାଏ । ୩୮ ।

ସେତ ବିଶ୍ୱମ୍ଭର ବିଶ୍ୱମୂରତି ।

ଜୈମିନି-ଅଂଶ ସହଜେ ବହନ୍ତି ।

ତେଣୁ ଦେବତାଙ୍କ ବିଗ୍ରହ-କଥା ।

ଶୁଣିବାମାତ୍ରେ ଲାଗେ ତାଙ୍କୁ ଚିନ୍ତା ।

ତାଙ୍କ ଯୋଗେ ମୋର ।

ହୋଇଛି ମଧ୍ୟ ବଜ୍ରେ ହତାଦର’’ । ୩୯ ।

ବିନୟ-ସାଗର ସେ ପୁରନ୍ଦର ।

ଏମନ୍ତ ଭାରତୀ-ମୁକୁତାହାର ।

ଉପହାର ଦେଉ ମୁନି ନିରାଶେ ।

ପୁରତେ ଚଲାଇ ଦୀର୍ଘ ନିଶ୍ୱାସେ ।

ତା ପଛେ ଏକାକୀ ।

ପରକାଶିଲେ ଦୀନ ଭାରତୀକି । ୪୦ ।

‘‘ଶୁଣ ଦେବ ମର୍ତ୍ତ୍ୟେ ଥିବା କାଳରେ ।

ଭାଳେ ଯୁଝୁଥିବେ ବା ନାଗପୁରେ ।

ସ୍ୱର୍ଗେ ଆସିବାକ୍ଷଣି ହୁଏ ମନେ ।

ନାଗ ନରେ ବା ମାତିଥିବେ ରଣେ ।

ଏମନ୍ତ ଭ୍ରମଇଁ ।

ହୋଇ ସମର ଦଶଁନେ ଆଶାୟୀ । ୪୧ ।

ଦେଖାତ ହୋଇଲା ତୁମ୍ଭ ଆମ୍ଭର ।

ଏବେ ମର୍ତ୍ତ୍ୟେ ଯିବି ବିଦାୟ କର ।

ତହିଁ ସେ ଭୀମ-ସୁତା-ସ୍ୱୟମ୍ୱରେ ।

ଆସିତଥିବେ ବହୁ ନରବରେ ।

ବିବାହ ବେଳକୁ ।

ନ କରିବେ କି ସେ କଳି ଗୋଳକୁ’’ । ୪୨ ।

ଏତେ କହି ଇନ୍ଦ୍ରେ ବଳାଇ ରୋଧି ।

ମର୍ତ୍ତ୍ୟ-ଗମନେ କରୁ ମୁନିବୁଦ୍ଧି ।

ଅତି ଆଦର ଭରେ ପୁରୁହୁତ ।

ଅନୁଗମିଲେ ଦ୍ୱିତ୍ରିପଦମାତ୍ର ।

ସାଧୁଙ୍କ ବେଭାର ।

ସେତ ସଦନ ସଦା ଆଦରର । ୪୩ ।

ନାରଦ-ସ୍ୱନେ ପର୍ବତ ଧ୍ୱନିତ ।

-ବତ ନାରଦ-ସ୍ୱନକୁ ପର୍ବତ ।

ଅନୁକରିଲେ ମାତ୍ର ନ ଦେଖାଇ ।

ସ୍ୱପକ୍ଷ ଯେଣୁଥିଲେ ଶଚୀସାଇଁ ।

ସେତ ଶୈଳ-ପକ୍ଷ ।

-ଛେଦି ତାହାଙ୍କୁ କି ଦେଖାନ୍ତେ ପକ୍ଷ । ୪୪ ।

ଏଣେ ମଦନ ସଦାଇନ୍ଦ୍ରକରେ ।

ବଜ୍ର ବହନ-ଜାତ-ସନ୍ତାପରେ ।

ବିଲୋକି ତା ଶାନ୍ତି ପାଇଁ ଔଷଧ ।

ବ୍ୟବସ୍ଥା କଲା ବିଦର୍ଭ-ନରେନ୍ଦ୍ର ।

-ସୁଚାର ଶୀତଳ-।

-କୋମଳ-କରଗ୍ରହକୁ କେବଳ ।୪୫।

ଅମର-ବୈଦ ଅଶ୍ୱିନୀ-କୁମାର ।

ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟେ କାମ ତାକୁ ପଟାନ୍ତର ।

ତାଙ୍କ ବୈଦ୍ୟା ବିଦ୍ୟା ଚାରୁତା ତୁଳେ ।

ସଂକ୍ରମି ଥିଲା କି କାମ ଶରୀରେ ।

ନୋହିଲେ ଯେ ଅନ୍ଧ ।

ସେ କାହୁଁ ଜାଣନ୍ତା ଏଡ଼େ ଔଷଧ । ୪୬ ।

ମାନୁଷୀ ପାଶେ ସୁରପତି ଯିବେ ।

ଏ କଥା ଜାଣି ଦୁଃଖେ ଶଚୀ ଜବେ ।

ମାନଗଲା ବୋଲି ମୁଖ ତଳକୁ ।

ପୋତିଲେ ଯା ତାହା ଆଖଣ୍ଡଳଙ୍କୁ ।

ଦେଖିବାର ହେଲା ।

ଯେଣୁଁ ସ୍ୱର୍ଗୁଁ ମର୍ତ୍ତ୍ୟେ ଯାନ ଚଳିଲା । ୪୭ ।

ଓହ୍ଲାଇଯାନ୍ତେ ଇନ୍ଦ୍ର ସୁରପୁରୁ ।

ଦୁଃଖେ ଲୁଳିଗଲା ରମ୍ଭା ରମ୍ଭୋରୁ ।

ତାର ସେ ମଳିନ ବର୍ଣ୍ଣ ସେ କାଳେ ।

କଲା ପ୍ରକାଶ ବିଶେଷ-ଭଙ୍ଗିରେ ।

ଗଲା ବୋଲି ଜବ ।

ଇନ୍ଦ୍ରେ ଥିଲା ତା ଯା ଉଜ୍ଜ୍ୱଳଭାବ । ୪୯ ।

‘‘ଆଉ ଅପ୍ସରାଏ ବଞ୍ଚିକି ଲାଭ ।

ମରଣ ଏଣିକି ତାଙ୍କୁ ଦୁର୍ଲ୍ଲଭ’’ ।

ଏକଥା ଘୃତାରୀ ନ କହି ମୁଖେ ।

ଏକା ନାସିକା-ପୁଟୁଁ ମହାଦୁଃଖେ ।

ତେଜେ ଦୀର୍ଘଶ୍ୱାସ ।

ତହିଁ ନୁହଁଇ କି ଏହା ପ୍ରକାଶ । ୪୯ ।

ସୁରବର ନରପୁରେ ଗମନ୍ତି ।

ଶୁଣିବାମାତ୍ରେ ମନ୍ଥି ହେଉମତି ।

କମ୍ପିତ-କର-ପଙ୍କଜୁଁ କେଶର ।

-ପରାଏ ଚାମର ପକାଇ ତଳ ।

ତିଳୋତ୍ତମା କହେ ।

‘ପତନ ଏଣିକି ଆମ୍ଭଙ୍କୁ ଶୋହେ’ । ୫୦।

ଚିତ୍ତସନ୍ତାପ ମେନକା ଅପ୍ସରା ।

ଲୁଚାଇବାକୁ ନାନା ଭଙ୍ଗି କଲା ।

ସେ ହାସ-ରସାଦି ତାର ହୃଦୟ ।

-ପୁଟ ପାକକୁ ପଙ୍କ ଲେପ ପ୍ରାୟ ।

ହୋଇଲା ନୋହିଲା ।

ଶାନ୍ତି ଗୁଣକ ଦ୍ୱିଗୁଣ ଦହିଲା । ୫୧ ।

ସୁଗୁଣେ ଯାର ବିଶ୍ୱ ବଶୀଭୂତ ।

ସେ ଉର୍ବଶୀ ଶୁଣି ଇନ୍ଦ୍ର ଚରିତ ।

ସ୍ତମ୍ଭୀଭୂତ ହୋଇ ଯାହା ରହିଲା ।

ସୁର-ଈଶ୍ୱରେ ତା ପ୍ରଣୟ ଲୀଳା ।

-ଶେଷ ସୀମାସ୍ତମ୍ଭ ।

-ବତ ଦିଶିଲା ତା ଦେହ ଆରମ୍ଭ । ୫୨ ।

ତହିଁ କେ ଅପସରା ସୁରବରେ ।

ଶୁଣାଇଁ ଏମନ୍ତ ଭାଷେ ସଖିରେ ।

‘‘ସଖିରେ ସେ ପରା କଶ୍ୟପ-ସୁତା ।

ଏତ କଶ୍ୟପ-ପୁତ୍ର ଏଣୁ ଚନ୍ତା ।

ହେଉଛି ମୋହର ।

ସଙ୍ଗମ ହେବ କେହି ଦୁହିଙ୍କର’’ । ୫୩ ।

କେ ପୁଣି ଶୁଣାଇ କହେ ‘‘ଲୋ ସହି ।

ସୁରେଶ-ଗହଣେ ନ ଯାଉ କେହି ।

ତାଙ୍କୁ ତୁହି ଆଉ ବଡ଼ ହେଲୁ କି ।

ସେ ତ ଯାଉଛନ୍ତି ନାରୀ ତହିଁକି ।

ତୋ ନେତ୍ର କିପାଇଁ ।

ନାରୀ ଦରଶନେ ଘୃଣା ବହଇ’’ । ୫୪ ।

ଦେଖି ମର୍ତ୍ତ୍ୟପୁରେ ଇନ୍ଦ୍ର-ଗମନ ।

ଅନଳ ଜଳ-ଈଶ୍ୱର ଶମନ ।

ଏ ତିନି ଦିଗ-ପତିଏ ସାଦରେ ।

ଅମର ଈଶ୍ୱର-ଗହଣେ ଗଲେ ।

ପଥପ୍ରଦର୍ଶକ ।

ଥିଲେ କି ଦୁର୍ଲ୍ଲଭ ହେବେ ପଥିକ । ୫୫ ।

ଏ ସର୍ବ ଦେବେଁ ଏକ ଏକ ଦୂତୀ ।

ଚିତ୍ତ-ଚଉର୍ଯ୍ୟରେ ନିପୁଣା ଅତି ।

ଭୈମୀପାଶେ ପେଷିଥିଲେ ଗୁପତେ ।

ପୁଣି ପ୍ରକାଶ୍ୟେ ତା ପିତା ନିମନ୍ତେ ।

ନାନା ଉପହାରେ ।

ଥିଲେ ପଠାଇ ସନ୍ତୋଷ ଛଳରେ । ୫୬ ।

ଅତି ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ କଥା ହେଲା ଏହା ।

ସୁରପୁର ତେଜି ଅମରେ ଯାହା ।

ମର୍ତ୍ତ୍ୟଭୂବନକୁ କରନ୍ତି ଗତି ।

ଏଣୁ ଚିତ୍ତେ ଜାତ ଏମନ୍ତ ଭ୍ରାନ୍ତି ।

ସ୍ୱର୍ଗ ବୋଲି ନାହିଁ ।

ଯହିଁ ମନଯାଏ ସେ ଏକା ସେହି । ୫୭ ।

କ୍ଷିତିକି ଅତି ତୁରିତେ ବିମାନେ ।

ଆସୁତ ଥିଲେ ପଥେ ଦେବଗଣେ ।

ଏକାଳେ ପୃଷ୍ଠେ ଦୂରେ ଶବ୍ଦ ଶୁଣି ।

ଏ କିସ ଶୁଭେ ବୋଲି ମନେ ଗୁଣି ।

ମୁଖ ଟେକି ଗ୍ରୀବ ।

ବକ୍ରକରି ପୃଷ୍ଠେ ଚାହାଁନ୍ତେ ଜବ । ୫୮ ।

ଏ କିବା ନିରଦ-ମନ୍ଦ୍ର-ଗର୍ଜ୍ଜନ ।

ଅବା ନିରନିଧି-ଗଭୀର-ସ୍ୱନ ।

ନୋହୁ ଉଦୟ ଏତେ ତାଙ୍କ ଚିତ୍ତେ ।

ନିର୍ଘୋଷ ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଦୃଷ୍ଟିପଥେ ।

ହୋଇଲା ପତିତ ।

ଅତି ନିକଟେ ଏକ ଦିବ୍ୟ ରଥ । ୫୯ ।

ସୁତେ କୌତୁକେ ବିଶ୍ରାମ ବିତରି ।

ବରକରେ ହୟ-ପ୍ରଗ୍ରହ ଧରି ।

ଅଶ୍ୱ-ମାନସ-ବିଚାରେ ଚତୁର ।

ବାହି ଆସୁଛନ୍ତି ସେ ରଥେ ନଳ ।

ତାଙ୍କୁ ଦେଖି ଦେବେ ।

ଭାବିଲେ ସାର୍ଥ ହେଲା ନେତ୍ର ଏବେ । ୬୦ ।

ଦେଖି ସେ ଭୂପଙ୍କ ନବତାରୁଣ୍ୟ ।

ସଲିଳନିଧି-ଅଧିପ ବରୁଣ ।

ଗଲେ ଦ୍ରବି ମହାବିସ୍ମୟ-ରସେ ।

ଏଣୁ ତୋୟାତ୍ମା ବୋଲି ଶ୍ରୁତିରେ ସେ ।

ସର୍ବଦା କୀର୍ତ୍ତିତ ।

କି ଅନୁଚିତ ଏଥି ଘେନ ଚିତ୍ତ । ୬୧ ।

ସୂର୍ଯ୍ୟବଂଶେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ସୂର୍ଯ୍ୟକୁମର ।

ଶମନ ଦେଖି ସେ ରୂପ ଭାସ୍ୱର ।

ମତିରେ ଅତି ମ୍ଳାନତା ଭଜିଲେ ।

ମ୍ଳାନ ହେତୁରୁ କି ତାଙ୍କୁ ସଂସାରେ ।

କାଳ-ଦେବ ବୋଲି ।

ବୋଲନ୍ତି ସକଳେ ଭାବି ବିଚାରି । ୬୨ ।

ରୁପାତିଶୟ ସେ ନୃପର ଚାହିଁ ।

ଦହନ ଯେ ତାପ ଅଛନ୍ତି ବହି ।

ତହିଁଙ୍କି ତାଙ୍କ ଅନଳତା ହେତୁ ।

ନୋହିଲେହେଁ ସେ ଅନଳ ଯେହେତୁ ।

ଏଣୁ ଏ ସନ୍ତାପ ।

ବହିବାର ତାହାଙ୍କର ସ୍ୱରୂପ । ୬୩ ।

କାମ-କମନୀୟ-ନୃପତି-ଗାତ୍ରେ ।

ଚାଳି ପୁରୁହୁତ ସହସ୍ର ନେତ୍ରେ ।

ନିଜକୁ ନୃପ ତୁଲେ ତୁଳିବାକୁ ।

ପୁଣି ପକାନ୍ତେ ସ୍ୱଦେହେ ଚକ୍ଷୁକୁ ।

ଭାବନ୍ତି କୌଶିକ ।

ନାମୁଁ କି ମୁଁ ଗଲି ହୋଇ କୌଶିକ । ୬୪ ।

ଅବିସମ୍ବାଦି ସକଳ-ସୁଷମା ।

ସୀମା-ସ୍ୱରୂପ ମୂର୍ତ୍ତି ମନୋରମା ।

ନରେଶଙ୍କୁ ଚାହିଁ ଦିଶପତିଏ ।

ଦେଲେ ବିତରି ହୃଦୟେ ବିସ୍ମୟେ ।

ତେଣୁ ତେତେବେଳେ ।

ହୃଦେ ତାଙ୍କ ବଳ ନ ଥିଲା ତିଳେ । ୬୫ ।

ପୂର୍ବେ ଯଥାନଳ-ରୂପ-ବର୍ଣ୍ଣନ ।

ଶୁଣିଥିଲେ ତଥା ନୟନ ମନ- ।

ମୋହନ ସର୍ବ-ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ-ଆଶ୍ରୟ ।

କରି ଦରଶନ ସେ ନୃପକାୟ ।

ନଳ ବୋଲି ଏହି ।

ଦେବେ ଗୁପତେ ହେଲେ କୁହା କୁହି । ୬୬ ।

ବଧୁ-ବରଣ-ଉଚିତ-ଭୂଷଣ- ।

ଗଣେତ ଶୋହୁଥିଲେ ନରରାଣ ।

ପୁଣି ସେ ସମୟ ବିଦର୍ଭ ପ୍ରତି ।

ରହୁବରର ମନୋଜବ ଗତି ।

ମଶି ଏ ସମସ୍ତ ।

ଦେଲେ ଜଣାଇଁଦେବେ ନୃପଚିତ୍ତ । ୬୭ ।

ଜଗତ-ପ୍ରାଣତ ନଳ ଭୂପାଳ ।

ତାଙ୍କୁ ଭେଟ ଯମ ବରୁଣାନଳ ।

ଆନନ୍ଦ ଚଞ୍ଚଳ ପ୍ରତପ୍ତ ହେଲେ ।

କି କରିବା ଏବେ ବୋଲି ଭାବିଲେ ।

ମନେ ମନେ ଏକା ।

ଥିଲା ଯେଣୁ ଆନ-ଜାଣିବା ଦକା । ୬୮ ।

ତ୍ରଦଶ ତ୍ରତୟ ଚିତ୍ତେ ଭାବନ୍ତି ।

ବରୁ ବା ନ ବରୁ ନଳେ ସୁଦତୀ ।

କେବେ ନୋହିବ ସିଦ୍ଧି ଆମ୍ଭରତ ।

ନଳେ ବରିଲେ କଥା ସରିଲାତ ।

ନ ବରିଲେ ହେଲେ ।

କେହି ଗ୍ରହିବା ସେ ଅଗୁଣଜ୍ଞାରେ । ୬୯ ।

ଆମ୍ଭ ତହୁଁ ଏ ନଳର ଆଧିକ୍ୟ ।

ନ ଜାଣିଥିଲେ ସନା ମାଣବକ- ।

ମୃଗାକ୍ଷୀ ତାଙ୍କୁ ତେଜି ଆମ୍ଭ ଗଳେ ।

ଦିଅନ୍ତା ଦୋଳାଇ ବରଣମାଳେ ।

ସେ ତ ସୁଚତୁରୀ ।

ନଳ-ପ୍ରାଧାନ୍ୟ କି ଯିବ ପାସୋରି । ୭୦ ।

ଦମୟନ୍ତୀ ଯେବେ ଏ ସ୍ୱୟମ୍ବରେ ।

ଦେବ ବରଣ-ମାଳ ନଳଗଳେ ।

କରିବା କେହି ସଦନେ ଗମନ ।

ଲାଜେ ତ ମଉଳି ଯିବ ବଦନ ।

ଗଲେହେଁ ସଦନେ ।

ଚାହିଁବା କେହି ବିନତା-ବଦନେ । ୭୧ ।

ଏମନ୍ତ ଚିନ୍ତି ତ୍ରିଦଶ-ତ୍ରିତୟ ।

କରି ନ ପାରନ୍ତି କିଛି ନିଶ୍ଚୟ ।

ଏକା ସୁରପୁର-ପତିଙ୍କି ତେଜି ।

କର୍ତ୍ତବ୍ୟ-ବିମୁଢ଼ ସେ ଦେବରାଜି ।

ପରସ୍ପର ମୁଖ ।

ହୋଇଲେ ଅନାଅନି ଲଭି ଦୁଃଖ ।୭୨।

ଅନୁଗ-ଅମର-ତ୍ରିତୟଙ୍କର ।

କର୍ତ୍ତବ୍ୟବିମୂଢ଼ତା ପୁରନ୍ଦର ।

ବଲୋକି ସେ ନୃପଙ୍କ ପ୍ରତାରଣା ।

ପାଇଁ କି କଲେ ବଚନ ରଚନା ।

କପଟ-କରଣେ ।

ନାହିଁତ କେହି ସମ ତାଙ୍କୁ ଜଣେ ।୭୩ ।

ଭାଷନ୍ତି ବାସବ, ‘‘ସେ ବୀରସେନ ।

ଆମ୍ଭ ଆସନ ଅର୍ଦ୍ଧେ ଯାର ସ୍ଥାନ ।

ତାଙ୍କ ଆକୃତି ତୁମ୍ଭ ତହିଁ ଦେଖି ।

ତୁମ୍ଭଙ୍କୁ ତାଙ୍କ ସୁତ ଭାବି ସୁଖୀ ।

ହୋଇଲୁ ଅପାର ।

ତୁମ୍ଭେଟିକି ନଳ ସର୍ବତ ଭଲ ? । ୭୪ ।

ପୁଚ୍ଛିବା ବୃଥା ଗମନ-କାରଣ ।

ପୃଥବୀ ପ୍ରତି ଆମ୍ଭ ଆଗମନ ।

ହେବାରୁ ଶୁଭଯୋଗେ ବେଗେ ଫଳ ।

ଫଳାଇବାକୁ ସେ ଯାତ୍ରା କେବଳ ।

ତୁମ୍ଭଙ୍କୁ ଆମ୍ଭରେ ।

ଦେଲା ଭେଟାଇ ଏ ଅର୍ଦ୍ଧପଥରେ । ୭୫ ।

ଦେଖ ହେ ନଳ ଏ ଜ୍ୱାଳା-ଜଟିଳ ।

ବିଶ୍ୱ-ବିଶ୍ରୁତ ସେ ଦେବ ଅନଳ ।

ଏ ଦଣ୍ଡଧର ଜୀବେଶ ଶମନ ।

ଏ ସେ ସଲିଳାଧିପତି ବରୁଣ ।

ଅମର-ପୁରର ।

ପତି ବୋଲି ମୋତେ ଚିତ୍ତେ ବିଚାର । ୭୬ ।

ଯାଚକ-ଭାବେ ଆମ୍ଭେ ଦେବଗଣ ।

ତୁମ୍ଭ ପାଶକୁ ଆସିଛୁଁ ରାଜନ ।

ଆମ୍ଭ କଥାର ଏତେ ମାତ୍ର ମର୍ମ୍ମ ।

କ୍ଷଣେ ମାତ୍ର ରହି ସରଣୀ-ଶ୍ରମ ।

ହରି ତୁମ୍ଭ ପାଶ ।

ଜଣାଇବୁଁ ଯା ଆମ୍ଭ ଅଭିଳାଷ’’ । ୭୭ ।

ଫିଟାଇ ନ କହି ଚୁମ୍ୱକେ ଭାଷି ।

ଏତେ ତୁନୀ ହେଲେ ଶଚୀ-ବିଳାସୀ ।

ତାହାଙ୍କୁ ଏ ବାକ୍ୟ-ବିଦଗ୍‌ଧ ପଣ ।

ନୁହଁଇ କିଞ୍ଚିତ ବିଚିତ୍ର ଘେନ ।

ଶୈଶବ କାଳରୁ ।

ଲଭିଥିଲେ ସେ ଗୁରୁପରା ଗୁରୁ । ୭୮ ।

ଅର୍ଥୀ ନାମେ ନୃପ-ଅଙ୍ଗ ପୁଲକି ।

ହର୍ଷେ ଦିଶଇ କଦମ୍ୱ ଫୁଲକି ?

ଦେବଙ୍କୁ ପ୍ରଣମି ଅର୍ଚ୍ଚିବା କାଳେ ।

ଅଙ୍ଗ-ସୁମନେ ସୁରଙ୍କ ପୟରେ ।

ଉପହାର ଛଳେ ।

ସେ ନଳ ମହୀପାଳ ନିବେଦିଲେ । ୭୯ ।

ଜାତ ହେଲା ଚିତ୍ତେ ଅତି ସଂଶୟ ।

ଏତ ହରିତ-ଅଧିପତି- ଚୟ ।

ଏହାଙ୍କୁ ଦୁଷ୍ପ୍ରାପ୍ୟ ଅଛି ବା କିସ ।

ସେ ପୁଣି ରହିଅଛି ମୋର ପାଶ ।

ତାହାଙ୍କୁ ମୁଁ ଦେବି ।

ଏମନ୍ତେ ନୃପତି ହୁଅନ୍ତି ଭାବି । ୮୦ ।

ସାମାନ୍ୟ ହେଉ ପଛେ ଅର୍ଥୀଜନ ।

ସେ ଯେବେ କରେ ମୋରେ ନିବେଦନ ।

ଜୀବନ ଆଦି ସମସ୍ତ ପଦାର୍ଥ ।

ନୁହେଁ କୁଣ୍ଠିତ ତାକୁ ଦେବାକୁ ତ ।

ଏ ତ ସୁରରାଜ ।

ଏହାଙ୍କୁ କି ଦେଇ ତୋଷିବି ଆଜ । ୮୧ ।

ଷୋଡ଼ଶ-କଳାରୁ କଳାକୁ ଯାର ।

ଗୌରବେ ଉର୍ବ । ନୁହେଁ ସମତୁଲ ।

ସେ ବିଦର୍ଭେଶ-ସୁତା ଦମୟନ୍ତୀ ।

ମୋ ଧନ ଜୀବନୁଁ ଅଧିକ ଅତି ।

ଏକା ହୃଦେ ସେହି ।

ଅଛି ସେ ଏବେତ ମୋର ନୁହଁଇ । ୮୨ ।

ଏହାଙ୍କ ବାଞ୍ଛା ମୁଁ ପାରିଲେ ପାଞ୍ଚି ।

ମାଗିବା ପୂର୍ବୁ ଦେଇଥାନ୍ତି ଯାଚି ।

ଯାଚକ-ଜନର ତର୍କି ପ୍ରାର୍ଥିତ ।

ଯେ ଦାତା ତାର ପ୍ରାର୍ଥନା ବ୍ୟକତ ।

କଲାଯାଏ କାଳ ।

ସହଇ ଧିକ ତାକୁ ଶତବାର । ୮୩ ।

ଚାଟୁକାକୁ ଭାଷୁଥିବ ଯାଚକ ।

ମାଗ ଲଜ୍ଜିତ ହେବ ଅତିରେକ ।

ତାକୁ ଏ କଦର୍ଥନାରେ ପକାଇ ।

ଯେ ଦାତା ବିଳମ୍ୱେ ଦାନ ଦିଅଇ ।

ଦାନ-ଜନ୍ୟ ପୁଣ୍ୟ ।

କରି ନ ପାରେ ତା ପାପେ ଖଣ୍ଡନ । ୮୪ ।

ଦାତାଏ ଦାନ ସଙ୍ଗତରେ ବାରି ।

ଯାହା ଦେଉଥାନ୍ତି ଉତ୍ସର୍ଗ କରି ।

ଦେବା ନ ଦେବା-ଶଙ୍କା ଜାତଭୀତି- ।

ସମ୍ଭୁତ ମୂର୍ଚ୍ଛା-ଅପମୃତ୍ୟୁ-ପ୍ରତି ।

ଯାଚକ-ଜନର ।

ହୁଏ ଚିକିତ୍ସା ସେ ସଲିଳ ଧାର । ୮୫ ।

ଯାଚକ-ଲୋକକୁ କେବଳ ଧନ ।

ନ ବିତରୁଥିବ ତୃଣ ସମାନ ।

ଜୀବନ ମଧ୍ୟ ତା ସହିତ ଦେବ ।

ପ୍ରକାରାନ୍ତରେ ରଖି ଏତେ ଭାବ ।

ଦାନକାଳେ କୁଶ ।

ଜୀବନ ଦାନ ଭାଷନ୍ତି ବିଦୁଷ । ୮୬ ।

ପଙ୍କଜ ସିନା ପଙ୍କୁ ଜାତ ହୁଏ ।

ତା କୋଳେ କମଳା ଶୋଭା ନ ପାଏ ।

ତେଣୁ ବିବେକୀ ଲୋକ ଯାଚକର ।

ବିମଳ-ପାଣି-କମଳେ କେବଳ ।

କମଳାଳୟାକୁ ।

ପାଞ୍ଚୁଥାନ୍ତି ନିତି ନିବେଶିବାକୁ । ୮୭ ।

ଯାଚକ-ଜନ-ପ୍ରାର୍ଥନା-ପୂରଣ ।

କରିବାକୁ ଯାର ନୋହିଛି ଜନ୍ମ ।

ତା ପରାଏ ଲୋକ ସଂସାରେ ରହି ।

ମହୀକି ଭାରେ ଦହି ଦେଉଥାଇ ।

ସିନ୍ଧୁ ଗିରି ତରୁ ।

ତା ତୁଲେ ଧରାକୁ ନୁହଁନ୍ତି ଗୁରୁ । ୮୮ ।

ଜୀବେ ଥିବାଯାଏ କୃପଣ ଜନ ।

କରେ ନ ଦେଉ ପଛେ କିଛି ଧନ ।

ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ନ ଲାଗଇ ମୋତେ ତାହା ।

ଜୀବନ ଯିବା ସମୟରେ ଯାହା ।

ତା ନ ବିତରଇ ।

ଏ ମୋତେ ଏକା ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ଲାଗଇ । ୮୯ ।

ଜଗତେ ଯେତେ ଦାତା ଜନ ଛନ୍ତି ।

ତାଙ୍କୁ ବରଜି ଏ ହରିତ-ପତି ।

ମୋରେ ପ୍ରାର୍ଥୀହୋଇ ଯେ ଯଶ ଦାନ ।

କରିଛନ୍ତି ତାହା ପରିଶୋଧନ ।

କରିବି କେମନ୍ତ ।

ଦାନେ ଅଛି କି ମୋ ବିତ୍ତ ତେମନ୍ତ । ୯୦ ।

ନିଧନ-କାଳେ କଷ୍ଟାର୍ଜିତ ଧନ ।

ସଙ୍ଗେ ତେ ନେଇ ନ ପାରିବ ଜନ ।

ଏମନ୍ତ ଚିନ୍ତି ସିନା ଦୟାବହି ।

ତାକୁ ତା ପରଲୋକେ ଦେବାପାଇଁ ।

ଯାଚକ ମାଗଇ ।

ଏଣୁ ସେ ଦାତାର କି ବନ୍ଧୁ ନୋହି ? । ୯୧ ।

ଦାତା ତ ସାହୁ ଗ୍ରହୀତା ଖାତକ ।

ଏ ଲୋକ ଗ୍ରହି ମାତ୍ର ଧନ ଏକ ।

ପରଲୋକେ କୋଟି ଗୁଣେ ସୁଝଇ ।

ଭାଗ୍ୟକୁ ଏମନ୍ତେ ଯାଚକେ ପାଇ ।

ଥାନ୍ତି ସାଧୁ ଆର- ।

ପୁରେ ଚଳାଇବାକୁ କାରବାର । ୯୨ ।

କଲେହେଁ ଏମନ୍ତ କିଞ୍ଚିତ ଚିନ୍ତା ।

ନରପତିଙ୍କ ମୁଖୁଁ ପ୍ରସନ୍ନତା ।

ତିଳେହେଁ ତିଳେ ନ ଘୁଞ୍ଚିବା ଦେଖି ।

ହୋଇଲେ ବାସବାଦି ସୁରେ ସୁଖୀ ।

ସୁଭାଗ୍ୟେ ଯାଚକ ।

ଦେଖଇ ଦାତାର ପ୍ରସନ୍ନ ମୁଖ । ୯୩ ।

ଭାଷନ୍ତି ଭୂପତି ‘‘ଜନ ଜନକ ।

ମଧ୍ୟରେ ତ ନାହିଁ ଲେଶେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ।

ଜନ ଦେହ ତ ଅନ୍ନେ ବିନିର୍ମିତ ।

ଅମୃତାନ୍ଧା ନାମେ ଦେବେ ତ କ୍ଷ୍ୟାତ ।

ତବ ଦରଶନେ ।

ଲଭିଲେ ସୁଧା-ତୃପ୍ତି ମୋ ନୟନେ । ୯୪ ।

କେତେ ମାତର ବା ମୋ କ୍ଷୀଣତପ ।

ତାକୁ ଚାହିଁ ତା ଫଳ ଅନୂରୁପ ।

ତହିଁକି ଭବା-ଦୃଶ ଦେବଙ୍କର ।

ଦର୍ଶନ-ଲାଭ ସମ୍ଭବନ୍ତା ମୋର ?

ମୋ ପୂର୍ବ ପୁରୁଷ ।

ତପସ୍ୟା ଫଳ ଏ ହେଲା ପ୍ରକାଶ । ୯୫ ।

ମହୀ ସର୍ବଂସହା ନାମକୁ ବହି ।

ନିରତେ ଥାଏ ମହାତାପ ସହି ।

ସଦା ବର୍ଦ୍ଧିତ ମୋ ପୁଣ୍ୟ ପ୍ରଭାବେ ।

ଉର୍ବି ହେଇଲା ନିଶ୍ଚେଁ ଦେବୀ ଏବେ ।

ନୋହିଲେ କି ସୁରେ ।

ପୁଜନ୍ତେ ତାଙ୍କୁ ପାଦ-ପଙ୍କଜରେ ? । ୯୬ ।

ଜୀବ ବା ତା ତହୁଁ ଅଧିକ କିଛି ।

ଏମନ୍ତ ମୋ ଦ୍ରବ୍ୟେ ଯେବେ ବଳିଛି ।

ଇଚ୍ଛା ତେବେ ତହିଁ ଏ କ୍ଷୁଦ୍ର ନର ।

ପୁଜିବ ତବ ପଙ୍କଜ-ପୟର ।

ସେ ପଦାର୍ଥ କିସ ।

ଦୀନେ ଦୟା ବହି କର ପ୍ରକାଶ’’ । ୯୭ ।

ବୀରସେନ-ସୁତଙ୍କ ନିସଂଶୟ ।

ଶୁଣି ଏମନ୍ତ ବଚନ ବିନୟ ।

ବିବିଧ-କୂଟ-କପଟ-ରଚନ ।

ବିଷୟେ ଯେ ନିଜଗୁରୁ ସମାନ ।

ସେ ବାସବ ନଳେ ।

ଭାଷନ୍ତି ଏ କଟୁ-କୁଟିଳ ଗିରେ । ୯୮ ।

‘‘ହେ ମହୀ-ହିମକର ମହୀପତି ।

ଭୀମ-ଭୂପତି-ସୁତା-ଦମୟନ୍ତୀ ।

ପ୍ରେମ-କାମନାରେ ଆମ୍ଭେ ଅମରେ ।

ଆସିଛୁଁ ଏଥି; ଆମ୍ଭର ଦୌତ୍ୟରେ ।

ପରିଗ୍ରହ କର ।

ମାର-ସନ୍ତାପକୁ ଆମ୍ଭର ସାର । ୯୯ ।

ଏ ମହୀମଣ୍ଡଳେ କେତେ ଭୂଭୃତ ।

ନାହାନ୍ତି; ସେ ସର୍ବେ କୂପନିୟତ ।

ତୁମ୍ଭ ତୁଲକୁ, ତୁମ୍ଭେ ତାଙ୍କ ତୁଲେ ।

ସିନ୍ଧୁ ଏ କଥା ଜାଣୁ ଆମ୍ଭେ ଭଲେ ।

ଗ୍ରହେ କି ଆକାଶେ ।

ନାହାନ୍ତି ? ଥିଲେ କି ସୂର୍ଯ୍ୟେ ସମ ସେ ? । ୧୦୦ ।

ବିଶ୍ୱେ ନ ପଡ଼େ କାହିଁ ଆମ୍ଭ ନେତ୍ର ।

ଅଛି ବା ଆମ୍ଭଙ୍କୁ କିସ ଅଜ୍ଞାତ ।

ଏମନ୍ତ ଗୋପନୀୟ ବିଷୟରେ ।

ତୁମ୍ଭ ଭଳି କାର୍ଯ୍ୟ-କୁଶଳ ନରେ ।

ନିର୍ଭର ନ କରି ।

ନ ଲଭୁଁ ଶାନ୍ତି ଆମ୍ଭେ ଦଣ୍ଡଧାରୀ’ । ୧୦୧ ।

ସରଳ-ସପକ୍ଷ-ନଳ-ଶାୟକ ।

ବିକ୍ଷେପ ପାଇଁ କି ଶଚୀ ନାୟକ ।

ଏମନ୍ତ ବକ୍ରତା-ରୀତି ଆଦରି ।

ଲଭିଲେ ଯବେ ଶରାସନ-ଶିରୀ ।

ଶୁଦ୍ଧବଂଶେ ଜାତ ।

ଅଟନ୍ତି ପୁଣ ଗୁଣବନ୍ତ ସେତ । ୧୦୨ ।

କପଟ-ପଟୁ-ସୁରନାଥ-ବାଣୀ ।

କରି ଶ୍ରବଣ ନଳ ନୃପମଣି ।

ବାରି ତହିଁରୁ ତାଙ୍କ କୁଟରୀତି ।

ଭାଷିଲେ ଯଥୋପଯୁକ୍ତ ଭାରତୀ ।

ଯେଣୁ କହେ ନୀତି ।

କୁଟିଳେ ସରଳତା ନୁହେଁ ଯୁକ୍ତି ।୧୦୩।

ଭାଷନ୍ତି ନଳ ‘‘ମୋ ପୂର୍ବ ଅର୍ଜ୍ଜିତ- ।

ଦୁଷ୍ଟୃତ-ଯାତ ହୋଇ ପୁଞ୍ଜିଭୂତ ।

ଭୋ ଦେବ ତୁମ୍ଭ ଅସୀମ ମହିମା ।

-ସୀମା ଲଘଂନେ କରୁଛି ଗାରିମା ।

ପାପର ତ ରୀତି ।

ଅସତ ପଥେ କରେ ସଦା ଗତି । ୧୦୪ ।

ହେଲେହେଁ ଅନ୍ତର୍ଯ୍ୟାମୀ ତୁମ୍ଭେ ଦେବ ।

ଏ କାର୍ଯ୍ୟେ ମୂକତା ମୋ ନ ଶୋଭିବ ।

ତୁମ୍ଭ ବାଞ୍ଚ୍ଥା-ପରିପନ୍ଥୀ ଭାରତୀ ।

ଭାଷି ହୁଏ ପଛେ ଲଜ୍ଜିତ ଅତି ।

ନ ପାଳିବି କେବେ ।

ପରବଚନ ଅଖଣ୍ଡିତ-ଭାବେ । ୧୦୫ ।

ଯା ମନ-ଦର୍ପଣେ ବିଶ୍ୱ ଜଗତ ।

ହୁଅଇ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନେ ବିଦିତ ।

ତାଙ୍କୁ କି ଅଗୋଚର ମୋର ଚିତ୍ତ ।

ସେ ଯେବେ ଯେ ଯହିଁକି ଅସମର୍ଥ ।

ତହିଁରେ ତାହାକୁ ।

ଯୋଜିବେ ତେବେ କି କହିବ କା’କୁ ? । ୧୦୬ ।

ଯା’ର ବରଣେ ଯାଉଅଛି ମୁହିଁ ।

ତା ପାଶକୁ ଦୂତ ହୋଇବି କେହି ?

ଭୋ ଦେବ ତୁମ୍ଭେତ ଅମରବର ।

ମୁଁ ସର୍ବଂ-ସହାବାସୀ ନର ଛାର ।

ଛଳିବାକୁ ମୋତେ ।

ବଳିଲା ଚିତ୍ତ କେହି ତବ ସତେ ? । ୧୦୭ ।

କ୍ଷଣ କ୍ଷଣକେ ବିରହେ ଯାହାର ।

ଭ୍ରମ ଭ୍ରମାଇ ଦିଏ ତନୁ ମୋର ।

ଦଣ୍ଡକୁ ଦଣ୍ଡ ଯାଏ ମୋହ ହୋଇ ।

ଏମନ୍ତ ମୁଁ ସେ ବାଳୀ ପାଶେ କେହି ।

ଯିବି ହୋଇ ଦୂତ ।

କରିବି କାହୁଁ ଏ ରହସ୍ୟ ଗୁପ୍ତ ? । ୧୦୮ ।

କଳ୍ପନାମୟୀ ମୂରତି ଯାହାର ।

ହୃଦେ ବହି ମୁଁ ବଞ୍ଚଇ ତାହାର ।

ପାଶେ ଦୂତ-ପଣେ ପ୍ରବେଶ ହୋଇ ।

ବିକାର ପାରିବି କେହି ଲୁଚାଇ ।

ବାସନା ଦୁର୍ଜୟ ।

କରି ନ ଦିଏତ ବୁଧେ ସେ ଥୟ । ୧୦୯ ।

ଗଲାବେଳେ ପୁରେ ଦ୍ୱାରୀ ଦେଖିବେ ।

ସେ କି ସହଜେ ମୋତେ ଛାଡ଼ିଦେବେ ।

ପଶିବି ବା ପୁରେ ତାଙ୍କୁ ନିପାତି ।

ଅବଳା କୋମଳା ସେ ଦମୟନ୍ତୀ ।

ଏ ନରଘାତୀରେ ।

କରିବ ବିଶ୍ୱାସ କିସ ଯୁକ୍ତିରେ ? । ୧୧୦ ।

ଦଧିଚୀ-ଆଦି ଯେତେ ଦାତା ଛନ୍ତି ।

ଜୀବେ ସେ ଯଶ-ସୀମା କରିଛନ୍ତି ।

ଜୀବୁଁ ଶତଗୁଣେ ଅଧିକ ଯେହି ।

ତା ବିନିମୟେ ମୁଁ ଲଭିବି କେହି ? ।

ସେ ଯଶକୁ; ଦେବେ ।

ଏଥିକି ବୁଦ୍ଧି ମୋ ନ ପାଏ ଲବେ । ୧୧୧ ।

ଦମୟନ୍ତୀ-ଲାଭ ପାଇଁକି ମୋତେ ।

କର ଭୋ ଦେବ ପ୍ରାର୍ଥନା ଯେମନ୍ତେ ।

ତୁମ୍ଭ ଶ୍ରୀ ପୟରେ ତା ଲାଭ ପାଇଁ ।

ତେମନ୍ତ ପ୍ରାର୍ଥୀ ନୋହୁଛି କି ମୁହିଁ ।

ତା ଚାଟୁକୁ ମୋରେ ।

ଗୁରୁ ଯୋଗ୍ୟ ତୁମ୍ଭେ ଶିଖାଇବାରେ । ୧୧୨ ।

ତା ଲାଭ ପାଇ କରେ ନିତି ନତି ।

ତୁମ୍ଭ ପୟରେ; ସେ କଥା ନ ଚିନ୍ତି ।

ଏ କଥା ଉତ୍ଥାପନ କରି ଲବେ ।

ଲଜ୍ଜିତ ନୋହିଲ ଭୋଦେବ ଯେବେ ।

ତେବେ ତୁମ୍ଭ ଗିର ।

ନ ପାଳି ଲଜ୍ଜା କିପାଁ ହେବ ମୋର । ୧୧୩ ।

ମୋତେ ଚିତ୍ତେ ନୃପ-ସୁତା ବରିଛି ।

ବୋଲି ଏ କଥା ପୂର୍ବୁଁ ମୁଁ ଶୁଣିଛି ।

ମୁଁ ପୁଣି ଦୂତ-ପଣେ ତା ପାଶରେ ।

ଯିବି ସେ କେହି ବରଜିବ ମୋରେ ।

ଲଜ୍ଜିତ ହୋଇବ ।

ଆନେ ନବୀନା କେବେ ନ ବରିବ । ୧୧୪ ।

ଏଣୁ ନୁହ ଦୁଃଖୀ ହୁଅ ପ୍ରସନ୍ନ ।

ଏ ଦୌତ୍ୟ ମୋତେ ନୁହଁଇ ଶୋଭନ ।

ଅନ୍ୟାୟ-ଭାବେ ମୋତେ କରି ଦୂତ ।

ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ସିଦ୍ଧ ତୁମ୍ଭ ନୋହିବତ ।

ଶେଷକୁ କେବଳ ।

ହୋଇବ ଦେବେ ଉପହାସ ସ୍ଥଳ’’ ।୧୧୫।

ନଳ ନୃପଙ୍କ ଏମନ୍ତ ଭାରତୀ ।

କରି ଶ୍ରବଣ ଦେବ ବଳାରାତି ।

ବହୁ ପ୍ରଭାବରେ କିଞ୍ଚିତ ସ୍ମିତ ।

କରି ଉଦିତ ଅନୁଗ-ଦୈବତ- ।

ବଦନେ ଅନାଇଁ ।

ଭାଷନ୍ତି ମଧୁରେ ମନ ରସାଇ । ୧୧୬ ।

‘‘ହେ ନରବର ଶଶାଙ୍କ-ବଂଶରେ ।

ଜନମି ତୁମ୍ଭେ ଯାଚକ ବାକ୍ୟରେ ।

କରି ସ୍ୱୀକାର ପରେ ଅପହାର ।

କରୁଛ ଯାହା ଏ ନିକି ତୁମ୍ଭର ।

ହେଲା ଉପଯୁକ୍ତ ।

ନୋହିଲା କେହି ରସନା ଲଜ୍ଜିତ ? । ୧୧୭ ।

ସୁଧୀର-ବରଙ୍କ ଅଗ୍ରଣୀ ହୋଇ ।

ଭବସଂସାର ମିଥ୍ୟା କ୍ଷଣସ୍ଥାୟୀ ।

ବୋଲି କି ଚିତ୍ତେ ନୋହୁଛି ବିଚାର ।

ଧର୍ମ୍ମ ଯଶେ ତେଜି ବାଞ୍ଚ୍ଥୁଛ ବୀର ।

ଦେଖି ଏ ରୀତିକି ।

ଆସୁଛି ବିସ୍ମୟ ଆମ୍ଭ ମତିକି ।୧୧୮।

ଏ ବିଶ୍ୱାବିଶ୍ରୁତ-ଶଶାଙ୍କ-ବଂଶେ ।

ନ ପୁରାଇଛି କେ ଯାଚକ-ଆଶେ ।

ଏକା ଏ ବଂଶର ଆଦି ପୁରୁଷ ।

କଳଙ୍କୀ ହୋଇଛି ରଜନୀ-ଈଶ ।

ତୁମ୍ଭେ ତାହାଭଳି ।

ହେବାକୁ ଚିତ୍ତେ କି ବସିଛ ଭାଳି ? । ୧୧୯ ।

ଯାଚକଜନେ ଯେଉଁ ଅପଦୃଷ୍ଟି ।

ଅବା ତା ଦର୍ଶନେ ମୌନତା ସୃଷ୍ଟି ।

କିବା ଅସନ୍ତୁଷ୍ଟ-ହେବା ତା ଗିରେ ।

ଏ ସର୍ବ-କଳଙ୍କ ନୃପ ତୁମ୍ଭରେ ।

ଶଶଚିହ୍ନ ମାତ୍ର ।

ବିରାଜେ ସିନା ଶଶଧର-ଗାତ୍ର । ୧୨୦ ।

ପାଠ ସମୟେ ‘ନ’ ପଢ଼ା ନ ହୋଇ ।

ଥିବ ଥିଲେ ଅବା ପାଶୋର ହୋଇ- ।

ଯାଇଥିବ ତୁମ୍ଭ ଏମନ୍ତ ବୋଲି ।

ଯାଚକ ଜନେ ହେଉଥାନ୍ତି ଭାଳି ।

ତାଙ୍କ ଚିତ୍ତ ଦୋଳା-।

ଖେଳେ ‘ନ’ କାର ହୋଇଥାଏ ଲୋଳା’’ । ୧୨୧ ।

ଭାଷନ୍ତି ଅନଳ ‘‘ହେ ବୀରନଳ ।

କଳ୍ପପାଦପ-ପତି ସୁନାଶିର ।

କେବେ କି ତୁମ୍ଭ ବିନା ଆନ ନରେ ।

ପ୍ରାର୍ଥୀ ହୋଇଛନ୍ତି ଚିନ୍ତ ଚିତ୍ତରେ ।

ଶଶାଙ୍କ-ବିମଳ ।

ଏ ଲବ୍ଧ ଯଶ ନ ତେଜ ଭୂପାଳ । ୧୨୨ ।

ଯା’ର ଇଚ୍ଛାମତେ ସର୍ବ ଘଟଇ ।

ସେ ଇଚ୍ଛାର କେହି ବାଧକ ନୋହି ।

ସେ ଦେବେ ଏବେ ସେ ଇଚ୍ଛା-ସ୍ଥଳରେ ।

ଅଭିଷିକ୍ତ କରୁଛନ୍ତି ତୁମ୍ଭରେ ।

ତାଙ୍କ ସେ ଇଚ୍ଛାର ।

ଅପ୍ରତିଦ୍ୱନ୍ଦିପଣ ତୁମ୍ଭେ ସାର’’ । ୧୨୩ ।

ତହୁଁ ସବିତା-ସୁତ ଦଣ୍ଡଧର ।

ଭୂଭୃତେ ଭାଷନ୍ତି ଏମନ୍ତ ଗିର ।

‘‘ଶଶିବଂଶେ ବୀର-ସେନ-କୁମର ।

ତୁମ୍ଭେ ପରାହେ ନଳ ନରବର ।

ତମ-ଅଭିଭୂତ ।

ହୋଇବାର ତୁମ୍ଭେ ନୋହେ ଉଚିତ । ୧୨୪ ।

ପର୍ବତ ହେଲେହେଁ ରୋହଣ ଗିରି ।

ତହୁଁ ତ ଯାଚକ ନ ଯାଏ ଫେରି ।

ଗାଭୀ କାମଧେନୁ ପଶୁ ମାତ୍ରକ ।

ତା’ରେ ତ ଯାଚକ ନୁହେଁ ବିମୁଖ ।

ପ୍ରାର୍ଥକ ନିରାଶ ।

ହେବ ତୁମ୍ଭଠାରେ, କର ଏ କିସ ? । ୧୨୫ ।

କେ ଧୀର କରେ ଯାଚକେ ବିଳମ୍ୱ ।

ଜୀବ ବଞ୍ଚିବ କେତେ କେ କହିବ ? ।

ନିମେଷ ଛଳେ ଘୂର୍ଣ୍ଣନ-ପୂରିତ ।

ନୟନ- ଯୁଗଳ ପ୍ରତି-ନିୟତ ।

ସୁଚାଇ ମରଣ ।

ଠାରଇ ସ୍ଥିର ନୁହେଁ ଏ ଜୀବନ । ୧୨୬ ।

ଦେଖ ଚାତକ-ପ୍ରାର୍ଥନା-ମାତ୍ରକେ ।

ଦିଅଇ ଢାଳି ନିରଦ ଉଦକେ ।

ଜଳ ଢାଳନ୍ତେ ବା ବିଳମ୍ୱ କେତେ ।

ତେତେକେ ଚାତକ ଦୁଃଖୀ ହୁଅନ୍ତେ ।

ସେ ପାପେ ମେଘର ।

କଳା ପଡ଼ିଯାଏ ଦରା ଶରୀର’’ । ୧୨୭ ।

ତଦନ୍ତରେ ଭୁଜ ଟେକି ବରୁଣ ।

ନୃପେ ଭାଷନ୍ତି ଏମନ୍ତ ବଚନ ।

‘‘ଆହେ ମହୀପତି କୀରତି ପରା ।

ଅଟଇ ତୁମ୍ଭ ପ୍ରିୟତମା ଦାରା ।

ଦାନ- ନିରଧାର ।

ତା ଗଳାର ପରା ମୁକୁତାହାର । ୧୨୮ ।

ଯାର ଚର୍ମବର୍ମ ବଜ୍ର ଯା ଅସ୍ଥି ।

ସେ କର୍ଣ୍ଣ ଦିଧିଚି ଏବେ କି ଛନ୍ତି ।

ତୁମ୍ଭେତ ବିଚକ୍ଷଣ-ଗଣ-ମଣି ।

ଏ କଥା ବୁଝ ଚିତ୍ତେ ପରିମାଣି ।

କଦାପି ନ କର ।

ଧର୍ମ୍ମକୁ ଅବଜ୍ଞା ହେ ନରବର ।୧୨୯।

ବଳୀ ବିନ୍ଧ୍ୟ ଏ ଦୁହେଁ ସତ୍ୟ-ପାଶି ।

ପାରି ନାହାନ୍ତି ଆଜ ଯାଏ ନାଶି ।

ମହତ ଲୋକଙ୍କ ଏମନ୍ତ ରୀତି ।

ନିଜ ପ୍ରତିଜ୍ଞା ନିଜେ ନ ନାଶନ୍ତି ।

ତୁମ୍ଭେ ବା କିପରି ।

ସ୍ୱସତ୍ୟ-ବିନାଶ ଅଛ ବିଚାରି । ୧୩୦ ।

ଦିଗନ୍ତେ ଗଲେହେଁ ଯେ ନତେଜଇ ।

ଶିତଦିଧିତି-ବତ ଶୁଭ୍ର-ଦେହୀ ।

ଅତି ପ୍ରିୟବତୀ ଏମନ୍ତ କୀର୍ତ୍ତି ।

ଭଙ୍ଗି-ସଙ୍ଗମ-କୁରଙ୍ଗମ ନେତ୍ରୀ ।

-ପାଇଁକି କେ ଧୀର ।

ଦେବ ବରଜି କହ ନରବର । ୧୩୧ ।

ବାଞ୍ଚ୍ଥା ସିଦ୍ଧି ପାଇଁ ଯାହାକୁ ଜୀବେ ।

ସେବନ୍ତି ଅବିରତ ଭକ୍ତିଭାବେ ।

ସେ ସୁରେ ଏବେ ପ୍ରାର୍ଥୀ ତୁମ୍ଭଠାରେ ।

ତାଙ୍କ ବାସନା ପୂରାଇବା ଛଳେ ।

ସକଳ-ହରିତ ।

ଯାନ୍ତୁ ହୋଇ ତୁମ୍ଭ ଯଶେ ପୁରିତ । ୧୩୨ ।

ତୁମ୍ଭରେ ଅମରେ ଯାଚକ ଦେଖି ।

ଦାତୃ-ଯଶ-ଶ୍ରୀ ତେଜୁ ସୁରଶାଖୀ ।

କେବଳ ସୁମନ-ସମ୍ଭାରେ ତାର ।

ଯାଉ ଅନ୍ତରୀକ୍ଷ ହୋଇ ପାଣ୍ଡୁର ।

ଫଳ ଆଶା ଆଉ ।

ଏଣିକି ତହିଁରେ କା’ର ନଥାଉ । ୧୩୩ ।

କାର୍ଯ୍ୟ ସିଦ୍ଧିପାଇଁ ଭରତାର୍ଜୁନ ।

ବୈଣ୍ୟ ନାମ ଯଥା ହୁଏ କୀର୍ତ୍ତନ ।

ତୁମ୍ଭନାମ ହୁଏ କୀର୍ତ୍ତିତ ତଥା ।

ଗଲେ କାର୍ଯ୍ୟ-ସିଦ୍ଧି-ନୋହିବା-କଥା ।

ଯେବେ ତୁମ୍ଭେ ଭାବ ।

ଗମନେ ଶୁଭାଚରଣେ କି ଲାଭ । ୧୩୪ ।

ଆମ୍ଭପାଇଁ ଯେଉଁ ଧର୍ମାର୍ଥ ପ୍ରତି ।

-ଶ୍ରୁତି କରିଛି ନିଜେ ନରପତି ।

ତହିଁ ପୁଲକିଛି ହୃଦ ଆମ୍ଭର ।

ସେ ପ୍ରତି ଶ୍ରୁତିକି ଶ୍ରୁତି ସଙ୍ଗର ।

ଅବିତଥ-ପଣେ ।

ସମକରି କର ସାର୍ଥତା ନାମେ । ୧୩୫ ।

ବିଶ୍ୱେ ହରିତ ପୀତ ଶ୍ୱେତ ରକ୍ତ ।

ନାନାବର୍ଣ୍ଣ ଛନ୍ତି ବହୁ ପଦାର୍ଥ ।

ଅବିସମ୍ୱାଦି ଅଦ୍ୱିତୀୟ ଶ୍ୱେତ- ।

ବର୍ଣ୍ଣ - ବିଭବେ ତୁମ୍ଭ କୀର୍ତ୍ତି ବ୍ରାତ ।

ସେ ସର୍ବ ଦ୍ରବ୍ୟରେ ।

ଧଉଳି ଶୁକ୍ଳ କରି ଦେଉ ଖରେ । ୧୩୬ ।

ପିତା ସଦୃଶ ଯେବେ ହୁଏ ପୁତ୍ର ।

ସହସ୍ର- ପାଦ- ଛାୟା- କାନ୍ତ- ସୁତ ।

ଶନି ପଙ୍ଗୁ ହୋଇ ରହିଲେ କେହି ।

ଏ ଭ୍ରାନ୍ତି ଆମ୍ଭ ଚିତ୍ତୁଁ ଏବେ ଯାଇ ।

ସହସ୍ର ପାଦରେ ।

ରବି ଯା ପଙ୍ଗୁ ତୁମ୍ଭ ଲଙ୍ଘନରେ’’ । ୧୩୭ ।

ଦେବଙ୍କ ଏମନ୍ତ ଚାଟୁ- ଗର୍ଭିତ- ।

ବଚନ ଶୁଣି ନଳ ନରନାଥ ।

ଭୀମ-ଭୃପତି-ଦୁହିତାରେ ଚିତ୍ତ ।

ହେଲେହେଁ ଆଶକ୍ତ ତା ପାଶେ ଦୌତ୍ୟ ।

ଅଙ୍ଗୀକାର କଲେ ।

ଇଚ୍ଛା ବିରୁଦ୍ଧେ ସୁରଗିରେ ବଳେ । ୧୩୮ ।

ଦୌତ୍ୟ ଅଙ୍ଗୀକାର କରନ୍ତେ ନଳ ।

ହେଲେ ସନ୍ତୋଷ ଅତି ଆଖଣ୍ଡଳ ।

ଭାଷନ୍ତି ‘‘ଆହେ ଭୂପତି-ପ୍ରଧାନ ।

ଯେବେ ବା ଯହିଁରେ ଚିନ୍ତିବ ମନ ।

ହେବ ଅନ୍ତର୍ଦ୍ଧାନ ।

ତୋଷେ ଯାଚି ଦେଲୁଁ ଏ ବର ଘେନ’’ । ୧୩୯ ।

ବିଜୟ-ପ୍ରଶସ୍ତି-କାବ୍ୟ-ରଚକ ।

ହୀର-ନୟନାନନ୍ଦ- ବିବର୍ଦ୍ଧକ ।

ହର୍ଷକୁ ଅନୁସରି ପଦେ ପଦେ ।

ହୀନ ଗୋପୀନାଥ ଛାନ୍ଦ- ପ୍ରବନ୍ଧେ ।

ଯାଉଅଛି ଗାଇ ।

ବିଧିରେ ସୁଧୀରେ ଗଣା ନୁହଁଇ । ୧୪୦ ।

-------

ଷଷ୍ଠ ଛାନ୍ଦ

ରାଗ - କନଡ଼ା

ଶୁଣ ସୁପଣ୍ଡିତ ଅରାତି - କୃତାନ୍ତ ନିଷଧ - ପ୍ରଧାନ ସେ ନଳ ।

କରି ପୁରୁହୂତ - ଦୌତ୍ୟ ସ୍ୱୀକାର ।

ଭୀମ ନରେଶ-ଦେଶକୁ ଳକ୍ଷ୍ୟ ନିଜ-ଶତାଙ୍ଗ - ଗତିର । ଚପଳେ ।

ଦୌତ୍ୟେ ଦୃଢ଼-ନିଶ୍ଚୟ ଯେଣୁ ହେଲେ ।

ତେଣୁ ଭୈମୀ-ବିରହେ ନ ଗଣିଲେ ।

ଅମ୍ବୋଧି-ପାନ କି କୁମ୍ଭ-ସମ୍ଭବର ରହିଲା ବଡ଼ବାନଳେ । (ଏ) ତେମନ୍ତ । ୧ ।

ନଳ-ପ୍ରଣାଳେ ସେ କମଳ-ମୁଖୀର ସନ୍ଦେଶ-ପୀୟୁଷ-ଆଶାୟୀ ।

ନୃପ-ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତ୍ତନ-ପଥ ଚାହିଁ ।

ନିର୍ନିମେଷେ ରହି ଥିଲେ କି ତ୍ରିଦଶେ ସେ-ଦେଶ-ଭୂଷଣ ହୋଇ । ସୁଧୀରେ ।

ଏଣେ କୁଣ୍ଡିନ ନାମେ ସ୍ୱର୍ଗୁଁଭିନ୍ନ ।

ଭୂ-ସ୍ୱର୍ଗ ସେ ଭୀମ-ନୃପ-ପତ୍ତନ ।

ହୋଇଲା ପ୍ରାପତ କ୍ଷଣେ ନଳ-ରଥେ ମନୋରଥେ ସିଦ୍ଧି ସମ । ସୁଧୀରେ । ୨ ।

ଦମୟନ୍ତୀ-ପଦ-ପତନ-ପବିତ୍ର ଏ ପୁର-ପଥ ଏତେ ଭାଳି ।

ଗଲା ପୁଲକି ନୃପ-ରୋମ-ପାଳି ।

ରସିଲା ପୁରେ ନେତ୍ର ଶ୍ୱାସେ ନାସିକା ଦେବ-କୂଟ-କଥା ସୁରି । ସୁଧୀରେ ।

ବାମ ପ୍ରମୋଦ ଅଶ୍ରୁ-ଲବେ ପୂର୍ଣ୍ଣ ।

ରୋମାଞ୍ଚିତ ପକ୍ଷ୍ମରେ ସୁଶୋଭନ ।

ଇତର ନର୍ତ୍ତନ-ନିରତ ନୟନ ସେ ନୃପର କଲେ ପାନ । କୁଣ୍ଡନେ । ୩ ।

ସାରଥି-ସନାଥ ରଥୁଁ ନରନାଥ ପୁରପଥେ ଦେଉଁ ପୟର ।

ଚିତ୍ତେ ଏମନ୍ତ ହୁଅଇ ବିଚାର ।

ଦିବସ-ନାଥ-କର-ଯୂଥ ଗଲେ କି ନିଶାନାଥ-ମଣ୍ଡଳର । ସୁଧୀରେ ।

ପୁରବାସିଙ୍କି ନୃପତି ଅଦୃଶ୍ୟ ।

-ହେବା କଥାତ ବିଚିତ୍ର ବିଷେଶ ।

ତହିୁଁ ଏ ଅତି ଚିତ୍ର ଯେଣୁ ତାହାଙ୍କ ମୁରତି ବିଶ୍ୱୈକଦୃଶ୍ୟ । ସୁଧୀରେ । ୪ ।

ପଦେ ପଦେ ମୁଗ୍ଧ-ଭବନ ବିଦଗ୍ଧଜନେ ଭୂଷି ହୋଇ ସେ ପୁରୀ ।

ହୋଇଛିତ ବିସ୍ମୟ-କଳ୍ପ-ବଲ୍ଲୀ ।

ତହିଁ ଭ୍ରମି ଶ୍ରମୀ ନଳନେତ୍ର ହେଲା ଅତିଥି ନୃପତି-ପୁରି । ସୁଧୀରେ ।

ଅସ୍ତ୍ରରକ୍ଷକେ ଦେଖି ତହିଁ ହେଳା ।

ନଳ-ମାନସେ ଲଗାଇଲା ଲୀଳା ।

ଗୁପ୍ତ-ଦୂତ-ଯୋଗେ ଲଜ୍ଜା-ଶୋକ ଭୌମୀ-ଦର୍ଶ-ନାଶେ ତୋଷ-ଖେଳା । ସୁଧୀରେ । ୫ ।

ରକ୍ଷୀ-ଆଖିରେ ନ ପଡ଼ି ସହସ୍ରାକ୍ଷ-କାର୍ଯ୍ୟେ ପ୍ରତିକକ୍ଷେ କ୍ଷିତୀଶ ।

ଅନ୍ତଃପୁରେ ପଶି ଭୀମ-ନରେଶ ।

-ସ୍ମତା-ଦରଶନ-ଆଶେ ନିବେଶନ୍ତି ଦିଶବିଦିଶରେ ଦୃଶ । ନିଃଶଙ୍କେ ।

କେ ଯାଏ ରେ ବୋଲି ଆନେ ଉଚ୍ଚରେ ।

ଯେବେ ଡାକେ କେ ରକ୍ଷକ ପଛରେ ।

ଗ୍ରୀବା ବକ୍ରକରି ହୋଇଲେହେଁ ପାରି ସେ ଦ୍ୱାର ଚାହାଁନ୍ତି ଖରେ । ବିସ୍ମୟେ । ୬ ।

ଭ୍ରମୁଁ ଅନ୍ତପୁରେ ବିବୃତ ଉରୁରେ କେଉଁ ରମ୍ଭୋରୁର ବିଲୋକି ।

ଦେଉଁ ମୁଦି ମହୀଶ ବେନି ଆକ୍ଷି ।

ଏକାଳେ ଆନ ନବୀନା ଆସି ବାଜୁଁ ଅଙ୍ଗେ ପଡ଼ନ୍ତି ଚମକି । ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟେ ।

ପୂର୍ବେ ଅବା ଏ ବିଶ୍ୱେ ସେ ଭୈମିକି ।

କିବା ଚିତ୍ରେ ନୃପତି ଥିବେ ଦେଖି ।

ନୋହିଲେ କେହି ମଦନ-ମାୟାବତ ସେ ଦିଶେ ତହିଁ ଯହିଁକି । ନୃପାକ୍ଷି । ୭ ।

ଭ୍ରମେ ଶତ ଶତ ଭୈମୀ ନୃପନେତ୍ର-ପଥେ ପଡ଼ୁଁ ଅପ୍‌ସରୋପମା ।

ନାରୀ ନୋହିଲେ ତାଙ୍କ ମନୋରମା ।

ନିଜ ଭ୍ରାନ୍ତି ଭାଳି ଅନେ ଭୈମୀ ବୋଲି ନ କଲେ ବିଚାର ସୀମା । ସେ ଯୋଗେ ।

ଦୌତ୍ୟୁଁଭୈମୀ-ଆଶାତ ଥିଲା ଯାଇ ।

କାମ ତଥାପି ତାଙ୍କ ହୃଦେ ରହି ।

ଭ୍ରମେ ଦମୟନ୍ତୀ ଦେଖାଇ କ୍ଷଣକେ ଭ୍ରାନ୍ତି ବିନାଶି ତ୍ରାସଇ । ତାହାଙ୍କୁ । ୮ ।

ଭ୍ରମେ ଭୈମୀ ଚିନ୍ତି ଆନେ-ଦିଗପତି-ଉଦନ୍ତ କିଞ୍ଚିତ କହୁଁ ସେ ।

ଶୂନ୍ୟୁଁ କେମନ୍ତେ ବଚନ ବିକେଶ ।

ଏମନ୍ତ ଭାବି ଭୀରୁଏ ଭୟେ କରୁଁ ଚିତ୍କାର ସେ ଭ୍ରାନ୍ତି ନାଶେ । ନୃପର ।

ଅଙ୍ଗ-ସଙ୍ଗ-ଲୋଭ-ଆଶେ ଅନିଳ ।

ହରୁଁ କେ ଅବଳା-ତନୁ-ଦୁକୂଳ ।

ତା ଚାହିଁ ବିଲକ୍ଷେ ଅକ୍ଷତ-ପକ୍ଷାନ୍ତ-କ୍ଷପେଶ-ଆସ୍ୟେ ଭୂପାଳ । ମୋଡ଼ନ୍ତି । ୯ ।

ବାଳୀ-ଗୁଣାବଳୀ-ବୁଣା ବାଗୁରାରେ ମନୋଭବର ସେ ନବରେ ।

ନଳ-ନୟନ-ଯୁଗ-କୃଷ୍ଣସାରେ ।

ପଡ଼ିଲେ ହେଲେ ବନ୍ଧନେ ଯାହା ରୁଦ୍ଧ ନୋହିଲେ କି ଭାଗ୍ୟବଳେ । ସୁଧୀରେ ।

କେଶ-ସାମଳିବା କେଉଁ ବାଳୀର ।

ଏକ-ଦିଗେ ବିଲୋକି ବାହୁମୂଳ ।

ଆନେ ଆନ-ଲିପ୍ତ କୁଚ ଅନ୍ୟେ ଅନ୍ୟ-ନାଭି ଦେଖି ନେତ୍ର ନଳ । ମୁଦନ୍ତି । ୧୦ ।

ରହୁ ମୁଦିନେତ୍ର ଅଭିମୁଖାଗତ-ଯୋଷିତ-ଯୁଗ-ସ୍ତନାନ୍ତରେ ।

ଦଳି ହୋଇ ନୋହି ଧରା ସତ୍ୱରେ ।

ପଳାନ୍ତି ନିନ୍ଦି ସ୍ୱଦେହେ, ପୁଂସସଙ୍ଗୁ ପୁଲକ ବାମା-ଶରୀରେ । ବିଲୋକି ।

ଏହିମତି ନୟନ ନିମିଳନ-।

ଉନ୍ମିଳନେ ବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇ ରାଜନ ।

କାମୀପ୍ରାୟ ଚାହିଁ କଟାକ୍ଷେ ବାଳାକୁ ଲଭନ୍ତି ଲାଜ ଆପଣ । ସୁଧୀରେ । ୧୧ ।

ସ୍ୱଶରୀର-ସ୍ପର୍ଶ-ବଶୁଁ କେ ବାଳୀଶ ଶରୀର ରୋମାଞ୍ଚିବା ଚାହିଁ ।

ତାରେ କଟାକ୍ଷ କରୁ ନରସାଇଁ ।

ତା ଚାହିଁ ଏ ନାରୀ ନୃପ-ମନୋହାରୀ ବୋଲି ଭ୍ରମେ ରତି-ସାଇଁ । ବିନ୍ଧଇ ।

ସୁମନସ-ଶର ନୃପ-ଶରୀରେ ।

ତାଙ୍କ ଧୈର୍ଯ୍ୟ ନ ଟଳୁ ତହିଁ ତିଳେ ।

ନୋହିଲେ ତଥାପି ବ୍ୟର୍ଥ ସେ ଲାଗିଲେ ଯେଣୁ ସେ ଧୈର୍ଯ୍ୟ -ପୂଜାରେ । ନୃପର । ୧୨ ।

ଏମନ୍ତ କଲେ ବା ଏ ମତ୍ତ-କାଶିନୀ-ସଂଘର୍ଷ ନୋହିବ ବିଚାରି ।

ଏକପଦୀ ପଥକୁ ପରିହରି ।

ଚତୁଷ୍ପଥର ମଥାମଣି ହେଲେ ସେ ସାଧୁ-ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଦଣ୍ଡଧାରୀ । ସୁଧୀରେ ।

ଘେନୁଥିଲା କୁଙ୍କୁମ କେ ସୁମୁହିଁ ।

କୁଚେ ନଖକ୍ଷତ ତାର ବିରହୀ-।

ବିଦ୍ରୋହୀ ଗୁଣୁ ଅର୍ଦ୍ଧେନ୍ଦୁପଣୁ ନୃପନେତ୍ରେ ଗଳ-ହସ୍ତ ଦେଇ । ତଡ଼ିଲା । ୧୩ ।

ଚକିତେ କେଉଁ ବନିତାର ବଦନେ ନେତ୍ର ପଡ଼ନ୍ତେ ନୃପତିର ।

ତହିଁ ଚନ୍ଦ୍ର-ଭ୍ରମ ହେଉ ସତ୍ୱର ।

ବିରହୀ ଏ କେହି ସହିବେ ତାହାକୁ ତେଣୁ ମୁଦନ୍ତି ଚପଳ । ନୟନେ ।

ଏଣୁ ଏ ତର୍କ ଜାତହୁଏ ମନେ ।

ବାଳୀବଦନ-ଚନ୍ଦ୍ର-ଦରଶନେ ।

ନଳ ନେତ୍ର ମୁଦି ହୋଇ କି ଉଦିତ କଲା ନିଜ ପଦ୍ମଗୁଣେ । ସୁଧୀରେ । ୧୪ ।

ଚତୁଷ୍ପଥେସ୍ଥିତ ସେ ମହୀ-ମହିତ ଭୂଭୃତେ ଚତୁର-ଦିଶରୁ ।

ଗତାଗତି କରୁଥିବା ରମ୍ଭୋରୁ ।

ଅଳପେ । ଥାନ୍ତେ ଧରି ହାରି ରହିଲେ ଏକା ଏକ ଅଭାବରୁ । ସୁଧୀରେ ।

ଦେବବରେ ଅଦୃଶ୍ୟତ ନୃପତି ।

ଶୂନ୍ୟେ ଅଙ୍ଗଘାତ ପାଇ ଯୁବତୀ ।

ଭୟେ ଏ କି କି ବୋଲି ଘୁଞ୍ଚୁ ସତ୍ୱରେ ସରଣୀ ପାଇ ପଳାନ୍ତି । ନୃପତି । ୧୫ ।

ଏମନ୍ତ ଅକଳୁଁ ତେମନ୍ତ ସୁଭାଗ୍ୟବଳୁଁ ପଳାନ୍ତେ ହୋଇପାର ।

ପଥେ ବାଜି କେଉଁ ବାଳୀ ସଙ୍ଗର ।

ନିଜ ଅଳଙ୍କାର-ଖଚିତ-ଦନ୍ତୁର-ହୀରକେ ବସନ ତା’ର । ଲାଗଇ ।

ତା ନମାନି ବେଗେ ଗମୁଁ ଭୂପାଳ ।

କ୍ରମେ ଆକରଷି ହୋଇ ଦୁକୂଳ ।

ବିମ୍ୱଓଷ୍ଠୀ ଦିଗମ୍ୱରୀ ଯାଉ ହୋଇ ଦେଖି ହୁଅନ୍ତି ବିକଳ । ସୁଧୀରେ । ୧୬ ।

କନ୍ଦୁକ-କ୍ରୀଡ଼ନ-ଲୋଳା ବାଳାଙ୍କର କା କନ୍ଦୁକ ନୃପେ ବାଜଇ ।

କାର ନଖରେ ଶରୀର ଚିରଇ ।

କା କୁଚୁଁ କୁଙ୍କୁମ ଲାଗି ଗଲେ ନଳ ସଂଭୁକ୍ତ-କଳପ ହୋଇ । ସୁଧୀରେ ।

ଗମୁଁ ବିମ୍ୱ କେ ବାଳୀହାରମଣି ।

ମଧ୍ୟେ ପଡ଼ୁଁ ସେ ‘ଏକେ’ ବୋଲି ଗୁଣି ।

ହେଉ କ୍ଷଣକେ ନ ଦେଖି ପୁଣି ଚିନ୍ତେ ଏ ମୋ ହୃଦେ ପଶିଲାଣି । ଗୋପନେ’ । ୧୭ ।

ସେ ନରନାଥର ଅତିହିଁ ସୁନ୍ଦର ପତିତ-ପ୍ରତିବିମ୍ବେ ଦେଖି ।

ଯାଏ ଯୁବତୀ-ହୃଦୁଁ ଧୈର୍ଯ୍ୟ ଶୁଖି ।

ତହିଁ ତେଣୁ ପ୍ରତି ଯୁବତୀଙ୍କି ରତି ଚିନ୍ତି କାମ ହୋଇ ସୁଖୀ । ଆଲିଙ୍ଗେ ।

ରତି ଇତର ବୋଲି ତାକୁ ମାର ।

ସ୍ମରିବାକୁ କାହିଁବା ଅବସର ।

ରତି ତୁଲେ ତ ତୁଳିଲେ ସେ ବାଳୀକି ନୋହିବେ ରତି ମାତର । ନିଉନ । ୧୮ ।

ଛାୟାରୁ ନିରୂପମ ରୂପେ ବିଚାରି ଘାରି ହୋଇଣ ମନମଥେ ।

ନୃପ ନ ପଡ଼ିଲେହେଁ ଦୃଷ୍ଟିପଥେ ।

ତାଙ୍କଠାରେ ଅତି ଭୀତିକି ମତିରେ ନ ରଖିଲେ ବାଳୀବ୍ରାତେ । ସୁଧୀରେ ।

ଏକି ବଡ଼ କଥା ହେଲା ବିଚାର ।

ମାର-ଆଦେଶେ ଯେ ଜୀବ ନିଜର ।

ତେଜିପାରେ ତାକୁ ଅଦୃଶ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟର ଛାୟା ବା କେତେ ମାତର । ଭୟକୁ । ୧୯ ।

ଯାର ଅନୁପମ-ଛାୟା ଦରଶନେ ଚମୁରୁ ନେତ୍ରୀଙ୍କ ଚିତ୍ତରେ ।

କମ୍ପ ସମ୍ପାଦିଥିଲା ନିକେତରେ ।

ତାଙ୍କ ଅଙ୍ଗ-ସଙ୍ଗୁ ସେ କମ୍ପ ବ୍ୟାପିଲା ବଢ଼ି ବାଳୀ ସର୍ବାଙ୍ଗରେ । ସୁଧୀରେ ।

ବିବର୍ଦ୍ଧିତ ସେ କମ୍ପ-ନିପାତର ।

ହେଲା ହେତୁ ନୃପତିଙ୍କ ସତ୍ୱର ।

ଗମନ-ଜନିତ-ପୟର-ବିଘାତ-ସମ୍ଭୁତ ଗମ୍ଭୀର ସ୍ୱର । ସୁଧୀର । ୨୦।

ଅଦୃଷ୍ଟ-ନୃପତି-ଅଙ୍ଗ-ସଙ୍ଗ ପ୍ରାପ୍ତି-ବଶୁଁ ଯୁବତୀ ଅଙ୍ଗଦେଶ ।

ପୁଲକିବା ଚିତ୍ର ନୁହେଁ ବିଶେଷ ।

ତାଙ୍କ ଛାୟା ନିରୀକ୍ଷଣେ ବା ପ୍ରସାରିବାରେ ନେତ୍ର କି ପୌରୁଷ । ବାଳୀଙ୍କ ।

ପାଶେ ଥାଉ ସେ ସିନା ହେଲା ଏତେ ।

ଦୂରେ ଯାଉ ସେ ଯା ରୋମାଞ୍ଚି ଗାତ୍ରେ ।

ବହିଲେ ବାଳୀଏ ଉପଳ-ନର୍ତ୍ତନ କାମ କରାଇଲା ସତେ । (କି) ସୁଧୀରେ । ୨୧ ।

ଯହିଁ ନଳାଙ୍ଗ ସଙ୍ଗ ଲଭି ଯେ ବାଳୀ ଅତୁଳ ସୁଖ ଥିଲା ପାଇ ।

ପୂର୍ବ-ସୁଖ ବା ଯିବ ଲାଭ ହୋଇ ।

ବିଚାରି ଏମନ୍ତ ତହିଁ ସେ ଯୋଷିତ ତୁରିତ ଗତି କରଇ । ସୁଧୀରେ ।

ଲଭି ସେ ସ୍ଥଳ ଧରା-ପୃଷ୍ଠେ ରଜେ ।

ଚିହ୍ନେ ନୃପତି-ପୟର ପଙ୍କଜେ ।

ଦେଖି କହେ ଧୀର ମୋତେ ଦୟା କର ମଲିଣି ମୁଁ ମନସିଜେ । ପୁରୁଷ । ୨୨ ।

ଭ୍ରମୁଁ ଭ୍ରମୁଁ ପୁରେ ସରଣୀ-ଶ୍ରମରେ ବିରହେ ବ୍ୟସ୍ତ ସେ ଭୂପତି ।

ହୋଇ ଶାନ୍ତ ବିଶ୍ରାମେ କରି ମତି ।

ଅଭ୍ରଭେଦୀ ସୌଧ-ମହୀଧର-ଉପତ୍ୟକା-ଦେଶେ କଲେ ସ୍ଥତି । ସୁଧୀରେ ।

ବସି ତହିଁ ମରାଳେ ପଦ୍ମଦଳେ ।

ଚିତ୍ରତ ଭୈମିକି ଚିନ୍ତି ନିରୋଳେ ।

ଲେଖି ତା ଚିତ୍ର ଭୂତଳେ ଗଳେ ତାର ନିଜ ହାର ଲମ୍ବାଇଲେ । ସୁଧୀରେ । ୨୩ ।

ଚିତ୍ରେ-କଳ୍ପିତ ସେ ନବୀନା ବିକାଶେ ଏମନ୍ତ ରୁଚିର ଚାତୁରୀ ।

ସେ କି ସତେ ଯୌବନ ପୁର ଦ୍ୱାରୀ ।

ବାଲ୍ୟ-ଚାପଲ୍ୟୁ ଲେଶେ ମାତ୍ର ତା ଅଙ୍ଗେ ପାରିନାହିଁ ଠାବ କରି । ସୁଧୀରେ ।

ପ୍ରତିହାରୀ ପଣରେ ଲୋମ ଶ୍ରେଣୀ ।

ବ୍ୟାଜରେ ବେତ୍ର ବହି ଅଛି ପୁଣି ।

ସେ ଛବି-ଶୋଭା ଲୋକନେ ଲୋଭା ନୃପ ନେତ୍ର ବୁଲେ ପୁଣି ପୁଣି । ସେ ଚିତ୍ରେ । ୨୪ ।

କାହିଁ କୁମାରେ କର୍ପୂର-ରଜ ପୁରେ ପଥେ ନାନାରଙ୍ଗେ କ୍ରୀଡ଼ନ୍ତି ।

କରୁଁ ସେ ପଥେ ନରପତି ଗତି ।

ସେ ରଜେ ପୟର-ଚିହ୍ନେ ତାଙ୍କ ରାଜେ ଚକ୍ରବର୍ତ୍ତୀ-ଚିହ୍ନତତି । ସୁଧୀରେ ।

ପୁର-ପୁରୁଖା-ନାରୀଏ ନିରେଖି ।

ଦେଖି ହୁଅନ୍ତି ବୋଲାବୋଲି ‘‘ସଖି ।

ଏଥି ଏ ଚିହ୍ନମାନ କାହୁଁ ଅଇଲା ଲାଗେ ବିସ୍ମୟ ମତିକି । ସଙ୍ଗାତ’’ । ୨୫ ।

ପରସ୍ପରର-ନବୀନ-ଯଉବନ-ସମ୍ଭୂତ-ଚାରୁତା-ଲୋକନେ ।

ବେନିବାମା ନିର୍ନିମେଷ ନୟନେ ।

ଅନାଅନି ହୋଇ ରହିଥିବା ସମୟରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନେ । ସୁଧୀରେ ।

ତାଙ୍କ ମଧ୍ୟେ ନୃପତି କରୁ ଗତି ।

କେ କାହାକୁ ସେ ଦେଖି ନ ପାରନ୍ତି ।

ନ ଥାଉ କାରଣ କେହି ଅଦର୍ଶନ ହେଲା ସେ ମୋତେ ଭାବନ୍ତି । ପ୍ରତ୍ୟେକ । ୨୬ ।

କେବେ ବା କାର ପୁରତେ ନରପତି କରୁ ଅଦୃଶ୍ୟ ଭାବେ ଗତି ।

ତାଙ୍କ ଅଙ୍ଗର ଅଳଙ୍କାର-ତତି ।

ନୁହଁଇ ଦୃଶ୍ୟ ଏକା ତାଙ୍କ ରତନେ ପଡ଼େ ତାର ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି । ସୁଧୀରେ ।

ତାହା ଚାହିଁ ସେ ମୋ ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି ।

କେହି ଶୂନ୍ୟେ ପଡ଼ଇ ଏହା ଚିନ୍ତି ।

ଗମନେ ଅନେକ ଅନାଇଁ ଅନାଇଁ ହୁଅଇ ବିସ୍ମୟ ଅତି । ସୁଧୀରେ । ୨୭ ।

କେ ଇନ୍ଦୁ-ବଦନା ନବୀନା-ଯୁଗଳ କନ୍ଦୁକ-ଖେଳେ ହୋଇ ଲୋଳ ।

ପରସ୍ପରେ ତା ଫିଙ୍ଗିବା ବେଳର ।

ମଧ୍ୟେ ନଳ ଯାନ୍ତେ ବାଜି ଅଙ୍ଗରାଗେ ରଞ୍ଜି ହୋଇ ପଡ଼େ ତଳ । କନ୍ଦୁକ ।

ତାହା ଚାହିଁ ଭାଳନ୍ତି ବାଳୀ ଦୁଇ ।

ଯା’ରେ ମାଇଁଲୁ ଏ ତାରେ ନ ଯାଇ ।

ମଧ୍ୟେ ରଞ୍ଜି ହୋଇ ପଡ଼ିଲା କେମନ୍ତେ ଏତ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ଲାଗଇ । ଏମନ୍ତେ । ୨୮ ।

ଭୀମ-ମହୀପତି-ବନିତା-ନିବହ ଅତିହିଁ ପବିତ୍ରତା ପଣେ ।

ନ ଚାହାଁନ୍ତି ସେ ପତି ବିନା ଆନେ ।

ଅମରବରେ ଅଦୃଶ୍ୟ ନଳ ନରବର ଗମନ୍ତେ ପ୍ରାଙ୍ଗଣେ । ସୁଧୀରେ ।

ସେ ତ ନାନା ମଣିରେ ବିନିର୍ମିତ ।

ତହିଁ ତାଙ୍କ ରୂପ ହେଉ ବିମ୍ବିତ ।

ସେ ବିମ୍ୱୁ ରୂପଚାତୁରୀ ବାରି ନେତ୍ର ଲାଭକୁ ମଣିଲେ ସାର୍ଥ । ରାଣିଏ । ୨୯ ।

ପୁଣି ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ଏମନ୍ତେ ବୋଲାବୋଲି ସେ ହେଉଥାନ୍ତି ।

ଆଗୋ ସଜନି ଆମ୍ଭେ ଯେଉଁ ମତି ।

ବହୁଁ ପତି ପ୍ରତି କାମ ବୁଝଚିନ୍ତି ଏ ବିମ୍ୱିତ ସେହିମତି । ଧରାର ।

କ୍ଷିତି ନିଶ୍ଚୟ ତା ପତି ପାଇଁକି ।

ବହିଛି ଏ କାମ ରତିସାଇଁକି ।

ତ୍ରିନେତ୍ର-ନେତ୍ର-ବିତିହୋତ୍ର-ତେଜରେ ଯାଇଛି କଳା ହୋଇକି । ସଙ୍ଗାତ । ୩୦ ।

ପ୍ରତିବିମ୍ୱ ମାତ୍ରେ ବସୁମତି ଗାତ୍ରେ ପତିତ ତାଙ୍କ ଛାୟା ଏକା ।

ଦେଖି ବିସ୍ମୟେ ମହିଷୀଏ ଥକା ।

ହେଲେ ନ ଥିଲେହେଁ ପଡ଼ି ନୃପ-ପ୍ରକୃତ-ରୂପେ ନେତ୍ର-ତାରକା । ତାଙ୍କର ।

ଛିନ୍ନ ହରିଦ୍ରା-ବର୍ଣ୍ଣ ବିମର୍ଦ୍ଦନ ।

-ନଳ କାନ୍ତି କରିଥିଲେ ଲୋକନ ।

କି ନ ହୋଇଥାନ୍ତା । ସେ କାଳେ ତାଙ୍କର ଦୁର୍ଦ୍ଦଶା ମାନସେ ଘେନ । ସୁଧୀରେ । ୩୧ ।

ଅଦୃଶ୍ୟ ହୋଇ ପରପୁରେ ପ୍ରବେଶି ମଣି-କୁଟ୍ଟିମେ ପ୍ରତିଛାୟ-।

ଛଳେ ବିରଚି ଅନଳପ କାୟ ।

ବିଯୋଗୀ ସେ ମହୀପାଳ ନଳ ହୋଇଗଲେ ଯୋଗୀଜନ ପ୍ରାୟ । ସୁଧୀରେ ।

ଶୁଣନ୍ତି ସେ ଭାଷେ ତହିଁ କେ ବାଳୀ ।

‘‘ପୁଂସ ସ୍ମର୍ଶିଲା ପରାୟେ ମଣିଲି’’ ।

କେ ବୋଲି ‘‘ତା ଛାୟା ଦେଖିଲାବତ ‘‘କେ ଭାଷେ ‘‘ତା ବଚନ ଭଳି । ବାରିଲି’’ । ୩୨ ।

ଏକାଳେ ନମି ମାତାଙ୍କୁ ଦମୟନ୍ତୀ ନିଜ ନିକେତେ କରୁ ଗତି ।

ପଥେ ଭେଟିଲେ ନିଷଧ-ନୃପତି ।

ଅଦୃଶ୍ୟ ବଶୁଁ ସେ ଭୂପତି-ସୁତାର ନୋହିଲେ ନୟନବର୍ତ୍ତୀ । ସୁଧୀରେ ।

ଏଣେ ଭ୍ରାନ୍ତି-ବଶେ ପ୍ରତି-ଯୋଷିତେ ।

ଦମୟନ୍ତିୀ ଭାବନ୍ତି ନୃପ ଚିତ୍ତେ ।

ଦମୟନ୍ତିୀ ଦେଖି ଏ ମୋ ଭ୍ରମ ଅବା ଭାବି ତେଜିଲେ ତୁରିତେ । ତାହାକୁ । ୩୩ ।

ନିରତ ଚିନ୍ତା ବଶୁଁ ନଳ-ପରାୟ ଛବି ଦିଶିଯାଉ ବାଳାକୁ ।

ମାତା ପ୍ରଦତ୍ତ କୁସୁମ-ମାଳାକୁ ।

ନିଜ ଗଳୁଁ କାଢ଼ି ପକାଇ ଦେଲା ସେ ଅସତ୍ୟ-ନଳ-ଗଳାକୁ । ସୁଧୀରେ ।

ପାଶେ ଥିଲେତ ରହି ନଳ ତହିଁ ।

ବାଳା କରୁ ସେ ମାଳ ହେଳେ ଯାଇ ।

ସତ୍ୟରେ କରି ଭୂପାଳ-ନଳଗଳା-ଆଲିଙ୍ଗନ ଗଲା ରହି । ସୁଧୀରେ । ୩୪ ।

ନୁହଁଇ ପ୍ରକୃତ ଏ ମୋ ଭ୍ରାନ୍ତି ଜାତ ଦମୟନ୍ତୀ ବୋଲି ଯାହାରେ ।

ଥିଲି ବରଜି ସେ ଏବେ ସ୍ନେହରେ ।

ମୋରେ ପ୍ରକୃତ ମାଳ ହେଲା ଏମନ୍ତ ଚିନ୍ତି ନୃପତି ଚିତ୍ତରେ । ବିସ୍ମିତ ।

ମାଳା ଦେଲି ତ ମୁଁ ନିଜେ ପକାଇ ।

ଗଲା ତା କେମନ୍ତେ କେହି ଉଭାଇ ।

ଏତେ ବିଚାରି ମତିରେ ଦମୟନ୍ତୀ ରହିଲେ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହୋଇ । ସୁଧୀରେ । ୩୫ ।

ଏକସ୍ଥାନେ ଥାଇ ଦମୟନ୍ତୀ ମହୀପତି ଭ୍ରାନ୍ତିରେ ହୋଇ ଘାରି ।

କେହି କାହାକୁ ନ ପାରନ୍ତି ବାରି ।

ଏକ ଆନକୁ ବିଚାରୁଥାଇ ଚିତ୍ତେ ଭିନ୍ନସ୍ଥାନେ ଥିଲାପରି । ସୁଧୀରେ ।

ତେଣୁ ଉଭୟେ ଉଭୟ-ରୂପକୁ ।

ଭ୍ରାନ୍ତି ଭାବି କଲେ ଆଲିଙ୍ଗନକୁ ।

ସି ଉପଗୂହନ ଗଲା ସତ୍ୟ ହୋଇ ପରସ୍ପରର ଭାଗ୍ୟକୁ । ସୁଧୀରେ । ୩୬।

ନଳ-ମହୀପାଳ-ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗ-ସଙ୍ଗମ ଲଭିଲେହେଁ ଭୀମସନ୍ତତି ।

ନେତ୍ରେ ନ ଦେଖିବା ହେତୁ ସେ ମୂର୍ତ୍ତି ।

ଭାବଇ ନିଶ୍ଚୟ ଚିତ୍ତଭ୍ରମ ଏ ମୋ ସେ କିପାଁ ଆସନ୍ତେ ଏଥି । ସୁଧୀରେ ।

ନବ ସଙ୍ଗମ-ଜନ୍ୟ-ଜଡ଼ଭାବ ।

ଯେଣୁ ଅଙ୍ଗେ କରିଥିଲା ପ୍ରଭାବ ।

ଦେଖିଲେହେଁ ତେଣୁ ନଳ ସେ ବାଳୀକି ଧରି ନ ପାରିଲେ ଜବ । ସୁଧୀରେ । ୩୭।

ହେଲା ମୁଗ୍‌ଧମନ ପୂର୍ବଆଲିଙ୍ଗନ ବଶୁଁ ପରସ୍ପରେ ପ୍ରକୃତ ।

ଜାଣି ପୁଣିହିଁ ଆଲିଙ୍ଗନେ ଚିତ୍ତେ ।

ବଳାଇ ଉଭୟେ ଉଭୟର ହେଲେ ଗାଢ଼ ଆଲିଙ୍ଗନେ ମତ୍ତ । ସୁଧୀରେ ।

ଏକ ଅଦୃଶ୍ୟ ନିରବ ଅପର ।

ଏଣୁ ଏ ଭ୍ରାନ୍ତି ବୋଲି ଉଭୟର ।

ଜନିମିଲା ଜ୍ଞାନ ସତ୍ୟ-ଆଲିଙ୍ଗନ ମଧ୍ୟ ହେଲା ମିଥ୍ୟାତୁଲ । ତାହାଙ୍କୁ । ୩୮ ।

ପୂର୍ବେ ଚିତ୍ରେ ଅବା ଲୋକମୁଖେ କିବା ଯେମନ୍ତେ ଦେଖି ଶୁଣିଥିଲେ ।

ଏବେ ତଥା ପରସ୍ପରେ ଦେଖିଲେ ।

ବେନିଏ ବେନି ଜନଙ୍କର ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗ-ଶୋଭା-ଲୋଭରେ ଲାଖିଲେ । ସୁଧୀରେ ।

ଯେଣୁ ଭ୍ରମବୋଲି ଏକ ଆରକେ ।

ଥିଲେ ଚିତ୍ତେ ଚିନ୍ତି ତେଣୁ ନିଦକେ ।

କେଳିବିଳାସରେ କେ କାହାର ଅବହେଳା ନକଲେ ପଲକେ । ସୁଧୀରେ । ୩୯ ।

ପରସ୍ପରର ପରଶରୁ ସଞ୍ଜାତ-ରସ-ତରଙ୍ଗ ତରଙ୍ଗିତ ।

ହୋଇ ଦେଲା ବୁଡ଼ାଇ ବେନି ଚିତ୍ତ ।

କ୍ଷଣେ ପ୍ରେମ ତହିଁ ବିପ୍ରଲମ୍ଭ ହୋଇ ଦ୍ୱିଗୁଣେ ହେଲା ଦୀପତି । ସୁଧୀରେ ।

ସ୍ନେହପୂରିତ ପ୍ରଦୀପ ଯେମନ୍ତ ।

ଜଳି ବଳିତା ସ୍ତିମିତେ କିଞ୍ଚିତ ।

ଅତି ଦୀପ୍ତିକି କ୍ଷଣକେ ବିକାଶଇ ଏ ପ୍ରେମ ହେଲା ତେମନ୍ତ । ସୁଧୀରେ । ୪୦ ।

କ୍ଷଣକେ ଏ ସର୍ବ ମିଥ୍ୟାବୋଲି ଭାବି କ୍ଷଣକେ ସର୍ବ ସତ୍ୟ ଚିନ୍ତି ।

କ୍ଷଣେ ଧୀରା ଅଧୀରା କ୍ଷଣେ ଅତି ।

ହୋଇ ନିଜବସତିରେ ପରବେଶ ଦମୟନ୍ତୀ ଚାରୁଗାତ୍ରୀ । ସୁଧୀରେ ।

ନବ ପ୍ରେମାସବ-ପାନେ ଉନ୍ମତ୍ତ ।

ହୋଇ ନିଷଧ-ଈଶ ଅବରିତ ।

ତହିଁ ଭ୍ରମନ୍ତି ଭ୍ରମରେ ଦମୟନ୍ତୀ-ମୁର୍ତ୍ତି କରି ନେତ୍ରଗତ । ସୁଧୀରେ । ୪୧ ।

ସେ ବିଶାଳ ମହୀପାଳପୁରେ ନଳ ନରବର ଭ୍ରମି ପୟରେ ।

ପରିଶ୍ରମ ଲଭି ଅତିଶୟରେ ।

ନୃପତି-ପୁତ୍ରୀ ନିବାସେ ରମ୍ୟ ଅତି-ତୁଙ୍ଗ ପ୍ରାସାଦ ପାଶରେ । ପ୍ରବେଶ ।

ତହିଁ ପ୍ରତୋଳିମଣି-ବେଦିକାରେ ।

ଦେଖିଲେ ସେ ଭୈମୀ-ସଖୀ-ସଭାରେ ।

ସରସ-ବିଳାସେ ତୋରା ସେ ନବର ଜିଣେ ମାର-ଅନ୍ତଃପୁରେ । ସୁଧୀରେ । ୪୨ ।

କଳ-ଆଳାପ-କଲା-କାଳେ କେ ବାଳୀ ଶୁଣି ତା ନଳମହୀପାଳ ।

ଚିତ୍ତେ ତାକୁ ପ୍ରଶଂସନ୍ତି ଅପାର ।

ବୋଲନ୍ତି ଧନ୍ୟଏ ରମଣୀ ରତନ ସମାନ କେବା ଏହାର । ମହୀରେ ।

ପୁଣି ଭାବନ୍ତି ପିକ ବେଣୁବୀଣା ।

ଏ ତ୍ରିତୟେତ ସ୍ୱରେ ତାକୁ ଉଣା ।

ଏଣୁ ଗଳେ ରଖା ତ୍ରୟଛଳେ ଜୟଚିହ୍ନକୁ ହୋଇ ପୁରୁଣା । ବହିଛି । ୪୩ ।

ଚିତ୍ର ଦେଖାଇ ପ୍ରବୋଧୁଥାନ୍ତି ସହି ରେ ଚାନ୍ଦମୁହିଁ ଏ ସେ ନଳ ।

ଦେଖ ଖେଦ ତୁ ବରଜ ଚପଳ ।

ଏ ବାଣୀ ଶୁଣି ଶୁଣି କେଉଁ ରମଣୀ କର-ଧାର ସାରୀ ଖର । ଭାଷଇ ।

‘ସେହି ଦେଖ ଦେଖ ଏ ସେହିନଳ ।

ଦୁଃଖ ନ ରଖ ମାନସେ ତୁ ତିଳ’ ।

ତା ଶୁଣି ଧରାପଡ଼ିଲି କି ବିଚାରି ନୃପ ହୁଅନ୍ତି ଚଞ୍ଚଳ । ସୁଧୀରେ । ୪୪ ।

ଦମୟନ୍ତୀ-ଚିତ୍ତ-ବିନୋଦନପାଇଁ କେଉଁ ଚତୁରୀନାରୀ ତହିଁ ।

ବେଶେ ସେ ଦମୟନ୍ତୀବତ ହୋଇ ।

ନାନା କଉଶଳେ-ନଳ ରୂପ-ଅନୁକାରୀ ସଖି ପାଶେ ଯାଇ । ସୁଧୀରେ ।

କରି ଅଭିନୟ ଲଜ୍ଜାକିଞ୍ଚିତ ।

ମାଳାକାର ନୈପୁଣ୍ୟେ ଅତିଅନ୍ତ ।

ସୁଷମ ମଧୁକମାଳାକୁ କୁତ୍ରିମ-ନଳଗଳେ କରେ-ଦତ୍ତ । ସୁଧୀରେ । ୪୫ ।

କେ ଚନ୍ଦ୍ରମୁଖୀ ସଖିର ଚନ୍ଦ୍ରମୁଖେ ଚନ୍ଦ୍ରସୁନ୍ଦର ଅଭ୍ରବିନ୍ଦୁ ।

ଦେଉ ତହିଁରେ ନିଜମୁଖ-ଇନ୍ଦୁ ।

ପ୍ରତିବିମ୍ବିତ ହୁଏ ପୁଣି ସ୍ୱମୁଖେ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳପଣୁଁ ତା ବିନ୍ଦୁ । ସୁଧୀରେ ।

ଏହା ଆନନରେ ପ୍ରତିଫଳଇ ।

ତାହା ଅତିହିଁ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହୁଅଇ ।

ଅବନିତଳେ ଅବଳାମେଳେ କଳାନିଧି-ମାଳା ଯା ଶୋଭଇ । ସୁଧୀରେ । ୪୬ ।

ବର୍ଣ୍ଣବିଭବେ ପ୍ରତପ୍ତକାର୍ତ୍ତସ୍ୱରେ ଆର୍ତ୍ତ-ଦାନକାରୀ କେତକୀ-।

ଦଳ-ଉଦରେ ନଖ-ଲେଖନୀକି ।

ଚାଳି ତହିଁ ବିଦର୍ଭେଶ-ଦର୍ଭହାସୀ-ସୁତା ନିଷଧପତିକି । ଲେଖଇ ।

ପ୍ରେମ-ପତ୍ରିକା ଅତିହିଁ ଯତନେ ।

ନଳ ତା ଦେଖୁଥାନ୍ତି ଏକମନେ ।

ଲେଖିବା ମାତ୍ରେ ଅକ୍ଷରରେ କୃଷ୍ଣ ହେଉଁ ନଥାଏ ବାଧା ପଠନେ । ସୁଧୀରେ । ୪୭।

ସୁଚିତ୍ର ଲେଖନେ ବିଚିତ୍ରଚାତୁରୀବତୀ କେ ସଖିଜନ ତହିଁ ।

ରାଜପୁତ୍ରୀ-ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି ଲେଖଇ ।

ଅବିକଳରେ କର୍ଣ୍ଣୋତ୍ପଳ କରର ଲୀଳାକମଳ ଚିତ୍ରଇ । ତରୁଣୀ ।

ଏକା ତା କରପଦ୍ମ ନେତ୍ରୋତ୍ପଳେ ।

ଚିତ୍ରିବାରେ ଯେତେହେଁ ଯତ୍ନକଲେ ।

ଠାଣି ଉଚ୍ଚରାଇ ନ ପାରଇ ରହିଯାନ୍ତି ସେ ଯୁଗଳ ସ୍ଥୂଳେ । ସୁଧୀରେ । ୪୮ ।

କଳହପ୍ରିୟ-ଋଷିଙ୍କ ପ୍ରିୟଶିଷ୍ୟ ଗନ୍ଧର୍ବବଧୂ ଅପସରା ।

ବହି ବୀଣା ଆସନ୍ତି ହୋଇ ତୋରା ।

ନୃପସୁତା-ତାପ ନାଶେ ଢାଳିବାକୁ ସଙ୍ଗୀତ ସୁସ୍ୱର ଧାରା । ସୁଧୀରେ ।

ଦମୟନ୍ତୀ-ସ୍ୱର ସଙ୍ଗେ ମିଶାଇ ।

କେବଳ ସେ ବୀଣାଥାନ୍ତି ବଜାଇ ।

ବୋଲିବେ କିପାଁ ସେ ସୁସ୍ୱର-ପିୟୁଷେ ଏ ବେନିଙ୍କି ସେ ବଳଇ । ସୁଧୀରେ । ୪୯ ।

ତହିଁ କା’ର ପୟୋଧରେ ଅର୍ଦ୍ଧଶଶି-ସମ ନଖରକ୍ଷତ ଚାହିଁ ।

ପରିହାସେ କେ ତାହାକୁ ଭାଷଇ ।

ଏ ତୋ ପୟୋଧର କୁମ୍ଭେ ହରତ୍ରାସେ କାମ କି ନାବେ ଖେଳଇ । ଚତୁରୀ ।

କିବା ସମ୍ଭବିବାରୁ ହର ଚୋର ଭୟ ।

ପୟୋଧରର ଭାବି ଅପଚୟ ।

ଲୁଚାଇ ରଖିଛୁ ଚାରୁ ଚେଳାଞ୍ଚଳେ ଗୋପନରେ ଅତିଶୟ । ସଙ୍ଗାତ । ୫୦ ।

ନୃପ ଦେଖୁଛନ୍ତି ତହିଁ କେ ଯୁବତୀ ସୁତ୍ରେ ସୁଚୀରେ ସୂତ୍ର ଦେଇ ।

ଗୋଟି ଗୋଟି କରି ପୁଷ୍ପେ ଗୁନ୍ଥଇ ।

ତା ଚାହିଁ ମହୀଶ ଭାବନ୍ତି ଏ ବିସ ସୁମନେ ଦଣ୍ତ ଦିଅଇ । ସୁଧୀରେ ।

ହୋଇ ସ୍ମରର ଶର ଏ ସୁମନ ।

ତା’ ର ସହିକି ଦିଅନ୍ତି କଦନ ।

ତେଣୁକି ପ୍ରତିହିଂସାରେ କରୁଅଛି ତାଙ୍କ ହୃଦୟଭେଦନ । ଯୁବତୀ । ୫୧ ।

ସେ ସୁମନ-ସରେ ବିରଚିତ ହାରେ ଚାହିଁ ଭୟେ ଯେମା ଭାଷଇ ।

‘‘ସହି କରୁତୁ ଏ ସାହସ କେହି ।

ବିବେଚନାରୁ କି ଚିନାଏଁ ତୋହର ମରମ-ମଧ୍ୟରେ ନାହିଁ । ସଜନି ।

କାମ ଗୋଟି ଗୋଟି ଯାହା ସାଉଣ୍ଟି ।

ଦେଖୁଛୁତ ମୋ ପିଣ୍ତଦିଏ କାଟି ।

ତୁ ପୁଣି ଏଣୁ ଗୁଣ ତହିଁ ଖଞ୍ଜୁଛୁ ଆଉ କିସ ବୋଲିବିଟି । ତୋତେ ମୁଁ’’ । ୫୨ ।

ପୟୋଧର-ଚିତ୍ର-ପତ୍ର-ପାଳି ମଧ୍ୟଦେଶରେ କେଉଁ ସୁମଧ୍ୟାର ।

ଲେଖି କେ ସଖି ଚିତ୍ର ମକରିର ।

ବୋଲଇ ବାହନ ହୋଇଲା ଏ ଘେନ ତୋ ଏକବଳୀଗଙ୍ଗାର । ସଙ୍ଗାତ ।

ଭାଷେ ଅପରା ଏ ପୟରଚତ ।

ପୃଥୁ ପୟୋଧରେ ଚାହିଁ ଉଷତ ।

ହୋଇ ହୃଦେ ଥିବା କାମ କେତୁ-ପତି-ସଙ୍ଗ ମନାସି ଆଗତ । ସଙ୍ଗାତ । ୫୩ ।

ଚତୁରୀ-ଚତୁର ତହିଁ ପଶାସାର ଖେଳେ କାହିଁବା ମାତିଛନ୍ତି ।

ପଟ ପକାଇ ଝଟତି ଡାକନ୍ତି ।

ମାର ଏ ଶାରିକି କିଛି ନ ବିଚାରି ଯାଉ ସେ ଘରେ ବୋଲନ୍ତି । ଚତୁରୀ ।

ତାହା ଶୁଣି ପଞ୍ଜରସ୍ଥିତ ଶାରୀ ।

ଅତି ବିକଳେ ପକାଏ ବୋବାଳୀ ।

ଦେଖି ତା ‘ଏତ ଚମତ୍କାର’ ବିଚାରି ହସନ୍ତି ସେ ଦଣ୍ତଧାରୀ । ସୁଧୀରେ । ୫୪ ।

ବିଦର୍ଭ-ଭୂପତି-ସନ୍ତତି-କତିରେ କାର୍ତ୍ତସ୍ୱରରେ ବିନିର୍ମିତ ।

ହଁସାକୃତି ନାଗବଲ୍ଲୀଗର୍ଭିତ ।

ଏକପାତ୍ରେ ନେତ୍ର ନିପତିତ ହେଉ ନୃପ ବିଚାରନ୍ତି ଚିତ୍ତ । ସୁଧୀରେ ।

ହେମମରାଳ ଏ ବୋଲେ ମୋହର ।

କଲା କେଡ଼େ ମହତ ଉପକାର ।

ଦୂତପଣେ ଆସି ପାଶେ ବସି ରସାଉଛି ଏ ପ୍ରୟାକୁ ମୋର । କେମନ୍ତେ । ୫୫ ।

ପୁଣି ବିଲୋକି ସେ ସଖିସମାଜକୁ ପ୍ରତ୍ୟେକେ ଦମୟନ୍ତୀ ବୋଲି ।

ଚିତ୍ତେ ଚିନ୍ତୁଚିନ୍ତୁ ସେ ଦଣ୍ଡଧାରୀ ।

ଏକର ଅପରୂପ-ରୂପ ଲାବଣ୍ୟ ନେଲା ମାନସକୁ ହରି । ନୃପଙ୍କ ।

ନ ପୁଚ୍ଛିଲେହେଁ ସେ ରୂପ ଆପଣେ ।

ନିଜ ଅନନ୍ୟ ସାଧାରଣ-ପଣେ ।

ଥିଲା ସେ ଯାହାର ତାକୁ ନରବର-ନନ୍ଦନା ବୋଲି ରାଜନେ । ଚିହ୍ନାଏଁ । ୫୬ ।

ସେ ପୁର ପ୍ରାଙ୍ଗଣ ବିବିଧ-ରତନ ମଣିଗଣେ ତ ବିନିର୍ମିତ ।

ନୃପ ହୁଅନ୍ତେ ତହିଁ ଉପଗତ ।

ତଳେ ନିର୍ମଳେ ଅତୁଳ ତାଙ୍କ ରୂପ ହୋଇଲା ପ୍ରତିବିମ୍ବିତ । ସୁଧୀରେ ।

ଦମୟନ୍ତୀ-ଚିତ୍ତ-ବିନୋଦ ପାଇଁ ।

ବହୁ ନଳରୂପତ ପ୍ରିୟସହି ।

ଲିହିଥିଲେ ତହିଁ ସେ ମଧ୍ୟେ ଏ ଛାଇ ଗଲା ରହି ଜଣାନୋହି । ସୁଧୀରେ । ୫୭ ।

ବହ୍ନି-ପ୍ରେତପତି ସଲିଳେଶ ଦୂତୀ ଭାଷି ନାନା ଚାଟୁ ଭାରତୀ ।

ନିଜ ପ୍ରଭୁଙ୍କ ପ୍ରତି ଦମୟନ୍ତୀ ।

-ମତି ଆକର୍ଷନ୍ତେ ସେ ତାଙ୍କୁ ବାରନ୍ତେ ଭାଷି ଉଚିତ ଭାରତୀ । ସୁଧୀରେ ।

ତାହା ଶୁଣିଣ ହୋଇ ଦେବଦୂତ ।

ଯା’ର ପ୍ରାପ୍ତ୍ୟାଶା କରିଥିଲେ ତ୍ୟକ୍ତ ।

ସେ ଆଶା ଆସି ଏବେ ନଳ ମହୀଶ-ମାନସେ କଲା ନିକେତ । ସୁଧୀରେ । ୫୮ ।

ଏମନ୍ତ ସମୟେ ସେ ସଭାମଧ୍ୟରେ ବାସବର ଦୂତୀ ରଭସେ ।

ଭାଷା ପ୍ରକାଶେ ଦମୟନ୍ତୀ ପାଶେ ।

ଶୁଣି ପକ୍ଷଧରି ସଖିଏ ଦୂତିକି ପ୍ରସଂଶୁଥାନ୍ତି ହରଷେ । ସୁଧୀରେ ।

ଏଣେ ଦୂତୀ-ଚାତୁରୀ ଶୁଣି ନଳ ।

ଭୟ ଉଦ୍‌ବେଗରେ ହୋଇ ବ୍ୟାକୁଳ ।

ଚିର-ପୋଷିତ ଆଶାର କ୍ରମନାଶ କଳୁଥାନ୍ତି ବେଳୁଁ ବେଳ । ସୁଧୀରେ । ୫୯ ।

ଭାଷେ ବାସବ ଦୂତୀ ‘‘ଗୋ ରାଜପୁତ୍ରି କରି ଅନୁଗ୍ରହ କିଞ୍ଚିତ ।

ଜଣାଣକୁ ମୋ ଦତ୍ତ କର ଚିତ୍ତ ।

ସୁରେଶ-ଆଦେଶ ଘେନି ମୁଁ ହୋଇଛି ତୋ ଛାମୁକୁ ଉପଗତ । ସୁଶୀଳେ ।

ସୁରଅକ୍ଷର ନରେ ପାଠହୋଇ ।

ନ ପାରିବି ବିଚାରି ଶଚୀସାଇଁ ।

ମୋରେ ପେଷିଲେ ତୁ ଏମନ୍ତ ଏମନ୍ତ କହିବୁ ଯେମାକୁ ଯାଇ । ଆଦେଶି । ୬୦ ।

କରି ଆଲିଙ୍ଗନ ସଲୀଳେ ସୁରେଶ କୁଶଳ ତୋର ପୁଚ୍ଛିଛନ୍ତି ।

ଶୁଣି ତୋ କଥା ତାଙ୍କ ରୋମପନ୍ତି ।

ଯେତେ ଉଲ୍ଲସଇ ତେତିକି ତୋ ପାଇଁ ମୋହରେ କହିଅଛନ୍ତି । ସୁଗାତ୍ରି ।

ତୋର ପ୍ରାଥନେ ତାଙ୍କ ଯେଉଁ କଣ୍ଠ ।

ଭୀମ-ସମୀପେ ହେଲା ଲଜ୍ଜାକୁଣ୍ଠ ।

ସ୍ୱୟମ୍ବରେ ତାଙ୍କ ସେ ଗଳେ ତୁ ଦଣ୍ଡ ମାଳେ ବାନ୍ଧିକରି ଆଣ୍ଟ । ସୁନେତ୍ରି । ୬୧ ।

ଶୁଣିଛୁତ ଚନ୍ଦ୍ରବଦନି ସେ ଇନ୍ଦ୍ର ଅନୁଜ ଉପେନ୍ଦ୍ର ନିମିତ୍ତ ।

ମନ୍ଥ କ୍ଷୀରଧି ବୃନ୍ଦାରକ ବ୍ରାତ ।

ଇନ୍ଦିରାକୁ ଉପୁଜାଇଥିଲେ ଏଣୁ ନ ନାଶ ତୁ ଇନ୍ଦ୍ର-ଚିତ୍ତ । ସୁନ୍ଦରୀ ।

ଯେବେ କରିବୁ ଇନ୍ଦ୍ରେ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ ।

ତାଙ୍କ ପାଇଁକି ଇକ୍ଷୁ-ସରସ୍ୱାନ ।

ମନ୍ଥି ଅପର-ଇନ୍ଦିରା-ଉତ୍ଥାପନେ ଦେବେ ବଳାଇବେ ମନ । ସୁଦତି । ୬୨ ।

ଲୋକ ତ୍ରିତୟର ମଧ୍ୟେ ସ୍ୱର୍ଗ ସାର ସେ ସ୍ୱର୍ଗେ ପୁଣି ସୁରେ ସାର ।

ବାସବ ତ ବୋଲାନ୍ତି ସୁରେଶ୍ୱର ।

ଏଣୁ ତ୍ରିଭୂବନେ ଇନ୍ଦ୍ରୁଁ ବଡ଼ ଜଣେ ନାହିଁ କେ ଚିତ୍ତେ ବିଚାର । ଚତୁରୀ ।

ଯେବେ ଅନୁରାଗ ବଶେ ସେ ସୁର ।

-ପତି ପୟରେ ତୋହର କିଙ୍କର ।

ବଳେ ହେଉଛନ୍ତି ଏଥୁ ବଳି କ୍ଷାତି ଆଉ କି ରୂପର ତୋର । ସୁନ୍ଦରୀ । ୬୩ ।

ସାଧି ଶତଅଶ୍ୱମେଧ ଯେଉଁ ପଦ ଲଭିଛନ୍ତି ସେ ସେହି ପଦେ ।

ପଦେ ତୋର ଅର୍ପୁଛନ୍ତି ପ୍ରମୋଦେ ।

ବହୁବିଧଚାଟୁ ଗର୍ଭିତ-ଭାରତୀ-ସହିତରେ ନିର୍ବିବାଦେ । ସୁନ୍ଦରୀ ।

ନୋହୁ ନିସ୍ଫଳ ତାଙ୍କୁ ସେ ପ୍ରାର୍ଥନା ।

କର ସାର୍ଥ ସେ ଇନ୍ଦ୍ରତ୍ୱେ ବହନ ।

ସ୍ୱୀକାର ସୂଚାଇ ଭୃଲତା ନଚାଇବାରେ ଚତୁରୀ-ରତନ । ନବୀନା । ୬୪ ।

ନନ୍ଦନ-ମନ୍ଦାକିନି ବେନି-ବନରେ ବିହରୁଥିବୁ ନାରୀଈଶ ।

ହେବେ ଜୀବେଶ ତୋର ଅମରେଶ ।

ତାଙ୍କ ସୋଦର ଦାମୋଦର ଦେବର ବୋଲାଇବେ ତୋ ବାଳୀଶ । ସୁନ୍ଦରୀ ।

ଯେଉଁ ରମା ମା ସର୍ବଜୀବଙ୍କର ।

ଯାଆ ସ୍ୱରୂପେ ସେହି ସହି ତୋର ।

ହେବେ ଏଥୁବଳି ଆଉ କିସ ଶ୍ରେୟ ଅଛି ବିଚାର ଚିତ୍ତର । ଚତୁରୀ । ୬୫ ।

‘ଏ ତ୍ରୟଭୁବନ-ପ୍ରଭୁପଣ ଘେନ ମୋ ଗଳେ ମାତ୍ର ମାଳ ଦେଇ’ ।

ଏମନ୍ତ କି କାହାକୁ ଶଚୀସାଈଁ ।

କହିଛନ୍ତି କେବେ ? ତହିଁକି ତୁ ଏବେ ଭାଜନ ହେଲୁ ସୁମୁହିଁ । କିଶୋରି ।

ଏହି ରାଜ୍ୟକୁ ପରା ବଳୀଠାରେ ।

ମାଗି ଉପେନ୍ଦ୍ର ଆପେ ଉଣା ହେଲେ ।

ତେଣୁ ଆଜଯାଏ ତାହାଙ୍କୁ ବାମନ ବୋଲୁ ଅଛନ୍ତି ସକଳେ । ସୁନ୍ଦରୀ । ୬୬ ।

ଯେଉଁ ସୁରଙ୍କ ପୟରେ ନିରନ୍ତରେ ଏବେ ତୁ କରୁଛୁ ପ୍ରଣତି ।

ତହିଁ ଋଣୀ ସେ ହୋଇଲେଣି ଅତି ।

ଇନ୍ଦ୍ରେ ବରି ତାଙ୍କୁ କରି ରୁଣୁଁ ପାରି ଲଭ ଅମାପ-କୀରତି । କିଶୋରି ।

ପ୍ରତି ଦିବସରେ ସନ୍ଧ୍ୟାତ୍ରୟରେ ।

ସୁରେ-ଶ୍ୱର-ମହିଷୀ ତୋ ପୟରେ ।

ବନ୍ଦି-ବୃନ୍ଦାରକେ ତୋ ଦାନ ଶୁଝନ୍ତୁ ପୁରୁ ତୋ ଯଶ ଚୟରେ । ତ୍ରିଦିବ’’ । ୬୭ ।

ଭାଷି ଏମନ୍ତ ସୁରପତିପ୍ରଦତ୍ତ ପାରିଜାତକମାଳା ଦୂତୀ ।

ସମର୍ପିବା ପାଇଁ ଆଦରେ ଅତି ।

ମତି କରନ୍ତେ ସାଦରେ କରେ ତାହା ଗ୍ରହିଲା ନୃପତି ପୁତ୍ରୀ । ସୁଧୀରେ ।

ସେହି ସ୍ୱର୍ଗର ସୁମନସ-ବାସେ ।

ସର୍ବ ଆଶା ଗଲା ପୁରି ନିମିଷେ ।

ଏକା ନଳଆଶା ଭରସାବିନାଶୁ ନ ରସିଲା ତହିଁ ଲେଶେ । ସୁଧୀରେ । ୬୮ ।

ଚାତୁରୀଗର୍ଭିତ ଏ ନତି ଭାରତୀ ‘‘ଦୂତୀର ଶୁଣି କେ ଯୋଷିତ ।

ଦମୟନ୍ତିକି ଭାଷେ, ରେ ଭୁଭୃତ ।

- ଆତ୍ମଜା ନ ମଜା ମଜ୍ଜା ଏ ବିଷୟେ ଆନଚିନ୍ତନେ କିଞ୍ଚିତ । ସୁଧୀରା ।

କେ ଭାଷଇ ‘ବାସବେ ବରିବାରେ ।

ଉଚିତ ତୋ ବିଚାରେ ମୁଁ ମନରେ’ ।

କେ କହେ ଓଁକାର ହେଉ-ତୋ ସ୍ୱୀକାର-ଗିର ଏ ଶୁଭ କର୍ମରେ । ସୁଶୀଳା । ୬୯ ।

ବୟସୀ ବଚନ ଏମନ୍ତ ଶ୍ରବଣ କରିଣ ନରେନ୍ଦ୍ରନନ୍ଦିନୀ ।

ବୋଲେ ‘ସଖିଗୋ କେବେ ତୁମ୍ଭବାଣୀ ।

ଅନାଦରେ ଦୂର ଦେଇଛି କି କରି ବିଚାର ତ ମନେ ଗୁଣି । ସଖିଏ ।

ଏ ବିଷୟେ ତଥାପି ମୋର କିଛି ।

ପ୍ରକାଶିବାକୁ ଅବଶିଷ୍ଟ ଅଛି’ ।

ଶୁଣି ଏ ଭାରତୀ ଦୂତୀ-ମତି ତୃପ୍ତି-ସୀମା ପକାଇଲା ଆଞ୍ଚି । ସୁଧୀରେ । ୭୦ ।

ଏ ସର୍ବ ବିଲୋକି ହୋଇ ମହାଦୁଃଖୀ ବିଚାରୁଥାନ୍ତି ଧୀର ନଳ ।

‘ଏ ମୋ କପାଳକୁ ସର୍ବ ବିଫଳ ।

ହେଲା ନୋହିଲା ପ୍ରିୟାଲାଭ ଅଥବା ଦୌତ୍ୟ କରିବାର ଫଳ । କିଛିହିଁ’ ।

ଦମୟନ୍ତୀ ବଦନଶଶଧର ।

ତହିଁ ବିରାଜିଥିବାର ରୁଚିର ।

ନୋହି ବିଦାରି ନୃପତି ହୃଦପଦ୍ମ ଗଲା ସଙ୍କୋଚି କେବଳ । ଏ ଦୁଃଖେ । ୭୧ ।

ଏକାଳେ କିଞ୍ଚିତ ସ୍ମିତ ବିକଶାଇ ଓଷ୍ଠଯୁଗଳ କ୍ଷାଳି ବାଳୀ ।

ବାରି ନୟନ ଚାଳି ଆଳି-ପାଳି ।

ସେ ସ୍ୱର୍ଗ-ସୁମନ-ମାଳି ଘେନି ଅଖଣ୍ଡଳେ ଲୁଆଇଁ ମଉଳି । ନୃପଜା ।

ଗିର-ଚାତୁର୍ଯ୍ୟେ ଗିରା ଅଙ୍ଗିରାର ।

ଗୁରୁ ଗାମ୍ଭୀର୍ଯ୍ୟେ ନ ପକାଇ ଗାର ।

ବୃତ୍ତଅନ୍ତକ-ଦୂତିର ଚାହିଁ ମୁଖ କଲା ବଚନ ପ୍ରଚାର । ଏମନ୍ତ । ୭୨ ।

‘‘ଆଗୋ ଦୂତୀ ଶ୍ରୁତି ଯେଉଁ ଦିବସ୍ପତି-କୀର୍ତ୍ତି-କୀର୍ତ୍ତନେ ନୁହେଁ କ୍ଷମ ।

ତା ବର୍ଣ୍ଣନେ କରୁଛ କିପାଁ ଶ୍ରମ ।

ସେ ତ ଅନ୍ତର୍ଯ୍ୟାମୀ ତାଙ୍କୁ କି ଗୁପତ ହୋଇବ ମୋ ମନସ୍କାମ । ଚପଳେ ।

ତେବେ ତାଙ୍କ ଛାମୁକୁ ମୋ ଉତ୍ତର ।

ପଠାଇବା ନୁହେଁ କି ବୃଥା ? ବାର ।

ଯେ ଯାହା ନ ଯାଣେ ତାକୁ ସିନା ତାହା ଜଣାଇଥାଏ ଉତ୍ତର । ଚତୁରୀ । ୭୩ ।

ସେ ଅମରଈଶ ଆଦେଶେ ବାଳୀଶ କେ ବା ‘ନ’ କାରକୁ ବସାଇ ।

ରସନାରେ ହୋଇବ ମହା ଦ୍ରୋହୀ ।

ପରିଗ୍ରହୁ ଅଛି ମଉଳିରେ ମାଳି ଭଳି ସେ ଆଜ୍ଞାକୁ ମୁହିଁ । ଚତୁରୀ ।

ତାଙ୍କ ବିଚାରେ ମୁହିଁତ ବାଳୀଶ ।

ଏଣୁ ନ ଘେନିମେଟି ମୋର ଦୋଷ ।

ଜଣାଇଁବାର ଯା ଅଛି ଜଣାଉଛି ମୋ ମନୋଗତ ବିଶେଷ । ଚତୁରୀ । ୭୪ ।

ଯେଉଁ ପୂର୍ବତପ ଫଳେ ଏହିରୂପ କଲି ବାସବ-କୃପା ଲାଭ ।

ଏଥୁଁ ବଳି ଅଧିକ ବଇଭବ ।

-ପ୍ରାପ୍ତିଆଶା ହୃଦେ ସମ୍ପାଦି ମୁଁ ତେଜି ନ ପାରେ ସେ ତପେ ଲୋଭ । ଚତୁରୀ ।

ଏତ ସ୍ୱଭାଭସିଦ୍ଧ ଜୀବଙ୍କର ।

ଯା’ ର ଫଳ ଯେମନ୍ତ ତୃପ୍ତିକର ।

ତା ଲାଭ ପାଇଁକି କରନ୍ତି ତେତିକି ସାଧନ କଠୋରତର । ଚତୁରୀ । ୭୫ ।

ମୋ ଚିତ୍ତ ତୋଷଣେ ଧର୍ମ ସଞ୍ଚୟନେ ଇନ୍ଦ୍ରେ ମୁଁ ସେବିବି ନିୟତ ।

ଏକା ସେ ଇନ୍ଦ୍ର ନୋହି ସୁରନାଥ ।

ହୋଇବେ କେବଳ ଏ ଭୂମଣ୍ଡଳର ମାତ୍ର ନରଙ୍କର ନାଥ । ଚତୁରୀ ।

ଇନ୍ଦ୍ର-ଅଂଶାବତାର ତ ନୃପତି ।

ଏଣେ ନ ହୋଇବେକି ସେ ତୃପତି ।

ମର-ଅମର-ଶରୀର-ଭେଦମାତ୍ରେ ହେବ କିସ ତାଙ୍କ କ୍ଷତି । ଚତୁରୀ । ୭୬ ।

ସତୀ ପତିବ୍ରତ-ତରୁ-ବିନିପାତ ପାଇଁ କି ଶତକୋଟି-ବତ ।

ପୁରୁହୂତ-କୀର୍ତ୍ତି-ତତି ଗୁମ୍ଫତ ।

ଯେଉଁ ଭାରତୀ ପ୍ରଚାର କଲ ଦୂତି ଶୁଣିଲି ତାହା ସମସ୍ତ । ଚତୁରୀ ।

ଆଉ ଏବେ ତ ନାହିଁ ମୋ ସାମର୍ଥ୍ୟ ।

ପୂର୍ବ ନରେ ସମର୍ପିଅଛି ଚିତ୍ତ ।

ଅମର-ପକ୍ଷପାତ କେବେ ସମ୍ଭର୍ବ ନ ଥିଲା ମୋର କିଞ୍ଚିତ । ଚତୁରୀ । ୭୭ ।

ଭାବିଚିନ୍ତି ନରେ ବରିଛି ଅମରେ ବରଜି ଏଣୁ ଶଚିପତି –।

ଉପଦାଚକ-କୃପା ଏ ମୋ ପ୍ରତି ।

କରି ନ ପାରିବ ଜାତମାତ୍ର ଲବ ଖେଦ ମୋ ଚିତ୍ତରେ ଦୂତୀ । ନିଶ୍ଚୟ ।

କର ବିଚାର ସଂସାରସୁଖକୁ ।

ଦୂରେ ତେଜି ଯେ ମୁମୁକ୍ଷୁ ମୋକ୍ଷକୁ ।

ଆକାଙ୍‌ଖା-ରଖେ ଏ ସଂସାରଜ-ସୁଖ ଲୋଭାଇପାରେ କି ତାକୁ ? ଚତୁରୀ । ୭୮ ।

ଆଶ୍ରମ ଚତୁର-ମଧ୍ୟେ ଗାର୍ହସ୍ଥ୍ୟର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଯେମନ୍ତେ ପ୍ରକ୍ଷାତ ।

ବର୍ଷ ସମୂହେ ଭାରତ ତେମନ୍ତ ।

ବୋଲନ୍ତି ବିଦୁଷେ ସେ ଭାରତବର୍ଷେ ହୋଇଅଛି ମୁହିଁ ଜାତ । ଚତୁରୀ ।

ଏଥି ରହିବି ଗାର୍ହସ୍ଥ୍ୟ ଆଶ୍ରମେ ।

ପତିମତି ତୋଷିବି ଶୁଦ୍ଧପ୍ରେମେ ।

ବିମଳ ଶାସ୍ୱତଧର୍ମର ସହିତ ଅରଜିବି ଦିବ୍ୟ ଶର୍ମେ । ଚତୁରୀ । ୭୯ ।

ସ୍ୱର୍ଗେ ଥିଲେ ଏକମାତ୍ର ସିନା ସୁଖ ଭୋଗୁଥିବି ଅନୁବରତ ।

ଧର୍ମାର୍ଜ୍ଜନେ ଉପାୟ ନ ଥିବତ ।

ଏଥି ଧର୍ମଶର୍ମ ବେନି ଯଥାକାମ ସାଧି ପାରିବି ନିୟତ । ଚତୁରୀ ।

ଯାଗେ ଏଥି ପାରିବି ତୋଷି ଦେବେ ।

ଏଣୁ ଏହାକୁ ତେଜି ସ୍ୱର୍ଗେ ଲବେ ।

ଯିବାକୁ ନୁହେଁ ମୋ ଚିତ୍ତ; ଦୁଇ ତେଜି ଏକ ଭଜଇ କେ କେବେ । ଚତୁରୀ । ୮୦ ।

ସ୍ୱର୍ଗୁଁ ଯେବେ କେହି ପ୍ରୟାଣ କରଇ ମର୍ତ୍ତ୍ୟେତ ସେ ନିଶ୍ଚେ ଆସିବ ।

ମର୍ତ୍ତ୍ୟୁଁ ଯେବେ କେ ଧାର୍ମ୍ମିକ ଗମିବ ।

ସ୍ୱର୍ଗ ବିନା ଦୂତି ଭାଷ ଚିତ୍ତେ ଚିନ୍ତି ତାର ଆଉ କାହିଁ ଠାବ । ଚତୁରୀ ।

ମର୍ତ୍ତ୍ୟାମର୍ତ୍ତ୍ୟ ଏ ବେନିପୁର-ସ୍ଥିତି- ।

ପରିଣତି କି ବିଚାରିଲେ ମତି ।

ଆଦ୍ୟ ତୁଲକୁ ପ୍ରାନ୍ତ ଦିଶେ ଶର୍କରା ସଙ୍ଗକୁ କଙ୍କର ମତି । ଚତୁରୀ । ୮୧ ।

ଥିବ ଯା ସୁକୃତ ହେଲେ ଆୟୁଗତ ତାକୁ ସ୍ୱର୍ଗ ହୁଏ ପ୍ରାପତ ।

ଜୀଇ କେ ସ୍ୱର୍ଗେ ଯାଉଛି କହତ ।

ଏଥୁ ସ୍ୱର୍ଗପ୍ରାପ୍ତି ହିତ ବା ଅହିତକାରୀ ବିଚାରି ବୁଝତ । ଚତୁରୀ ।

ଏଣୁଁ ଆପାତ-ସୁଖପ୍ରଦାୟକ, ।

ସ୍ୱର୍ଗ - କାମନା କରେ କେଉଁ ଲୋକ ।

କରିବେ ଅବା ପ୍ରତ୍ୟାଶା ସେମାନେ ତା ଯାହାଙ୍କ ନାହିଁ ବିବେକ । ଚତୁରୀ ’’ । ୮୨ ।

ଏମନ୍ତେ ଦୂତୀକି ଉତ୍ତର-ପ୍ରଦାନ ଅର୍ଦ୍ଧେ ରୋଧି ରାମାରତନ ।

ସହସ୍ରାକ୍ଷ-ପକ୍ଷରେ ସାବଧାନ ।

ବିବକ୍ଷା ବାତକମ୍ପିତ-ଓଷ୍ଠ-ଦଳ - ଶୋଭି ସଖି-ପଦ୍ମାନନ । ବିଲୋକି ।

ବୁଝି ଆକାରୁ ତାହାଙ୍କ ଇହିତ ।

ମୁଖ-ସୁଧାକରୁଁ ଗିର ଅମୃତ ।

ବିତରି ବୋଧୁଁ ସଖୀମୁଖପଙ୍କଜ ଗଲେ ହୋଇ ସଙ୍କୁଚିତ । ଚପଳେ । ୮୩ ।

ଭାଷେ ରାଜପୁତ୍ରୀ, ‘‘ଶୁଣ ସଖିତତି ଅନାଦିକାଳୁଁ ଜୀବଗଣ ।

ମାନି ଈଶ୍ୱର-ଅଦୃଷ୍ଟ-ଶାସନ ।

ନ ରଖି ଅପେକ୍ଷା ଆନେ ଯାଉଛନ୍ତି ସାଧି ନିଜ କର୍ମମାନ । ସଂସାରେ ।

ତୁମ୍ଭଙ୍କୁତ ନୂଆ ନୁହେଁ ଏକଥା ।

ତେବେ ପୁଚ୍ଛିବ ମୋତେ କିପାଁ ବୃଥା ।

ଅବଳା ମୁଁ ତ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟସାଧନକୁ ତୁମ୍ଭ ହେବି କି ଶକତା । ସଙ୍ଗିନୀ । ୮୪ ।

ଜାଣୁଛତ ଏ ଜଗତେ ସର୍ବ ଜୀବଜନ୍ତୁ ନିୟତିବଶ ସହି ।

ତାହା ବିନା କେ ଶକ୍ୟ ନୁହେଁ କାହିଁ ।

ଏଣୁ ବିଦୁଷ ହେଲେହେଁ ଲୋକ ନିନ୍ଦ୍ୟ ଅବସ୍ଥା- ବିଶେଷେ ନୋହି । କଦାପି ।

ପୁଣି ଅଚେତନ ଅଟେ ନିୟତି ।

ଶୁଣିବ କି କେବେ ସେ କାର ଯୁକ୍ତି ।

ତେଣୁ ଏ ସ୍ଥଳେ ବାଣୀ-ବ୍ୟୟେ ଲଭଇ ବକ୍ତା ଏକା ମୁଖ-ଶ୍ରାନ୍ତି । ସଙ୍ଗିନୀ । ୮୫ ।

କୋମଳପଲ୍ଲବ-ଭୋଜନାଭିଳାଷୀ ମୃଗ ଉଷ୍ଟ୍ରକୁ ନିନ୍ଦାକରେ ।

ତୀକ୍ଷ୍ଣକଣ୍ଟକେ ଯା ଉଦର ପୂରେ ।

ସେ ଦାସେରକ ପୁଣି ହୀନ ବିଚାରି ହରିଣକୁ ଛି ଛି କରେ । ସଙ୍ଗିନୀ ।

ହେଉ କଣ୍ଟକ ବା ପତ୍ର କୋମଳ ।

ତହିଁ ଦୁହେଁତ ତୃପ୍ତି ସୁବିପୁଳ ।

ଲଭନ୍ତି ଏଥି ମଧ୍ୟସ୍ଥ ଏକେ ଟେକି ଆନେ ନିନ୍ଦିବା ଅସାର । ସଙ୍ଗିନୀ । ୮୬ ।

ଅତି ରୁଚିର ହୋଇଲେହେଁ ଇନ୍ଦ୍ରର ସୁଗୁଣଗଣ ମୋ ବାଞ୍ଛିତ-।

ନରେ କରି ନ ପାରେ ଅଧକୃତ ।

ଏଣୁ ସେ ନରକୁ ବରଜି ଅମର-ବରଣେ ନବଳେ ଚିତ୍ତ । ମୋହର ।

କର ବିଚାର ଧର୍ମ ଅର୍ଥ କାମ ।

ମୁକ୍ତି ସହିତକୁ ନିକି ଏ ସମ ।

ତଥାପି ଏତ୍ରୟେ ବରଜି ରହିଛି କହ କେ ଏ ଧରାଧାମ । ସଙ୍ଗିନୀ । ୮୭ ।

କଇଟଭରିପୁଠାରୁ କୀଟଯାଏ ସର୍ବେ ନିଜ ନିଜ ଇହିତ ।

ଲାଭକରି ହୁଅନ୍ତି କୃତକୃତ୍ୟ ।

କାମସିଦ୍ଧିରେ ସମସ୍ତଙ୍କ ସନ୍ତୋଷ ଘେନ ସମପରିମିତ । ସଙ୍ଗିନୀ ।

ଯାହା ତୁମ୍ଭଙ୍କୁ ରୁଚୁଛି ସଙ୍ଗାତ ।

ତହିଁ ମାନୁତ ନାହିଁ ମୋର ଚିତ୍ତ ।

ଭିନ୍ନରୁଚି ଲୋକ ତେଣୁ ଯହିଁ ଏକ ତୁଷ୍ଟ ତା ଆନେ ଅହିତ । ସଜନୀ । ୮୮ ।

ବନ୍ଧୁର ପଥ - ସମ୍ମୁଖରେ ବିପଦ କୂପ ଥିବାର ଜାଣିଥିଲେ ।

ତା’ର ବନ୍ଧୁ ରୋଧିବ ତାକୁ ଭଲେ ।

କିନ୍ତୁ ଏମନ୍ତ ବିଷୟେ ସୁବୁଦ୍ଧିର ଭାଷଣ ନ ଶୋଭେ ତିଳେ । ସଙ୍ଗିନୀ ।

କା’ର ଆନନ୍ଦ କାହିଁରେ ହୋଇବ ।

ତା’ର ହେତୁ ଆନ କାହୁଁ କହିବ ।

ସେ ସୁଖକାରଣ ତା’କୁ ସିନା ମନ ତା’ର ବୁଝାଇ ପାରିବ । ସଙ୍ଗିନୀ’’ । ୮୯ ।

ଏମନ୍ତେ ପାଣ୍ଡିତ୍ୟବଳେ ପ୍ରତିପକ୍ଷଉକ୍ତିକି ମୁକ୍ତି ନ କରାଇ ।

ସଖି-ମୁଖ- ବନ୍ଦିଶାଳେ ରଖାଇ ।

ସ୍ୱର୍ପତି-ଦୂତିକି ଚାହିଁ ପୁଣ ମହୀମହେନ୍ଦ୍ର-ସୁତା ଭାଷଇ । ସୁଧୀରେ ।

ଜେମାଗିର-ଚାତୁରୀରେ ଅମର ।

- ଦୂତିକାର ବିସ୍ମୟେ ଥରେ ଶିର ।

ଏବାଣୀ-ଶୁଣା ଶ୍ରବଣ ତା ମଣିଲା ଉଣା ବୋଲି ଗୁରୁରିର । ସୁଧୀରେ । ୯୦ ।

ଭାଷେ ଜେମା, ‘‘ଜନ୍ତୁପତି-ଦୂତୀ ଅତିଜବେ ଚଢ଼ି ଚିତ୍ତ ବାହନେ ।

ସ୍ୱାହା-ପତିଙ୍କ ଦୂତୀ ପବମାନେ ।

ସରିତପତି-ଅଧିପ-ଦୂତୀ ଭାଗୀରଥୀ ଆରୋହି ବହନେ । ଚତୁରୀ ।

ଆସିଥିଲେ ଏ ସର୍ବେ ମୋର ପାଶେ ।

ପୂର୍ବୁଁନରେ ବରିବାରୁ ମାନସେ ।

ଯଥାର୍ଥ କଥା ବୁଝାଇ ଠିକେ ଏକେ ଏକେ ପେଷଲି ସ୍ୱବାସେ । ଦୂତିକା । ୯୧ ।

ଇନ୍ଦ୍ରେ ପ୍ରସନ୍ନ କରାଇବାକୁ ମନ ମୋର ଯେବେ ଦୂତୀ ଭରସି ।

ପରକାଶ କରିବ ବାକ୍ୟରାଶି ।

ତେବେ ଯା ପାଇଁ ଏତେ କହ ତା’ ପଦେ ହେବ ମୋ ଶପଥେ ଦୋଷୀ । ଏଣିକି ।

ଇନ୍ଦ୍ର - ସୁଗୁଣ କହି ଯାହା ମୋର ।

ସତୀପଣକୁ ହିଂସଛି ଅପାର ।

ସେ ପାପ-ପ୍ରକ୍ଷାଳନକୁ ପାତିବ୍ରତ୍ୟ-ଧର୍ମ ସାହା ହେବ ମୋର । ଦୂତୀକା’’ । ୯୨ ।

ଏମନ୍ତ ଶପଥ ପ୍ରଦାନେ ବିରତ କରନ୍ତେ ଭାଷଣୁଁ ଦୂତୀକି ।

ତୁରିତ ସେ ବହି ଯତି-ଭୂତିକି ।

ନୃପତି ପୁତ୍ରୀ - କତିରୁ ବସତିକି ସୁରଙ୍କ କଲା ଗତିକି । ସୁଧୀରେ ।

ଏହା ଚାହିଁ ନଳହୃଦେ ଜୀବନ ।

ପୁଣି ପାଲଟି କଲା ନିକେତନ ।

ମତ୍ତତା - ନାଶେ ପ୍ରମତ୍ତ-ହୃଦଦେଶେ ଯଥା ପ୍ରବେଶେ ଚେତନ । ସୁଧୀରେ । ୯୩ ।

ପୁରନ୍ଦରାଦି-ହରିତପତିଙ୍କର କୃପା-ପ୍ରଭାବେ ଅନ୍ତର୍ହିତ ।

ହୋଇ ନୃପ ଶ୍ରବଣ-ପୁଟେ ଦୂତ ।

ଭୂପତି-ପୁତ୍ରୀ-ଅନୁରାଗ-ଭାରତୀ-ଜାତ-ଭାବମଧୁ ପ୍ରାପ୍ତ । ହୋଇଲେ ।

ଗଲେ ନିମଜ୍ଜି ପ୍ରମୋଦନଦରେ ।

ପାରିବ କେ ବର୍ଣ୍ଣି ସେ ଆନନ୍ଦରେ ।

ବାଞ୍ଛିତଲାଭେ ଏମନ୍ତ କୃତକୃତ୍ୟ ହୁଅନ୍ତି ସଂସାରେ ନରେ । ସୁଧୀରେ । ୯୪ ।

କବିରାଜ-ରାଜି-ମୁକୁଟ-ହୀରକ ହୀରତ ଭୁବନବିଖ୍ୟାତ ।

ତାଙ୍କ ସାରସମ୍ପଦ ହର୍ଷସୁତ ।

ଯାହାର ରଚନାରୀତି କରେ ଚୂନା ଭାରତିର ଭାବବ୍ରାତ । ସୁଧୀରେ ।

ତାର ପଦେ କରି ଅନୁସରଣ ।

ଗୀତ ରଚଇ ଗୋପୀନାଥ ହୀନ ।

କୋକିଳ-କଳସ୍ୱନକୁ ଅନୁକରି ବଳେ କୂଜନ୍ତି ଯେସନ । ସୁଧୀରେ । ୯୫ ।

-------

ସପ୍ତମ ଛାନ୍ଦ

ରାଗ-କଲ୍ୟାଣଆହାରି

ଶୁଣ ଧୀରବ୍ରାତ ପ୍ରେୟସୀ-ସାକ୍ଷାତ-ଆଳାପ-ଆଲିଙ୍ଗନ ଆଦି ।

ଲାଭ-ବିଷୟେ ମାନସେ ନିଷଧେଶ ଯେଉଁ ଆଶା ଥିଲେ ସମ୍ପାଦି ।

କ୍ରମେ କ୍ରମେ ତ । ସେ ବଢ଼ୁଥିଲା ତିଳେ ତିଳେ ।

ଏବେ ପ୍ରିୟା-ଦରଶନେ ସେ ଆଶାକୁ ପୂର୍ଣ୍ଣପ୍ରାୟ ନୃପ ମଣିଲେ । ୧।

ପ୍ରଥମେ ପ୍ରେୟସୀ-ପ୍ରତି-ଅବୟବେ ଗଲା ରସି ନୃପନୟନ ।

ସେଦର୍ଶନ-ଜନ୍ୟ-ସୁଖସରସ୍ୱାନ-ମଧ୍ୟେ ନିମଜ୍ଜିଲା ବହନ ।

ତହୁଁ ଆନନ୍ଦ । -ସମ୍ଭବ ଲୋତକ-ସ୍ରୋତରେ ।

ଗଲା ଭାସି ବଳେ ଇଷତ ବିଚାରି ନିଷଧପତି-ବାରିତରେ ।୨।

ପ୍ରଥମେ ସେ ନିରୂପମାର ରୋମାଗ୍ର ଦରଶନ କରି ଭୂପତି ।

ଲଭି ଥିଲେତ ଅନନ୍ୟସାଧାରଣ ବ୍ରହ୍ମଲାଭ-ଭବ-ତୃପତି ।

ପରେ ସମଗ୍ର ।-ଅଙ୍ଗେ ନୟନ ଯାଉ ପଡ଼ି ।

ଅବିସମ୍ବାଦି ଅଦ୍ୱିତୀୟ ମଦନାନନ୍ଦେ ମାନସ ଗଲା ବୁଡ଼ି । ୩ ।

ପ୍ରେୟସୀ-ପୀୟୁଷ ଦିଧିତି-ବଦନ-ପ୍ରଭା-ପରଶେ ଭୂପତିର ।

ସ୍ନେହ-ସାଗର ଉଛୁଳି ଦୌତ୍ୟବିଧି-ବେଳା ବଳିବାକୁ ଚଞ୍ଚଳ ।

ହେଉଁ, ତା ଦେଖି । ଉଚ୍ଚ-କୁଚଯୁଗେ ବାଳୀର ।

ଆଶ୍ରିଲେ ନୃପ ନୟନେ ବିଚାରିକି ଏଥିକି ଆସିବ କି ଜଳ । ୪ ।

ପ୍ରିୟାମୁଖ-ସୁଧାକରେ ପଡ଼ି କିବା ନୃପନୟନେ ଗଲେ ବୁଡ଼ି ।

ଅବା କୁଚଯୁଗ ମଧ୍ୟେ ଲାଖି କିବା ତାହା ନ ପାରୁଥିଲେ ଛାଡ଼ି ।

ପଡ଼ି ଯିବାର । ଭୟେ ଅଥବା ଧୀରେ ଧୀରେ ।

ଆକଟେ କୃଶ-କଟିକି ଯାକି ଯାକି ଓହ୍ଲାଉଥିଲେ ସେ ପୟରେ । ୫ ।

ନୃପନୟନ ଅବଳାଅବୟବ ଅୟନେ ଥିଲେ ପାନ୍ଥ ହୋଇ ।

ଭ୍ରମି ଭ୍ରମି ଦଳାମୃଗମଦବୋଳା କଳା କୁଚଯୁଗଳ ପାଇ ।

କଳାବଶରୁ । କଳି ନ ପାରି କି ପଦବୀ ।

ପାଉଥିଲେ ଶୋଭା ତା ଚଉପାଶରେ କରୁ ଭ୍ରମଣ ଦବି ଦବି । ୬ ।

ଚକ୍ର-ପ୍ରତିମ ବର୍ତ୍ତୁଳ ମନୋରମ ସେ ନିତମ୍ବିନିର ନିତମ୍ବେ ।

ରଙ୍ଗେ ବିହରୁ ବିହରୁ ଉର୍ବିଧବ-ନୟନବେନି ଅବିଳମ୍ବେ ।

ହେଉ ପତିତ । ତେଜବ୍ୟାଜେ କର ବଢ଼ାଇ ।

ପକାଇ ଧରି ଉରୁରମ୍ଭାତରୁକୁ ହୋଇଲେ ଥୟ ଯାଇ ତହିଁ । ୭ ।

ଆରେ ବରାଙ୍ଗୀ ! ବସନ ଏକାନେତ୍ର ନେତ୍ର ନୁହଁଇ ନିକି ମୁହିଁ ? ।

କର କୃପା ବକ୍ଷନିତମ୍ବ ଉରୁ ତୋ ମୋରେ ଆବରି ଚାନ୍ଦମୁହିଁ ।

ଚାଟୁ ଭାରତୀ । ଏମନ୍ତ ଭାଷି କି ଭୂଭୃତ ।

-ନେତ୍ର ଯତିଚିତ୍ତ-ମୋହିନୀ-ନବୀନା-ପୟରେ କଲେ ପ୍ରଣିପାତ । ୮ ।

ତଦନ୍ତରେ ଧରାବର-ପୁରନ୍ଦର ନିଷଧେଶ୍ୱର ସେ ସ୍ଥଳରେ ।

ସଙ୍ଗିନୀସଙ୍ଗେ ହେମାଙ୍ଗୀ ବରାଙ୍ଗୀକି ବିତରି ଉପହାର-ଛଳେ ।

ନିଜ ନୟନେ । ଆନନ୍ଦ-ବିସ୍ମୟରେ ଚିତ୍ତ ।

ନିମଜ୍ଜାଇ ଅତିଶୟରେ ଜଳପୁଥାନ୍ତି ମନେ ମନେ ଏମନ୍ତ । ୯ ।

ମାର ଅବା ମୋରବାଞ୍ଛା ଯେବେ ସୁରଜ୍ୟେଷ୍ଠ-ପଦ ପାଇଥାଆନ୍ତା ।

ତେବେ ଏ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ଅନିର୍ବଚନୀୟ ରୂପ ବା ସମ୍ଭବ ହୁଅନ୍ତା ।

ଅବା ଏ ଛବି । କଲାବେଳକୁ କଳପଣା ।

ଅମର ହେଲେହେଁ ମାର ମରିଥାନ୍ତା ମୁଁ ନର ମୋର କି ଠିକଣା । ୧୦ ।

ପୁଣି ବିଚାରନ୍ତି ଭୂଭୃତସୁତାତ ଏ ଯୋଷିତବର ନିୟତ ।

ତୁଙ୍ଗ-ନିବିଡ଼-ପୟୋଧର-ପ୍ରସାଦେ ଲାବଣ୍ୟ ରସେ ପ୍ରପୂରିତ ।

ହୋଇଅଛି ଏ । ଏ ଯୋଗୁଁ ସୁର-ତରଙ୍ଗିଣୀ ।

ବୋଇଲେ ଏହାକୁ କି ହାନି ? ସ୍ୱର୍ଗେ କି ନାହାନ୍ତି ପରବତେ ପୁଣି ? । ୧୧ ।

ଅଙ୍ଗନା-ଅଙ୍ଗ ନିର୍ମ୍ମାଣ-ଆନ-ନବବିଦ୍ୟା କାହୁଁ କାମ ଶିଖିଛି ।

ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅଙ୍ଗ-ପ୍ରତ୍ୟଙ୍ଗରେ ଏହାର ତେଣୁ ଉଛୁଳି ପଡ଼ୁଅଛି ।

ଶୋଭା-ସମ୍ପଦ । ସୀମାକୁ ନ ମାନି କିଞ୍ଚିତ ।

ଧନ୍ୟ ମୋତେ ଯା’ ଏ ଅଞ୍ଚିତ-ନେତ୍ରାର ଦର୍ଶନେ ନ ହେଲି ବଞ୍ଚିତ । ୧୨ ।

ଏ ମୂର୍ତ୍ତିରଚନେ ବିଚାରୁଛି ମନେ ଚତୁରାନନ ଭଲା କଲା ।

ଜମ୍ବୁସରିତର ଜମ୍ବାଳ-ଜାଳରୁ କୋମଳ ସାର ଘେନିଗଲା ।

ତହିଁ ଗଢ଼ିଲା । ଅଷ୍ଟ ନୟନକୁ ନିବେଶି ।

କୋମଳେ କୋମଳ ମିଳୁଁ ଅଙ୍ଗେ-ଅଙ୍ଗ-ମେଳଚିହ୍ନ ଆଉ ନ ଦିଶି । ୧୩ ।

ଏ ବରାଙ୍ଗୀ ଅଙ୍ଗ ପ୍ରତ୍ୟଙ୍ଗକୁ ସଙ୍ଗ-ଭଳି ବହୁଦ୍ରବ୍ୟ ଅଛନ୍ତି ।

କେତେ ଗୁଣରେ ସେ ସମ ହୋଇଲେହେଁ କେତେକ ଗୁଣେ ହାରିଥାନ୍ତି ।

ଏଣୁ ଏ ଦ୍ରବ୍ୟ । ପରାଏ ଏ ଅଙ୍ଗ ଏହାର ।

ବୋଲୁଁ ବୃଥାରେ ଦ୍ରବ୍ୟେ ଟେକି ହୁଅନ୍ତି ହୁଏ ଅପମାନ ଅଙ୍ଗର । ୧୪ ।

ରମ୍ଭା ଉର୍ବଶୀ ମେନକା ଆଦି ଶୋଭାସମ୍ଭାର-ସୀମା ବାମା ଗଢ଼ି ।

ହସ୍ତ ଥୟ କରି ଧାତା ଏ ମୂରତି ରଚନେ ଯାଇଥିଲା ଜଡ଼ି ।

ତହୁଁ ଏଣିକି । ରଚିବ ଯେତେ ବରବାଳୀ ।

ତାଙ୍କ ଉନତା ଯୋଗୁଁ ଏହା ପ୍ରଶଂସା ସଂସାରେ ପ୍ରସରିବା ଭାଳି । ୧୫ ।

ଉପମା-ଯୋଗ୍ୟ ପଦାର୍ଥେ ହାରିଲେହେଁ ଏହା ଅଙ୍ଗକୁ ନାନାଭାବେ ।

ପରାଜୟ-ଜାତ ବିମର୍ଷ ଭାବତ ନ ଥିବ ତାଙ୍କତହିଁ ଲବେ ।

ଯେଣୁ ସେ ଅଙ୍ଗା ତୁଲେ ଏହାକୁ ସମ କରି ।

ଅବିବେକ କବି ଦେଇଥାଏ ବହୁ ଗୌରବ ନିଜେ ଯାଚି କରି । ୧୬ ।

ଏହାକୁ ଦେଖିଲେ ମୋହ ନୋହି କେହି ରହି ନ ପାରନ୍ତି ଏମନ୍ତେ ।

ବିଚାରି କି ଦୋଷେ ଏ ଯୋଷାବରକୁ ଛାଡ଼ି ପଳାଇଲେ ଦିଗନ୍ତେ ? ।

ଆନ ଯୋଷିତେ । ଗୁଣ ଥାଏ ମିଶି ଦୋଷରେ ।

ଦୋଷ ତ ଯାଇଛି ଗୁଣ ମାତ୍ର ବାଛି ହୋଇ ଅଛି ଏହା ପାଶରେ । ୧୭ ।

ପଙ୍କଜ-କୋଷକୁ ଘୃଣାରେ ବରଜି ଯାହା ବାଳାଅଙ୍ଗ ଦେଇଛି ।

ତହିଁକି ତା’ କର୍କଶପଣ କାରଣ ନିରନିବାସ ନୁହେଁ କିଛି ।

ଧୂଳି-ଧୂସର-। ଯୋଗୁଁ ଏକା ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣଚମ୍ପକେ ।

ଛି ଛି ଯା’ କରେ ଅଙ୍ଗ ତା’ କିଛି ନୁହେଁ ଆବୃତ ହେବାର କଣ୍ଟକେ । ୧୮ ।

ଲଭିବାକୁ ଏ ବାଳୀକା ବଳାରାତି ବଳାଇଛନ୍ତି ତ ମାନସ ।

ଆନ ଘେନିଯିବା ଭୟରେ ମଘବା ତେଣୁ ନିଜକର-କୁଳିଶ ।

ପେଷି ଅଛନ୍ତି । ସେ ବଜ୍ର ଅଳଙ୍କାରେ ଶୋହେ ।

ରତ୍ନଭୂଷିତ-ଭୂଷାର ପ୍ରଭାପୁର ତାଙ୍କର ଶରାସନ କିଏ ? । ୧୯ ।

ପକ୍ଷରେ ଅସଂଖ୍ୟ-ନକ୍ଷତ୍ର-ନାୟକ ବହିଛି ଯେ ବରହୀପୁଚ୍ଛ ।

ଏ ବାଳୀର କେଶକଳାପ-ତୁଳକୁ ଅଟେ ତ ସେ କଳାପ ତୁଚ୍ଛ ।

ତେଣୁ ଏ କେଶ । ଏକ ଶଶାଙ୍କର ସମାନ ।

ବଦନ ଉପରେ ସଦନକରିବା ନୁହେଁ ଅଶୋଭା କଦାଚନ । ୨୦ ।

ହାରି ସମରେ ମୁଖଶଶି ସଙ୍ଗତେ ପୁରତେ ଅବା ପାରୁଶରେ ।

ରହି ନ ପାରି ଭଙ୍ଗ ବହି ତାମସ କେଶପାଶ-ଛଳେ ପଛରେ ।

ବନ୍ଧ ହୋଇଣ । ରହିଛି ଏବା ଏତ ବାଳ ।

ଚପଳପଣୁଁ କୃଷ୍ଣବର୍ଣ୍ଣୁଁ ଯଶୋଦା-ସିଂହାରୀ ବାନ୍ଧିଛି ତତ୍କାଳ । ୨୧ ।

ଏ ବାଳୀର ବାଳ-କଳାପ କଳାପୀ-କଳାପ ବେନି ବାଦକରି ।

ଉଚ୍ଚନୀଚ ନିଶ୍ଚୟକୁ ଚତୁରାସ୍ୟ ପାଶେ ଯାଇ କରୁ ଗୁହାରି ।

ଦେଲା ଘଉଡ଼ି । ବର୍ହେ ସେ ଅର୍ଦ୍ଧଚନ୍ଦ୍ର ଦେଇ ।

ଏହାକୁ ପୂଜୁଁ ସୁମନେ ସୁମନସେ ସେ ଏବେ ଏଥି ଅଛି ରହି । ୨୨ ।

କେଶ-ନୈଶ-ଆକାଶର ଅଙ୍କଦେଶେ ଲଲାଟ-ପଟ ଅର୍ଦ୍ଧଶଶୀ ।

ବିକଶାଇ ଯୋଷା ରତନ ଯାଉଛି ଅଷ୍ଟମୀନିଶୀ ସମ ଦିଶି ।

ପାଇ ଏହାକୁ । ସହାୟ କୁସୁମଶାୟକ ।

ଲୋକତ୍ରୟ-ଜୟ-ସିଦ୍ଧିକି ନିଶ୍ଚୟ ମଣିବ କିଞ୍ଚିତ ମାତ୍ରକ । ୨୩ ।

କାମଦହନ-ସମୟରେ କୁସୁମ-କାର୍ମୁକ-କେଶର-ନିକର ।

କୃଷ୍ଣବର୍ତ୍ମା-କର-ପରଶରେ କୃଷ୍ଣପ୍ରାପ୍ତି ଲଭିଥିଲା ମାତର ।

ତାକୁ ମହେଶ । ଚାହିଁ କ୍ରୋଧେ କରୁ ଦ୍ୱିଖଣ୍ଡ ।

ତହିଁ ବିରଞ୍ଚି ନିଶ୍ଚୟ ବିରଚିଛି ଏ ରମ୍ଭୋରୁର ଭୂରୁଦଣ୍ଡ । ୨୪ ।

ଏକେ ପୁଷ୍ପ ପୁଣି ଦ୍ୱିତୀୟେ ଦହନ ହୋଇ ଏ କାମର କାର୍ମୁକ ।

ହରବରେ ତରି ଏ ଜନ୍ମେ ମଣ୍ଡିଛି ଏ ବାଳୀ-ଲଲାଟ-ଫଳକ ।

ଗତୁଁ ବହୁତ । ଗୁଣେ ହୋଇଛି ସାରବନ୍ତ ।

ଯା’ର କିଞ୍ଚିତ କୁଞ୍ଚିତ ହେବା ଚାହିଁ ଚମକିଯାଏ ଲୋକଚିତ୍ତ । ୨୫ ।

ବାମଦେବ-କୋପେ ଦଗ୍‌ଧ କାମଚାପ ବାଳୀମୁଖଚନ୍ଦ୍ରେ ବର୍ଜିତ ।

କଳଙ୍କରେଖା ଏ ଦୁହେଁ ସଖାହୋଇ ପୁନର୍ଜନ୍ମେ ହେଲେ ବ୍ୟକତ ।

ଭୁରୁଭାବରେ । ଅବଳା-ଲଲାଟ-ପଟରେ ।

ବାଳ-ଭାବ-ବଶେ ଚାପଲ୍ୟ ମାନିଛି ଅତି ଚମତ୍କାର ବେନିରେ । ୨୬ ।

ଶରତ୍ରିତୟରେ ଜଗତତ୍ରୟକୁ ଜୟ ତ କଲି କିଞ୍ଚିତରେ ।

ଏ ବଳକା ବାଣଯୁଗେ ପ୍ରୟୋଜନ କିସ ବୋଲି ଚିନ୍ତି ଚିତ୍ତରେ ।

ରତିନାୟକ । ପଦ୍ମୋତ୍ପଳ ବେନି ମାର୍ଗଣେ ।

ଏ ନବନବୀନା-ନୟନେ ଯତନେ ଥୋଇଲାପ୍ରାୟ ମନେ ମଣେ । ୨୭ ।

ଯେଉଁ ଚାପଯଷ୍ଟି-ମଧ୍ୟେ କାମ-ମୁଷ୍ଟି ପଡ଼ିଥାଇ ଅବିରତରେ ।

ସେ ଏବେ ଏ ମୂର୍ତ୍ତି ବହି ଶୋହିଲାଣି ସୁନ୍ଦରୀ-ସୃଷ୍ଟି-ସୀମନ୍ତରେ ।

ପୂର୍ବ ସ୍ୱଭାବ । ତେବେ ହେଲେହେଁ ନ ତେଜଇ ।

କଟାକ୍ଷ-ବିଶିଖବୃଷ୍ଟି ସୃଷ୍ଟି କରୁଅଛି ଏ ମୋର ମୋହପାଇଁ । ୨୮ ।

ଈଷତ-ଚଞ୍ଚଳ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ କଳାକରବତ ଧବଳ ।

ନୟନ-ଯୁଗଳ କୋଳେ ଲଗାଇଛି ଇନ୍ଦ୍ର-ନୀଳଗୁଳିଯୁଗଳ ।

ଖେଳ କିରଙ୍ଗେ । ପକ୍ଷ୍ମ ତା’କୁ ପୁଣି ଜଗିଛି ।

ଦେବାକୁ ଉପମା ତାହାକୁ ତା ବିନା ଆନ ତ ସମ ନ ଦିଶୁଛି । ୨୯ ।

ନୟନ ଶୋଭାକୁ ହାରି କର୍ଣ୍ଣପାଶେ ଉତ୍ପଳ ହୋଇଛି ବନ୍ଧନ ।

ଏମନ୍ତ-ନୟନ କଥା ଥାଉ ପଛେ ଏ ଉତ୍ପଳବନ୍ତ ବଦନ ।

ଯେବେ କୁରଙ୍ଗୀ । ଲଭନ୍ତା ପୂର୍ବଭାଗ୍ୟବଳେ ।

ତେବେ କି ବରଜି ନଦେଇ ରଖନ୍ତା ତା ନିଜନୟନ ଯୁଗଳେ । ୩୦ ।

ମୋଚାର ତ୍ୱଚକୁ ଉତ୍ତାରି ଉତ୍ତାରି ମଞ୍ଜକୁ ଘେନି କଞ୍ଜସନ ।

ଏ ନବଲଳନା-ନୟନ-ଯୁଗଳ ଯତ୍ନେ କରିଛି ନିରିମାଣ ।

ନୀଳୋତ୍ପଳର । ବାହାରଦଳ ଦେଇ ଫେଇ ।

ଗାଢ଼ ନୀଳଅଂଶେ ଗୁଳିକା-ଯୁଗଳ କରି ଏଥିରେ ଅଛି ଥୋଇ । ୩୧ ।

ଏ ନେତ୍ରଯୁଗ-ବିରଚନେ ବିରଞ୍ଚି ନିଶ୍ଚୟ ବହୁଶ୍ରମ କଲା ।

ଉତ୍ପଳ-ଚକୋର-କୁରଙ୍ଗ-ନୟନେ ପରୁବୁଁ ନିମେଷ ଖଞ୍ଜିଲା ।

ତା’ର ନିପାତ-। ବଶୁଁ ପେଷଣୁଁ ତହୁଁ ସ୍ରୂତ-।

ସାରଭାଗେ ନିଜଚାତୁରୀ ମିଶାଇ କଲା ଏ ନେତ୍ରକୁ ନିର୍ମିତ । ୩୨ ।

ଶୋଭାରେ ନିଜ-ନୟନର ଉନତା ଜାଣି ହରିଣୀ ଏ ରମଣୀ-।

ନେତ୍ରର ଚାତୁରୀ ଥିଲା ଋଣକରି ତେଣୁ ଅଥୟ ଭୟେ ପୁଣି ।

ସଦାହୁଏ ଏ । ଏହା ତହୁଁ ଏ ନାରୀବର ।

ମୂଳ କଳନ୍ତର କରିଛି ଆଦାୟ ବଳେ ବା ହୁଏ ଏ ବିଚାର । ୩୩ ।

ସ୍ୱଭାବ-ଚପଳ ଖେଳନବିଲୋଳ ଅବଳା-ନୟନଯୁଗଳ ।

ନୋହି ମିଳିତ ପରସ୍ପରେ ବିଚ୍ୟୁତ ହୋଇଥାନ୍ତେ କି ଏତେକାଳ ।

ଏକା ଏତିକି । ଭୀତି ଚିତ୍ତେ ଅଛି ତାଙ୍କର ।

କଲାବେଳେ ଗତି ସୁଗଭୀର-ଶ୍ରୁତି-କୂପେ ପତନ ଲଭିବାର । ୩୪ ।

ପୁଣ୍ୟପ୍ରଭାବେ ଉତ୍ତମ-ପଦଲାଭେ କମଳିନୀ ଲୋଭ ବଳାଇ ।

କେଦାରକୁ ଅନୁସରିଣ ଶିଶିର ଆଗମେ ଥିଲା ତନୁ ଦାହି ।

ସେହି ସୁକୃତ-। ପ୍ରଭାବେ ତା ଫୁଲ୍ଲ ପ୍ରସୂନ ।

ଏ ନୃପସୁତା-ନେତ୍ର ହେଲା ରହିଲା କଳିକା ଚକୋରନୟନ । ୩୫ ।

ଜଗତ ତ୍ରୟଜୟକୁ ଶରତ୍ରୟ ସରିଛିତ ମନୋଭବର ।

ବାକି ବେନିଶର ଅଛି ନାଶା-ତିଳ-ଫୁଲ-ଶରଧାନୀ-ମଧ୍ୟର ।

ତେଣୁ ବାଳୀର । ନିଶ୍ୱାସ-ପବନ ସୁମନ-।

ବାସେ ବାସିତ ହୋଇ ଆସି ତୋଷଇ ପାରୁଶେ ଥିବା ଜନମନ । ୩୬ ।

ଅସ୍ୟ-ପୀୟୁଷକରର ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଏ ବନ୍ଧୁକବନ୍ଧୁ ଅଧର ।

ଲଭି ପ୍ରକାଶ ପରକାଶି ନିଜର ଳୋହିତ-ବରନ ରୁଚିର ।

ଚିହ୍ନାଉଛିକି । ନିଜକୁ ଦରଶକ ଲୋକେ ।

ଶଇଶବ ଯଉବନ ଏ ବେନିର ମୁଁ ସନ୍ଧ୍ୟାକାଳ ବୋଲିଠିକେ । ୩୭ ।

ମୁଖଇନ୍ଦୁ ତଳ ଏ ଓଷ୍ଠଯୁଗଳ ସୁଧାସିକ୍ତ-ଧରା-ସମ୍ଭୂତ ।

ବେନି-ବିମ୍ବବତ ଦିଶଇ ନିୟତ ଦ୍ରୁମଗହଳେ ଶୋଭେ ସେତ ।

ଏତ ସର୍ବଦା । ବିଦ୍ରୁମସ୍ଥଳେ ବିରାଜଇ ।

ଏଣୁ ଓଷ୍ଠତୁଲେ ବିମ୍ବକୁ ତୁଳିଲେ ଓଷ୍ଠର ଅପମାନ ହୋଇ । ୩୮ ।

ଅତିରକ୍ତ-ବଶୁଁ ହେଉଛି ପ୍ରତୀତି ଏ ଓଷ୍ଠ ଏକା ବିମ୍ବହେବ ।

ଫଳକୁ ବିମ୍ବ ଏ ଓଷ୍ଠକୁ ଅଧର ବୋଇଲେ ଅବା କିସଲାଭ ।

ଓଷ୍ଠ-ତୁଲାକୁ । ଏ ବିମ୍ବତ ସଦାଅଧର ।

ତାକୁ ଏହାର ଏହାକୁ ନାମେ ତାର ଡାକନ୍ତି ନ-ଜାଣିବ । ନର । ୩୯ ।

କିପାଇଁ ଅଧର-ଓଷ୍ଠର ମଧ୍ୟର ବେନିପାଶ ଅଳ୍ପ ଫୁଲିଛି ।

ସ୍ୱପନରେ ତ ମୁଁ ଏ ନବନବୀନା-ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗ-ସଙ୍ଗମ ଲଭିଛି ।

ତେତେବେଳେ ବା । ଭୋଳହୋଇ କାମ ମଦରେ ।

ଭିଆଇ ନାହିଁତ ନିର୍ଦ୍ଦୟଦଶନ-ଘାତେ ଏ ମହା ଅପ୍ରାଧରେ ? । ୪୦ ।

ବିଦ୍ୟାତ ବିଦର୍ଭେଶ-ସୁତା-ବଦନେ ନିରତ କରୁଛି ନର୍ତ୍ତନ ।

ତା ସଂଖ୍ୟା ପ୍ରକ୍ଷାତ କରିବାକୁ ଚିତ୍ତ-ବଳାଇ ଚତୁର-ବଦନ ।

ଗାର ରଦନ-। ଛଳେ ପକାଇ ଦେଇଛି କି ? ।

ନ ଥିବାରୁ ଆନ କାର୍ଯ୍ୟ ସିନା ତା’ ର ହୋଇଲା ଏଥି କଉତୁକୀ । ୪୧ ।

କ୍ଷଣଦାର ଶେଷ-କ୍ଷଣେ ସ୍ୱପ୍ନାବେଶେ ଆଜି ଏ ପଙ୍କଜମୁଖିର ।

ଅଧରସୁଧା ତ ଚାଖିଥିଲି ଲାଗୁଥିଲା ଅମୃତରୁ ମଧୁର ।

ଏତେବେଳକୁ । ସେହି ଅଧରୁ କେହି ପୁଣ ।

ଝରି ପଡ଼ୁଛି ଲାବଣ୍ୟରସ ଏତେ ବାରି ନ ପାରୁଛି କାରଣ । ୪୨ ।

ଏ ମନ୍ଦହାସରୁ ସହସ୍ର-ଅଂଶରୁ ଅଂଶେ କୃପାକରି ବିତରି-।

ଥିଲେ ବିମ୍ବାଧରି ତାକୁ ଶଶଧାରୀ ବହନ୍ତା ନିରିମାଲ୍ୟ ସରି ।

ସେହି ଟୀକାକ । ଟୋପା ଟୋପା କରି ନିଜର ।

କୌମୁଦିମାନଙ୍କ ମସ୍ତକେ ଲଗାଇ ଦିଅନ୍ତା ଟୀକା ପରକାର ।୪୨ ।

ମୁଖତ ସୁଧାମୟୁଖକୁ ବଳିଛି ଏଣୁ ତା କାନ୍ତିକି ଏହାର ।

ଜ୍ୟୋତି ଅତିଘନ ସ୍ରବୁଛି ସେ ପୁଣ ଏକର ପଛକୁ ଅପର ।

ବିନ୍ଦୁକ୍ରମରେ । ସେହି ବିନ୍ଦୁବୃନ୍ଦ ଅଧରେ ।

ପଡ଼ି ଅଧଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱ-ଭାବେ ରହି କେହି ଦଶନନାମକୁ ବହିଲେ । ୪୪ ।

ବିଚ୍ଛେଦ-ତାପ-ଜାତ-ମୂର୍ଚ୍ଛା-ଶର୍ବରୀ ଆସିଲାକୁ ଏବେ ମୋ ପାହି ।

ପ୍ରାତସନ୍ଧ୍ୟାବତ ଏ ବରଯୋଷିତ-ଦର୍ଶନ ଗଲା ଲାଭ ହୋଇ ।

ଇନ୍ଦ୍ରଦିଗୁଁ ତ । ରାଗ ହୋଇଅଛି ପ୍ରକାଶ ।

ରଦ-ବ୍ୟାଜ-ଦ୍ୱିଜସମାଜ ତ ଲାଗିଅଛନ୍ତି ସେବାରେ ବିଶେଷ । ୪୫ ।

ଦ୍ୱିଜ-ସମାଜର ମଧ୍ୟେ ସମ୍ମୁଖର ଏ ଚତୁର ଦ୍ୱିଜ ପ୍ରଧାନ ।

ରାଗାଦି ବରଜି ଦୀପ୍ତିକି ସରଜି ଥିବାରୁ ଦ୍ୱିଜରାଜ ନାମ ।

ସାଜେ ଏହାକୁ । ଏଣୁ ବିଚାରଇ ଏ କଥା ।

ଅଶୁଚିକି ତେଜି ସୁକୃତ ଅରଜି ବୋଲାଇ ଛନ୍ତି ଏ ମୁକୁତା । ୪୬ ।

କମଳ-କୋଷରୁ କୋମଳ ନିଖିଳ-କଳେବର ଏ ଅବଳାର ।

ବିରଚି ମାର୍ଦବ-ରଚନ-ପାଟବ କରି କରଗତ ନିଜର ।

ପରେ ଏହାର । ବଦନେ ବଚନ-ରଚନ ।

କରିଛି ନୋହିଲେ ନାହିଁ କାହିଁପାଇଁ କୋମଳେ ଏହାକୁ ସମାନ । ୪୭ ।

ପିକେ ତରୁଫଳେ ତୋଷନ୍ତି ଉଦର ଏହା ମର୍ମ ଏବେ ହେଜିଲି ।

ସେତ ସହଜେ ଦ୍ୱିଜ ବାଳାମୁଖତ ଦ୍ୱିଜରାଜ ନିଶ୍ଚେ ବୁଝିଲି ।

ଏହା ମୁଖରୁ । ପ୍ରସରିବା ଗିର କାମର ।

ଉପନିଷଦ ତ ଅଟେ ତା ଶିକ୍ଷିବା ପାଇଁ ଏ ବତ୍ର ଏହାଙ୍କର । ୪୮।

ପଦ୍ମଅଙ୍କେ ସଦ୍ମ କରିବାରୁ ପଦ୍ମାଳୟା ସପତ୍ନୀ ବୋଲାଇଲା ।

ଏ କଥା ଚିନ୍ତି ଚିତ୍ତରେ ସରସ୍ୱତୀ ଅତି ଅଭିମାନ ବହିଲା ।

ସରସିଜରୁ । ଚାରୁତାରେ ଅତି ଅଧିକ ।

ଏ ରମ୍ଭୋରୁର ଆସ୍ୟରେ ବାସ କରି ପରକାଶୁଛି ନିଜ ଟେକ ।୪୯।

କଣ୍ଠଦେଶେ ବାଣୀ ବୀଣାଗୁଣ ଟାଣି ବସି ବଜାଉଅଛି ରଙ୍ଗେ ।

ସେ ମଧୁନିକ୍ୱଣ ବାହାରି ବଦନ-ପଥେ ତୋଷୁଛି ଶ୍ରୋତାବର୍ଗେ ।

ସେହି ସ୍ୱନକୁ । ବାଳା ଭାଷେ ବୋଲି ବୋଲନ୍ତି ।

କଣ୍ଠ-ମଧ୍ୟ-କଥା ଦିଶିବ କି ନେତ୍ରେ ? ଯେଣୁ ମରମ ନ ଜାଣନ୍ତି । ୫୦।

ଚତୁର୍ଭୁଜ ଅଷ୍ଟନେତ୍ର ପଞ୍ଚମନ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣେ ଲଗାଇ ବିରଞ୍ଚି ।

ବସି ବସି ଅନଳସୀ ହୋଇ ମଦାଳସୀବଦନ ଅଛି ରଚି ।

ସାରି ନିର୍ମାଣ । ଭୁଜେ ଟେକି ଧରି ଚାହାନ୍ତେ ।

ଅଙ୍ଗୁଷ୍ଠ-ଟିପ-ଚାପ ବସି ଲସିଲା ଚିବୁକ ମଧ୍ୟ କି କିଂଚିତେ । ୫୧।

ସଂହିକାସୁତ-ଭୀତିରେ ବ୍ୟତିବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇଣ ଅତି ତାରାପତି ।

ଏ ଯୁବତୀ-ମୁଖେ ସ୍ଥିତି କରିଛି କି ସଙ୍ଗେ ଘେନାଇଁ କଳାତତି ।

ତାରାଯୋଷିତ । ଥୋଳେ ଦନ୍ତ ହୋଇ ଦିଶନ୍ତି ।

ବିମ୍ବଓଷ୍ଠ ବୋଲି ବୋଲୁଥାଇଁ ଯାକୁ ସେ ନବୋଦିତ-ଦ୍ୟୁତିପନ୍ତି । ୫୨ ।

ମୁଖର ଭୁରୁଯୁତ ଏକତୃତୀୟ ଅଂଶ ଯ ଲଲାଟ ବୋଲାଏ ।

ସେ କଳଙ୍କୀ-ଅର୍ଦ୍ଧଶଶିର ସମ୍ପଦ କିଂଚିତ ମାତ୍ରକେ ବୁଡ଼ାଏ ।

ରାକାତିଥିର । ବଦନ ଯେଉଁ ପୂର୍ଣ୍ଣଶଶୀ ।

ତାକୁ ଖର୍ବ କରି ଗର୍ବ ପ୍ରକାଶିବା ଏ ମୁଖପକ୍ଷେ କିସ ବେଶି । ୫୩ ।

ସରୋଜଯୋନି ସରସିଜସମାଜେ ସମ୍ରାଟ କଲା ଏହା ମୁଖେ ।

ସେବା ପାଇଁ ନେତ୍ର-ସେବକ-ଯୁଗଳ ରଖାଇ ଦେଇଅଛି ପାଖେ ।

ମଣ୍ଡଳେଶର । ସେବକ ସିନା ନରପତି ।

ଏ ସେବକେ ତେଣୁ ପଙ୍କଜପନ୍ତିରେ ଟେକାଇଛନ୍ତି ରାଜଛତି । ୫୪ ।

ସୂର୍ଯ୍ୟଭୟେ ଦିନେ ଉତ୍ପଳୁଁ କମଳେ ଶଶିଭୟେ ରାତ୍ରେ କମଳୁଁ ।

ଉତ୍ପଳେ ପଳାଇ ଶୀରି ଥୟ ନୋହି ନ ସରେ ଦିନ ଭାଳୁ ଭାଳୁ ।

ଏବେ ଏ ବାଳୀ-। ମୁଖ ପାଇ ସୁଖେ ସନ୍ତତ ।

ରହିଛି ତେଣୁ ସିନା ଏ ଦିଶୁଅଛି ସନ୍ତତ ଅତିଅନ୍ତ କାନ୍ତ । ୫୫ ।

ଏହା ମୁଖ-ଶୋଭାପାଇଁ ହୋଇ ଲୋଭା କମଳ ତା’ ତାତ ସଲିଳେ ।

କଳାକର ମତ୍ର-ମୁକୁରେ ନିୟତ ବୋଲଇ ଆଣିଦିଅ ମୋରେ ।

ତାତ-ମଇତ୍ରେ । ସୁତ-ମିତ୍ର-କଥା ରଖନ୍ତେ ।

ଲଗାଇଥାନ୍ତି ସେ ମଗା-ଅଳଙ୍କାରବତ ଏ ଶୋଭା କଦାଚିତେ । ୫୬ ।

କଲାବେଳେ ଏ ଅବଳା ଜଳକେଳି କମଳିନୀ ଏ ମୁଖ ଚାହିଁ ।

ପତି-ସବିତା ଆଡ଼କୁ ମୁଖପଦ୍ମ ଟେକି ଅଳି-ଡୋଳା ଖେଳାଇ ।

ହୋଇ ଗେଲାଇ । ସରସିଜ-କର ପ୍ରସାରି ।

ବୋଲୁ ନ ଥିବକି ‘ଜୀବଧବ ନ ଦେବ କି ଏ ଶୋଭା ମୋତେ’ ବୋଲି । ୫୭ ।

ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ-ଗର୍ବିତ ପର୍ବଶର୍ବରୀଶ ଏ ବାଳୀ-ରତନ-ବଦନ-।

ତୁଲେ ସ୍ପର୍ଦ୍ଧାକରୁ କ୍ରୋଧ ଜନ୍ମିବାରୁ ହୋଇ କୁଙ୍କୁମ-ରାଗାରୁଣ ।

ବାମା-ବଦନ । ଶଶିକି ବାନ୍ଧିଅଛି ପାଶେ ।

ବୋଲୁଥାନ୍ତି ସିନା ତାକୁ ପରିବେଶ ଦୁରୁ ନୋହିବାରୁ ବାରି ସେ । ୫୮ ।

ଘୂଣାକ୍ଷର-ମାର୍ଗେ ପଡ଼ିଗଲା ବାଗେ ଏ ମୁଖ ବିଧାତାରଚନେ ।

ଚାହିଁ ଏହାକୁ ଏହା ତୁଲେ ଚନ୍ଦ୍ରକୁ ବିଚାରି ବିରଚିବା ମନେ ।

ଧାତା ନିରତ । ପ୍ରତିମାସ ଶ୍ରମ କରଇ ।

ରଚି ଦେଖି ନ ହୋଇଲା ବୋଲି ଭାଙ୍ଗି ଅମାରେ ପୁଣି ଆରମ୍ଭଇ । ୫୯ ।

ଜଗତ ତ୍ରୟର ଯୁବକ-ମଣ୍ଡଳେ ଦଣ୍ଡ ବିହିବାକୁ ମଦନ ।

କପୋଳ-ପତ୍ର ମକରେ କେତୁବନ୍ତ ହୋଇ ଧରି ଭୁରୁ-କମାଣ ।

ଦର୍ପେ ରହିଛି । ରତି ସହିତରେ ଏ ମୁଖେ ।

ଅନୁଚର ମଧୁ ଅନୁସରି ଅଛି ଅଧରେ ତା’ର ପାଖେ ପାଖେ । ୬୦ ।

କାମଦମ୍ପତି-ପୂଜାକୁ ଅଷ୍ଟଶ୍ରୁତି ଏ ଶ୍ରବଣ-ପୂପଯୁଗଳ ।

ବାଳୀ-ବଦନ ଥାଳୀରେ ଥୋଇଅଛି ଦିଶୁଅଛି କେଡ଼େ ମଞ୍ଜୁଳ ।

ନଇବେଦ୍ୟର । ତୁଲକୁ ଫୁଲଜଳ ଲୋଡ଼ା ।

ନୟନ-ସରୋଜ ସଙ୍ଗେ ବିରହଜ ଅଶ୍ରୁକି ହୋଇନାହିଁ ବଢ଼ା । ୬୧ ।

ନାନାବିଧ-ଶାସ୍ତ୍ରସମୂହ-ନିର୍ଗତ ଅତିବକ୍ର ରସ ପ୍ରବାହ ।

ପ୍ରବେଶିବାପାଇଁ ଶ୍ରବଣ-ଗର୍ଭକୁ ଏ ଭର୍ଚମୋହିନୀ ନିଶ୍ଚୟ ।

କାଟି ଦେଇଛି । ପତ୍ର-ଯୁଗ-ଛଳେ ପ୍ରଣାଳୀ ।

ନ ଅଟକି କାହିଁ ଛଟକ ମାତ୍ରକେ ଯଥା ସ୍ଥାନକୁ ଯିବ ବୋଲି । ୬୨ ।

ଅଠର ବିଦ୍ୟାକୁ ଶ୍ରବଣ-ଯୁଗଳ-ଜଠରେ ସମଭାଗ କରି ।

ଏ ବରାରୋହାର ସମ୍ପାଦି ଦେଇଛି ଅତି ଯତନେ କୁଶଧାରୀ ।

କାହିଁ ରଖିଛି । କେତେ ବୋଲି ବଣା-ହୋଇବା-।

ଭୟରେ ନ ଅଙ୍କ ଯୁଗ ତାଙ୍କ ଅଙ୍କଯୁଗେ ଦେଇ ଅଛି ଲିହି ବା । ୬୩ ।

ଏକମାତ୍ର ପାଶ ବହି ଜଳାଧୀଶ ପାଶୀ ବୋଲାଏ ଜଗତରେ ।

ବିଜୟ ତାହାର ବିଚାରି ମକର-କେତନ ନିଶ୍ଚେ ଯତନରେ ।

କଲା ଭିଆଣ । ଏ ଯୁବତୀ-ଶ୍ରୁତି-ପାଶକୁ ।

ଏକ ସିନା ତା’ର ବେନି ତ ଏହାର ସେ କାହିଁ ଲଭିବ ଯଶକୁ । ୬୪ ।

ଚତୁର୍ଭୁଜ-ହରି-ସୁତ ସମ୍ବରାରି ଚତୁର୍ଭୁଜ ହେବା ଉଚିତ ।

ତା’ର ବେନ ଧନୁ ରମ୍ଭୋରୁର ଭୁରୁଯୁଗଳ ହୋଇଛି ବିଦିତ ।

ବଂଶ ନର୍ମିତ । ସିଞ୍ଜିନୀ ବେନି ସେ ଚାପଙ୍କ ।

ଚେକା ହୋଇ ପାଶେ ରଖା ହୋଇଅଛି ତାକୁ ବୋଲନ୍ତି ଶ୍ରୁତି ଲୋକ । ୬୫ ।

ମେରୁଦଣ୍ଡ ଅଗ୍ରେ ଗ୍ରୀବା ବିରାଜିଛି ଗ୍ରୈବେୟବର୍ଗେ ହୋଇ ଦୀପ୍ତ ।

ସର୍ବ-ଅବୟବମାନଙ୍କ ସୁଷମାମୂଳ ସକଳ ଏକତ୍ରିତ ।

ହେଲା ପରାୟେ । ଦିଶଇ ଅତି ମନୋହର ।

ଉତ୍ତମ-ଅଙ୍ଗର ସର୍ବାଙ୍ଗକୁ କରି ଦେଉଛି ସୁନ୍ଦରୁଁ ସୁନ୍ଦର । ୬୬ ।

କବିତ୍ୱ-ପ୍ରିୟବାଦନ-ସତ୍ୟଭାଷା-ଗାୟନ ଏ ଚାରି ରାମାର ।

ଗଳାରେ ତ ସଦା କରି ରହିଛନ୍ତି ନିଳୟ ଏଣୁ ବେଦବର ।

ତର୍କି ସମୟେ । ତାଙ୍କ ବିବାଦ ଆଗୁଁ କ୍ରୟ ।

ଗାର ପକାଇ ଚତୁର ଭାଗକରି ବାଣ୍ଟିଛି ତାହାଙ୍କୁ ନିଶ୍ଚୟ । ୬୭ ।

ଯୁଦ୍ଧେ ଏକପକ୍ଷ ବିଜୟ ଲଭିବ ସ୍ୱତଃସିଦ୍ଧ ଏହି କଥାତ ।

ବାଳୀ-ବାହୁ-ଲତା ମୃଣାଳ ଜିଣିଲା ଏଥି ବା କିସ ଅଦଭୁତ ।

ଏକା ଏ କଥା । ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ଲାଗୁଛି ମନକୁ ।

ଭଙ୍ଗ ହୋଇ ଯା ସେ ଲଜ୍ଜିତ ନ ହୋଇ ପ୍ରକାଶୁଛି ନିର୍ବ୍ୟଥନକୁ । ୬୮ ।

ଶୁଭସଂଶୀ-ନାଭିଶୋଭୀ-ଭାମିନୀର ଭୁଜ ଯା ସରୋଜଷଣ୍ଡର ।

ସର୍ବ ଗର୍ବକୁ ପକାଇଅଛି ଗଞ୍ଜି ସେ ଅପମାନରୁ ଉଦ୍ଧାର ।

ହେବା ନିମିତ୍ତ । ପଥ ନ ପାଇ ସେ ନିସୁତ୍ର ।

ହୋଇ ମୂର୍ତ୍ତିମନ୍ତ ନିବିଡ଼ ଜମ୍ବାଳ-ଅକୀର୍ତ୍ତି ମଧ୍ୟେ ହେଲା ଗୁପ୍ତ । ୬୯ ।

କର ଅଙ୍ଗୁଳି ବାଳୀର ଦେଖି ଚିତ୍ତେ ଜନ୍ମଇ ଏମନ୍ତ ବିଚାର ।

ଲୋହିତ ତାମରସ-ତୂଣେ ରହିଛି କିଏ ପଞ୍ଚଶର ସ୍ମରର ।

ସର୍ବେ ସୁପର୍ବ । ରଞ୍ଜିତ ନଖେ ଫଳବନ୍ତ ।

ମୂଳଦେଶେ ହୋଇଅଛନ୍ତି ମୁଦ୍ରିକାବ୍ୟାଜେ କାର୍ତ୍ତସ୍ୱରେ ପୁଙ୍ଖିତ । ୭୦ ।

ଏ ବାଳାମଣିର ଶ୍ରୀକର-ତଳକୁ ତୁଲ ହେଲେ ମୁହିଁ ହୋଇବି ।

ଏ ଅଯଥା ଗର୍ବ କରନ୍ତେ ପଲ୍ଲବ ଗଲା ବାଳତ୍ୱ ଅବା ଲଭି ।

ଆଞ୍ଚି ହୁଅଇ । ବିଦ୍ରୁମ ତ ଓଷ୍ଠ ତୁଲକୁ ।

ଅତି ଚପଳତା-ପଣୁଁ ବା ସୁଧୀରେ ପ୍ରବାଳ ନାମ ଦେଲେ ତାକୁ । ୭୧ ।

କରତଳେ ପଦ୍ମରେଖା ଲେଖି ପଦ୍ମଯୋନି ଏ ଯୁବତୀ ରତନେ ।

ନିଶ୍ଚୟ ଠାରି ଦେଉଛି ଆରେ ଗୋରି ଏ ତୋର ଶ୍ରୀକର-ରଚନେ ।

କେତେ ଭାଗିଛି । କରି କରି ପଦ୍ମ ନିର୍ମାଣ ।

ଶେଷକୁ ହସ୍ତ ଥୟ ହେଉ ସିନା ମୁଁ କଲି ଏ ପଲ୍ଲିକି ରଚନ । ୭୨ ।

ଏ ପ୍ରମଦାବର ନିଶ୍ଚୟ ନର୍ମଦା ଭାଭ୍ୟକୁ ମୋର ପ୍ରସରିଛି ।

କର-ଯୁଗଳ-ଛଳେ ବେନି-ମୃଣାଳ ଉଭୟ ପାରୁଶେ ଶୋହିଛି ।

ହେଇ ବିଶୁଷ୍କ । ଶୈଶବନିର କାମ-ତାପେ ।

ଉଚ୍ଚକୁଚ-ଦ୍ୱୀପ-ଦ୍ୱିତୟ ମଧ୍ୟରେ ବିରାଜି ଦିଶୁଛନ୍ତି ଆପେ । ୭୩ ।

ସ୍ୱଭାବେ ଉଚ୍ଛିଖ ସୁସଞ୍ଜ ସୁରେଖ ଏ ପୟୋଧରେ ତାଳ ଫଳ ।

ତୁଳ ହେବ କାହୁଁ ଝଡ଼ି ପରା ପଡ଼ିଥାଏ ସେ ସ୍ୱସ୍ଥାନୁଁ ଭୂତଳ ।

ବୃକ୍ଷେ ଥିଲେହେଁ । ଆନଯୋଗୁଁ ସିନା ସେ ଉଚ୍ଚ ।

ସ୍ୱତଃସିଦ୍ଧ ଯାର ତୁଙ୍ଗତା ତାହାର ସଙ୍ଗତୁ ଏହା ନିକି କଛ । ୭୪ ।

ଏ କୁଚଚାତୁରୀ କିଞ୍ଚିତ ଆଦରି ଥାଇ ବୋଲି ସିନା ଘଟର ।

ନାମ ପଡ଼ୁଥାଇ ନ୍ୟାୟାଦି ଶାସ୍ତ୍ରରେ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତଛଳେ ବାରମ୍ବାର ।

ଚକ୍ରୀ କେତେବା । ପାତ୍ର ନିର୍ମାଣ ନ କରଇ ।

ଏକା କୁମ୍ଭ ଯୋଗେ କୁମ୍ଭକାର ନାମ ସଂସାର ତାହାର ଘୋଷଇ । ୭୫ ।

ବିଶଦ-ଉଦକ-ବିନ୍ଦୁ-ବୃନ୍ଦ-ନିନ୍ଦି ମୁକ୍ତାଫଳ-ମାଳ-ଯାଳକ ।

ଏ ପୟୋଧର-ମଧ୍ୟେ ଶୋଭି ହେଉଛି-ଫେନ-ବିଭ୍ରମ-ଉତ୍ପାଦକ ।

ସ୍ତନ ଶିଖରେ । ଶୋଭେ ମାଣିକ୍ୟମାଳ ପୁଣି ।

ଉଚ୍ଚସ୍ଥଳେ ରହି ନିଜର ଆରକ୍ତ-କିରଣ ପକାଉଛି ବୁଣି । ୭୬ ।

ନିଃସଙ୍କୋଚେ ପଙ୍କେରୁହ-ପଙ୍କତିକି ସଙ୍କୋଚ ଯେ କରି ପାରଇ ।

ସେ ସୁଧାମୟୂଖ ମୁଖଛଳେ ଶିଖ-ଦେଶେ ବାଳାର ଅଛି ଉଇଁ ।

ତାକୁ ଦେଖିକି । ନପାରନ୍ତି ସ୍ତନ ଚକୋରେ ।

ନୁହଁଇତ ତିଳ ମାତ୍ରକ ଅନ୍ତର ଲକ୍ଷିତ ସେ ବେନି ମଧ୍ୟରେ । ୭୭ ।

ଏ କୁଚ-କୁମ୍ଭେ କୁମ୍ଭୀ-କୁମ୍ଭ-ଶୋଭାକୁ କରିଅଛନ୍ତି ଗର୍ଭସାତ ।

ନୋହିଛି ଏହାଙ୍କ ଶୋଭାଲବ ଗ୍ରହିବାକୁ ତା’ର କୁମ୍ଭ ସମର୍ଥ ।

ସେତ ଭୟରେ । ସଦା ସ୍ୱ-ମୁକୁତା ଲୁଚାଏ ।

ମୁକୁତା ଏହାଙ୍କ ଦର୍ଶକଲୋକଙ୍କ ନେତ୍ରୁ ଅନ୍ତର କେବେ ନୁହେଁ । ୭୮ ।

ଶତକୋଟି ଯା’ର କରେ ପରକଟି ଥାଇ ସଦା ସେ ଯେଉଁ କୁଚ-।

ପ୍ରାପ୍ତକି ଆଶାୟୀ ତା ତୁଲକୁ କାହିଁ ଶ୍ରୀଫଳ ହେବ ସମକଛ ।

ନିଜ ମଦିଷ୍ଣୁ ।-ପଣେ ଯେବେ ତୁଳି ହୋଇବ ।

ସମ ହେବା ଥାଉ ତା ସୁଷମା-ଲବ ଲାଭ ଏହା ଭାଗ୍ୟେ ନୋହିବ । ୭୯ ।

ଗୋଳାଚନ୍ଦନ-ବୋଳା-ସ୍ତନ-ମଣ୍ଡଳେ ବାଳାବରର ରତ୍ନହାର ।

କିରଣ ସ୍ଫୁରଣ ହୋଇ ଧାର ଧାର ଦିଶୁଅଛି କେଡ଼େ ରୁଚିର ।

ଅତି ପିଚ୍ଛିଳ । ଏ କୁଚ ଗିରିରେ ଯୁବାଙ୍କ ।

ଚିତ୍ତ ପଡ଼ି ଖସଡ଼ିବା ଚିହ୍ନବତ ଯାଏ ଜଣା ସେ ଧାର ଠିକ । ୮୦।

ଶରୀର ମଧ୍ୟରେ ରହି ଏ ଉଦର ସର୍ବ- ଅବୟବ-ଚାପରେ ।

ସଙ୍କୋଚି କୃଶ ହୋଇ ଯାହା ନୋହିଛି ବଳି ଏ ତ ଲାଗେ ଚିତ୍ତରେ ।

ବଡ଼ ଅଦ୍ଭୁତ । ବାଳା-କଳେବର-ବିଳାସୀ ।

ଯୌବନର ଏକା ଏ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ ବୋଲି ଚିତ୍ତେ ଯାଏ ଆଭାସି । ୮୧ ।

କାଟି କେତେକ ସୁଷମା ଏ କଟିରୁ ଜମା ନ କରିଥିଲେ ବିହି ।

ପୟୋଧର-ଭାର ଏ ନିରୁପମାର କରନ୍ତା ବିରଚନ କେହି ।

ବହୁ-ଦର୍ଶୀ ସେ । ଏ ଭ୍ରମ ହୁଅନ୍ତା କି ତାର ।

ତେଣୁ ଆଗରୁ ଅଲଗ ରଖିଥିଲା କୂଚପାଇଁ ଶୋଭା କଟିର । ୮୨ ।

ଏ ସୌଭାଗ୍ୟବତୀ ଯୁବତୀ- ରତନ ପାର୍ବତୀବତ କେବେ ହେଲେ ।

ପତି ସଙ୍ଗତରେ ଅର୍ଦ୍ଧାଙ୍ଗେ ମିଶିବ ଏମନ୍ତ ଚିନ୍ତିକି ଚିତ୍ତରେ ।

ଧାତା ବଳାଇ । ଅଙ୍ଗ କରିଛି ବେନି ଭାଗ ।

ବସାଇ ଦେଇଅଛି ରୋମ-ଆବଳି ଛଳରେ କଳାସୁତା-ଦାଗ । ୮୩ ।

ରୋମାବଳୀ ରଜ୍ଜୁ ଉରୋଜ କଲଶ ଗଭୀର ନାଭିକୁପ ଅଛି ।

ଏକା ବସନ ଏ ସର୍ବ ମୋ ନୟନ-ପଥରୁ ଆବୋରି ରଖିଛି ।

ଯେବେ ଏ ବାସ । ଏଥି ଅନ୍ତରାୟ ନୁହଁନ୍ତା ।

ଏ ମୋ ଆଶାୟୀ ପିପାସୁ ନୟନର ତୃଷା କି ନିମିଷେ ରହନ୍ତା । ୮୪।

ଉନ୍ମୁଳିତ-ସ୍ତମ୍ଭ-ଗର୍ତ୍ତବତ ନାଭି ଶୋଭଇ ଏ ଭୂରୁ-ଶୋଭିର ।

ରୋମା-ବଳି ଛିନ୍ନ-ପତିତ-ଶୃଙ୍ଖଳ-ଚାରୁତା କରୁଅଛି ଯୂର ।

କୁଚ ଯୁଗଳ । ମୃତ୍ତିକାସ୍ତୁପ ଶୟନର ।

ଏଣୁ ବାମା ଅଙ୍ଗେ ଥିବା ପ୍ରତେ ହୁଏ ଉନ୍ମତ୍ତ କାମକରୀବର । ୮୫।

ଉଦର-ମଧ୍ୟରେ ରୋମାଳି-ସିଞ୍ଜିନୀ ଭୂରୁଧନୁ ଭାଲପଟରେ ।

କୁସୁମ-ଶର ଶିରେ ଏ ବାଳୀଶର ରହିଛି ଆନ ଆନ ସ୍ଥାନେ ।

ବୀର ମଦନ । ଏ ସକଳ ଠୁଳ ନ କରି ।

ଅତି ଅଦଭୁତ ଏ କଥା ତଥାପି ଲଭଇ ଜଗଜ୍ଜୟ ଶିରୀ । ୮୬।

ଖୋଷା ହୋଇଥିବା ଖୋଷାରେ ଯୋଷାର ମଲ୍ଲିଫୁଲ ଖୋଷା ହୋଇଛି ।

ସେ ସୁମନସର ପ୍ରତିବିମ୍ୱ ଝଳି ପୃଷ୍ଠପଟେ ପ୍ରତି-ଫଳିଛି ।

ଆହା ଦିଶୁଛି । ଏ ଛବି କେମନ୍ତ ସୁନ୍ଦର ।

ରଜତାକ୍ଷରେ କି ଲେଖାହୋଇଅଛି କାମକୀର୍ତ୍ତି ହେମପଟର । ୮୭।

ଏତେ ବର୍ତ୍ତୃଳତା ସମ୍ଭବି ପାରେ କି ନିତମ୍ୱବିମ୍ୱରେ କାହାର ।

ଏ ନିତମ୍ୱ ନୁହେଁ ରଥାଙ୍ଗ ନିଶ୍ଚୟେ ଜୀଗିସୁ କୁସୁମଶରର ।

ଦେଖି ପିତାଙ୍କ । ସୁଦର୍ଶନେ ବିଶ୍ୱ-ବିଜୟେ ।

ଦୁର୍ଲ୍ଲଭ-ଦର୍ଶନ ଏ ଚକ୍ର ବହିଛି ପୁତ୍ର କି ସର୍ବଜୟାଶୟେ । ୮୮।

କୁମ୍ଭକାର-ବୃତ୍ତି କଲା କି ସୁଗାତ୍ରୀ ନିର୍ମାଣିବାକୁ ସ୍ତନଘଟ ।

ନିତମ୍ୱ-ଚକ୍ରେ ରୋମାଳି-ଦଣ୍ଡ ଅଛି ଗୁଣତ ହୋଇଛି ପ୍ରକଟ ।

ଆଉ କେବଳ । ଅଭାବ ଜଳମାତ୍ର ଅଛି ।

ନବୀନ-ଲାବଣ୍ୟ-ରସପ୍ରବାହେକି ସେ କ୍ଷତି ପୂରଣ ନୋହିଛି । ୮୯।

ଇତର ପତ୍ରେ ତ ଏତେ ନ ଥରନ୍ତି ଏ ଚଳ-ଦଳ କିମ୍ପା ଏତେ ।

ତୁରିତେ କମ୍ପଇ ନିଶ୍ଚେଁ ଭୟପାଇ ଥିବ ନିରତିଶୟ ଚିତ୍ତେ ।

କିବା ଏହାକୁ । ବାଳାର କେଉଁ ଅବୟବ ।

ଜୟ କରିବାକୁ ଖୋଜୁଛି ଏହାର ତେଣୁ ଏମନ୍ତ ତ୍ରସ୍ତଭାବ । ୯୦।

ଅପ୍ସରା-ଲୋକନ-ଲାଳସ ଭୋକ ନ ଯାଇ ପାରିବ ଯେବେ ସ୍ୱର୍ଗେ ।

ପୁଣ୍ୟବଳ ଥିଲେ ଏ ମର୍ତ୍ତ୍ୟ ମଣ୍ତଳେ ଦେଖିବ ସେ ଅପ୍ସରାବର୍ଗେ ।

ଏକା ଏ ବାଳୀ- । ଶଅଙ୍ଗ ଦେଶରେ ସମସ୍ତ ।

ନାଶା-ତିଳୋତ୍ତମା ଉରୁରମ୍ଭା ଭୂରୁ-ଚିତ୍ରଲେଖାଦି ବାମାବ୍ରାତ । ୯୧।

ବାମାର ଉରୁ କେ ନିଜର ତରୁ କେ ବାରି ନ ପାରଇ କଦଳୀ ।

ତୁଳିଲା ବେଳେତ ନ ହାରି କେ କାରେ ବେନି ଦିଶନ୍ତି ଏକା ଭଳି ।

ତେଣୁ କଦଳୀ । ଉରୁଭ୍ରମେ ନିଜତରୁରେ ।

ଆତପତ୍ରପତ୍ର-ଛତ୍ର ଟେକିଛି କି ରସି ଯୋଷା-ସେବା-ନିର୍ଭାରେ । ୯୨।

କି କଲି କାହାକୁ କା ତୁଳେ ତୁଳିଲି ଏ ନିକି ସମ ସେ ଉରୁକୁ ।

ମସ୍ତକ ନୁଆଇଁ ନିତି ତପଦାହି ତେଜି ନିଜ ଅସାରତାକୁ ।

ଯେବେ କଦଳୀ । ନ ଭଜିବ ଅତି ଜଡ଼ତା ।

ତେବେ ବା ହୋଇବ ଏ ନିରୁପମାର ଉରୁଶୋଭାକୁ ଉପମିତା । ୯୩ ।

ଶୋଭା-ଆରମ୍ଭରେ ଏ ଭୁରୁଶୋଭିର ଉରୁ-ସଙ୍ଗକୁ ନୋହି ସରି ।

ତେଣୁ ବାରମ୍ୱାର ଶୁଣ୍ଢକୁ ନିଜର ଦିଅଇ ଦଣ୍ତ ମୋଡ଼ି କରି ।

ପଶୁ ହୋଇଲେ । କି ହେବ ସେ ସର୍ବ ଜାଣଇଁ ।

ବିଷୟ-ଗୋଚରେ ଜ୍ଞାନବନ୍ତ ଜନ୍ତୁ ବୋଲିତ ଶାସ୍ତ୍ର ବଖାଣଇଁ । ୯୪।

ମୁନିଏ ଏ ବିଶ୍ୱ ମୋହିନୀ ଧନୀର ଲୋଭ ତେଜିପାରି ନାହାନ୍ତି ।

ଉତ୍ତୁଙ୍ଗ କୁଚଗିରିକି ଆଶ୍ରାକରି ଭୃଗୃ ସର୍ବଦା ରହିଛନ୍ତି ।

ପୁଣି ବଦନ । ନା ନାରଦାହ୍ଲାଦି ଏହାର ।

ମହାଭା-ରତର ବିରଚନକୁ ତ ଯୋଗ୍ୟ ବ୍ୟାସ ଭୁରୁଯୁଗଳ । ୯୫।

ବୃକ୍ଷରୋହ-କ୍ରମ ସୁକ୍ଷ୍ମତା ଶିଖିଛି ବିପରୀତରେ କି ଜଘନ ।

ନୋହିଲେ କେହି ମୂଳରୁ ସ୍ଥୂଳ ହୋଇ ପ୍ରାନ୍ତକୁ ଦିଶନ୍ତା ବିଶୀର୍ଣ୍ଣ ।

ବାସ ତାହାକୁ । ଚିତ୍ରଗତିରେ ଚାରିପାଶେ ।

କରି ବେଷ୍ଟନ କି ଲତାବେଷ୍ଟିତକ ବନ୍ଧକୁ କ୍ରମଶ ଅଭ୍ୟାସେ । ୯୬ ।

ନବ-ବ୍ରହ୍ମାଣୀ ସଙ୍ଗେ ଇନ୍ଦ୍ର-ଉପେନ୍ଦ୍ର–କନ୍ଦର୍ପ ବଶିଷ୍ଠ-କାମିନୀ ।

ହୁଅନ୍ତି ଯୋଷିତେ ଏ ତେର ରମଣୀ ସୌଭାଗ୍ୟବତୀ ପଣେ ଗଣି ।

ତାଙ୍କ ତୁଳକୁ । ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶ ସଂଖ୍ୟା ପୂରଣେ ।

ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶ-ଲୋକ-ମୋହୀ ଏ ଏଣୁକି ଗୁଳ୍‌ଫ ନ ଦିଶଇ ଚରଣେ । ୯୭।

ସୁନ୍ଦର-ପଣକୁ ଏହା ଚରଣର ନାହିଁ କାହିଁତ ପଟାନ୍ତର ।

ଦ୍ରୁମର ନବକିଶଳୟେ ଏ ଶୋଭା ଥିବାରୁ କିଞ୍ଚିତମାତର ।

ନାମ ପଲ୍ଲବ । ହୋଇବାର ତା’ର ସମ୍ଭବ ।

ଏ ପଦ ଲବର ଅପଭ୍ରଂଶ ହେବ ଯେଣୁ । ତା ଭାଷଣ ବିଳମ୍ଵ । ୯୮ ।

ପୁରତ୍ରୟର ସୁନ୍ଦରୀବୃନ୍ଦଶିରେ ରୂପଗର୍ବେ ଏ ବରାଙ୍ଗନା ।

ପକାଉ ପଦାରବିନ୍ଦକୁ ସିନ୍ଦୁରବିନ୍ଦୁ-ସନ୍ଦୋହ ଲାଗି ସିନା ।

କଲା ଏହାର । ପଦ-ତଳକୁ ଏଡ଼େ ରଙ୍ଗ ।

ବର୍ଣ୍ଣେ ହାରି ନୀରେ ବୁଡ଼ାଇ ଲୁଚିଛି ପ୍ରବାଳ ଏଣୁ ଉତ୍ତମାଙ୍ଗ । ୯୯।

କେଉଁଗୁଣେ ନୋହି ସମାନ ଏ ମହୀ-ଶୋଭିକି ଶୀରି ରୋଷବଶେ ।

ହୋଇ ଆରକ୍ତ ‘‘ତା’ ପଦ ମୋରେ ଦତ୍ତ କରି’’ ବେଲି ବିଧାତାପାଶେ ।

ଅଳି କରନ୍ତେ । ଛଳି ସେ ବଳୀ-ରତନ -।

ପଦେ ତାକୁ ସ୍ଥାନ ଦେଉ ସେ ଏଥିରେ ଥାଇ ଦିଶେ ନିଶ୍ଚେ ଶୋଭନ । ୧୦୦।

ଶୁଦ୍ଧପାର୍ଶ୍ଵ-ଶାଳୀ ଏ ନବୀନବାଳୀ-ପୟର-ସଜସରସିଜ ।

ଅଭିଗମନ-ମାତ୍ରକେ ଅରି କବିବରର ଭାଙ୍ଗୁଅଛି ଓଜ ।

ଜଣା ନୋହୁଛି । କେଉଁ ନୃପର ନତିଶିରେ ।

ବିତରିବାକୁ ନିଜ ସେବା ସୌଭାଗ୍ୟ ବିଚାରିଛି ଏ ମାନସରେ । ୧୦୧।

କର୍ଣ୍ଣନୟନ ବାହୁ-କର-ଚରଣ ଓଷ୍ଠଆଦି ଏ ନବୀନାର ।

ସ୍ୱସମ-ସର୍ବଦ୍ରବ୍ୟ କରି ବିଜୟ ଅଦ୍ୱିତୀୟତାର ନିଜର ।

ଗର୍ବ ବହନ୍ତେ । ତା ଚାହିଁ କୋପେ ଅଷ୍ଟଆକ୍ଷି ।

ତାଙ୍କ ତୁଲେ ସମ କରି ଏକ ଏକ ପ୍ରତ୍ୟଙ୍ଗ ପୁଣି ଦେଲା ଯୋଖି । ୧୦୨।

ଶିଶିର-ସମ୍ପାତ-ବଶେ ଶତପତ୍ର-ଗୋତ୍ର ନିର୍ବଂଶ ହେବା ଚାହିଁ ।

ସରୋଜ-ସମାଜ-ନୂତନ-ସର୍ଜନ ପୁଣି ମାନସେ ଧ୍ୟାୟି ବିହି ।

ବରାରୋହାର । ବରମୁଖ କରଚରଣ ।

ଏ ପଞ୍ଚସ୍ଥାନୁ ଅଭିକ୍ଷା ଭିକ୍ଷା କରେ ମାଧୁକରୀ-ବୃତ୍ତି ବହିଣ । ୧୦୩ ।

କୋଳତିପତିର ହେତିପାତେ ଅତିବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇ ଯେତେ ରାଜନ ।

ଶରଣପାଇଁ ଏ ରମଣୀ-ରତନ-ପଦେ କରିବେ ଆଗମନ ।

ତେତେଦିଗର । ସଂଖ୍ୟା-କରଣପାଇଁ ବିହି ।

ଅଙ୍ଗୁଳିଛଳେ ପୟରେ ଏହାର ଗାର ଦେଇ ପକାଇ । ୧୦୪ ।

ଏ ବରାରୋହାର ପୟର-ନଖର ହେବାକୁ ଶଶାଙ୍କ ଆଶାୟୀ ।

ହେବାର ତାହାର ସୁବୁଦ୍ଧି ବିଲୋକି ଶୁଭଦଶତ୍ୱ ତାକୁ କହି ।

ଦେଇ ଥୋଇଛି । ତହିଁ ଯହିଁକି ଇଚ୍ଛା ତା’ର ।

ବିଧିବରେ ବିଧୁ ଅପୂର୍ବ ସଙ୍ଗମ ଲଭିଲା ପଦପଙ୍କଜର । ୧୦୫ ।

ଯଶ-ଚରଣାଙ୍ଗୁଷ୍ଠ-ନଖ-ମୁଖର ଛଳେ ଏ ବାଳୀଶ ଚତୁର ।

ଶଶିଙ୍କ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣେ ଆୟତ୍ତ କରିଛି ଏଣୁ ଚତୁଃଷଷ୍ଠୀ କଳାର ।

ଅଧୀଈଶ୍ୱରୀ । ହେବା ବୃଥା ନୁହେଁ ଏହାର ।

ଏକ ଶଶାଙ୍କର ଷୋଡ଼ଶ କଳାତ ପ୍ରଖ୍ୟାତ ହୋଇଛି ସଂସାର । ୧୦୬ ।

ଏକେ ବିରଞ୍ଚି ରଚିଛି ଏ ରାମାକୁ କରି ସୁନ୍ଦରୀ-ପୁରନ୍ଦରୀ ।

ଦ୍ୱିତୀୟେ ଯୌବନ ଅପୂର୍ବ-ଭୂଷଣ-ଗଣେ ଦେଇଛି ବେଶ କରି ।

ଶେଷେ ରତୀଶ । ବିବିଧ ଚାତୁରୀ ଶିଖାଇ ।

ଦେଇଛି ଯତନେ ନବ-ଭାରତୀର ଅପର-ପାରୁଶେ ରଖାଇ । ୧୦୭ ।

ଏମନ୍ତେ ସେ ଏଣୀନୟନାର ନଖ-ମୁଖ-ନାସିକାଦି ଭୂଭୃତ ।

କଳ୍ପି ମାନସରେ ବିସ୍ମୟ-ସାଗରେ ସନ୍ତରି ଦର୍ଶନ-ଜନିତ ।

-ଅତି ଆନନ୍ଦେ । ଉଦ୍‌ବେଳ ହେବାରୁ ହୃଦୟ ।

ଆଳୀ ପରିବୃତା ବାଳୀଶକୁ ନିଜଦର୍ଶନ-ଦାନ କଲେ ଥୟ । ୧୦୮ ।

ଗୌଡ଼-ନୃପତି ପ୍ରଶସ୍ତି ଚିତ୍ରିବାରେ ଯା ଯଶ ବ୍ୟାପିଛି ଜଗତ ।

ହୀରମଲ୍ଲଦେବୀ-ପ୍ରମୋଦ-ସମୁଦ୍ର-ବର୍ଦ୍ଧନକୁ ଯେ ତାରାକାନ୍ତ ।

ସେହି ଶ୍ରୀହର୍ଷ-ପଦକୁ ଧ୍ୟାୟି ନିରନ୍ତରେ ।

ହୀନ ଗୋପୀନାଥ ବିରଚୁଛି ଗୀତ ଗୋପୀନାଥ ଚିନ୍ତି ଅନ୍ତରେ । ୧୦୯ ।

-------

ଅଷ୍ଟମ ଛାନ୍ଦ

ରାଗ-ଅକ୍ରୁର କୋଇଲି ବାଣୀ

ଶୁଣ ଧୀରେ ଦେଇ ଚିତ୍ତ            ଶୋଭାଲୋଭେ ପୁଲକପୂରିତ

ଅଭୁତେ ଦିବ୍ୟ ସୁନ୍ଦର,

ପୁରୁଷେ ଦେଖି ତହିଁ ପୁରତର,

ଭୀମଜା, ତୁଲେ ସର୍ବଯୁବତୀ ।

ସେ ଶୋଭା ନୟନେ ପାନ କରନ୍ତି । ୧।

କା’ ରେ ଦୃଶ୍ୟ ନୋହିବାର ।       ବରଦେଇଥିବାର ଅମର ।

ସେ ବା କେତେ-କାଳ ପାଇଁ ।

ପାରନ୍ତା ନଳଙ୍କୁ ଆବରି ରହି ।

ପଲାଳ- । ଜାଳେ ହେଲେହେ ବୃତ ।

ନୁହଁଇ କି ଇକ୍ଷୁ ଆପେ ବିବୃତ । ୨ ।

ଭୀମସୁତା-ଦରଶନେ             ନରବର ପ୍ରାନ୍ତକୁ ନୟନେ ।

ନଚାଳୁଁ ଚଣ୍ଡାଳ ସୁର ।

ବିନ୍ଧିଲା ଆକର୍ଣ୍ଣଓଟାରି ଶର ।

ସେ ଶର । ବାଳୀ କୋମଳ ଅଙ୍ଗେ ।

ଗଲା ଗଳି ପୁଙ୍ଗ-ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରଙ୍ଗେ । ୩ ।

ତା ପଞ୍ଚଶରତ ସିଦ୍ଧ ।             ନୁହଁଇତ ସେ ଅର୍ଦ୍ଧାର୍ଦ୍ଧ-ଭେଦ ।

ତଥାପି ଅବଧି କରି ।

ଉଭୟକୁ ଲକ୍ଷି ସମ୍ୱରଅରି ।

ବିନ୍ଧନ୍ତେ । ଏକାବେଳକେ ବାଣ ।

ସେ ବ୍ୟର୍ଥନୋହି ରଖିଲା ତା ଟାଣ । ୪ ।

ପୁଂସେ ଦୃଷ୍ଟିମାତ୍ରେ ବାଳା ।             ନଳ ବିଚାରି ହୋଇଲା ଭୋଳା ।

ପୁଣି ଏଥି ସେ କେମନ୍ତେ ।

ଆସିବେ ଭାବି ରହିଲା ସ୍ଥକିତେ ।

ଦର୍ଶନ- । ମାତ୍ରେ ନଳ ଚଞ୍ଚଳ ।

ହେଲେହେଁ ହେଲେ ଦୌତ୍ୟ ଭାବି ସ୍ଥିର । ୫ ।

କେଉଁ ବାଳା ଚାହିଁ ନଳେ ।             ଗଲା ନିମଜ୍ଜି ଲଜ୍ଜା-ସଲିଳେ ।

କେ ତାଙ୍କ ତେଜେ ମଜ୍ଜିଲା ।

କେ ବା ତାଙ୍କୁ କାମ ବୋଲି ହେଜିଲା ।

ବିଲୋକି । ତାଙ୍କୁ କେ ବାଳାବର ।

ହେଲା ଅନାୟତ୍ତେ ବଶ କାମର । ୬ ।

ଚିନ୍ତି ଏମନ୍ତ କେ କିସ ।             ପ୍ରତ୍ତିପତ୍ତିକା ନ ଥିଲା ଲେଶ ।

‘କେ ତୁମ୍ଭେ କାହୁଁ ଆସିଛ’ ।

ଏ କଥା ପଚାରି ଦେବାକୁ ସ୍ୱଚ୍ଛ ।

ଆସନୁଁ । ଏକା ଦର୍ଶନ ମାତ୍ରେ ।

ଉଠିବାବିନା ନ ଅଇଲା ଚିତ୍ତେ । ୭ ।

ଚତୁରକ୍ଷ ହେବାକ୍ଷଣି ।             ନୃପନନ୍ଦନା ଏଣୀଇକ୍ଷଣୀ ।

ଆନନ୍ଦ ଗଲା ଉଛୁଳି ।

ହେଲେ ପ୍ରବେଶ ଧାରାଧର-କେଳି ।

ଯେମନ୍ତ । ଜଳେ କଲ୍ଲୋଳେ ନଦୀ ।

ତଥା ତା ଆନନ୍ଦ ଲଭିଲା ବୃଦ୍ଧି । ୮ ।

ଯେ ନୃପାଙ୍ଗ ଅଦ୍ୟେ ଭଜି ।             ଥିଲା ବାଳା- । ନେତ୍ର ତା ବରଜି ।

ଅପର-ଅଙ୍ଗ-ନିଚୟେ ।

ଯାଇ ନ ପାରିଥାନ୍ତାଟି କେବେହେଁ ।

ନିମେଷ । ଏକା କୌଶଳ କଲା ।

ଆପେ ପଡ଼ି ବୁଦ୍ଧି ଯୋଗାଉଥିଲା । ୯ ।

ଯହିଁପଡ଼େ ଯେ ଅଙ୍ଗରେ ।             ନେତ୍ର ପୂର୍ଣ୍ଣେ ତା ଗ୍ରହି ନ ପାରେ ।

ପୂର୍ବ-ଦୃଷ୍ଟାଙ୍ଗ-ସଞ୍ଜାତ ।

ସୁଖ ଯୋଗୁଁ ଚିତ୍ତ ଥିଲା ଉନ୍ମତ୍ତ ।

ଅନ୍ୟାଙ୍ଗେ । ତହୁଁ ଯାଇ ତହିଁରେ ।

ମଜ୍ଜି ପୂର୍ବାଙ୍ଗକୁ ନସ୍ମରେ ଥରେ । ୧୦ ।

ନୃପଏକାଙ୍ଗୁ ଅନ୍ୟାଙ୍ଗେ ।             କରୁ ଭୀମଜାନୟନରଙ୍ଗେ ।

ଗତି; ସ୍ୱଭାବ-ଚଞ୍ଚଳ-।

ଗୁଣେ ସେ ନେତ୍ର ଅଙ୍ଗସନ୍ଧିସ୍ଥଳ ।

ଲଭିଣ । ଉଭୟ-ଲାଭବଶେ ।

ଗତାଗତ ହେଉଥାଏ ବିଶେଷେ । ୧୧ ।

ପୂର୍ବେ ଯା ହୋଇଲା ଦୃଶ୍ୟ ।             ରହିଥିଲା ଯା ହୋଇ ଅଦୃଶ୍ୟ ।

ଏ ଉଭୟ-ନୃପ-ଅଙ୍ଗେ ।

ଦମୟନ୍ତୀନେତ୍ର ବିଳସି ରଙ୍ଗେ ।

ଉଭୟେ । ସମସୁଖ ଲଭିଲା ।

ଦୃଶ୍ୟ ଅଦୃଶ୍ୟେ ପ୍ରଭେଦ ନୋହିଲା । ୧୨ ।

ନୃପଜାନେତ୍ର-ଖଞ୍ଜନ ।             ନଳନରବରସୁକ୍ଷ୍ମଘନ-।

କେଶପାଶେ ଯାଉ ପଡ଼ି ।

ନ ଯାଇ ପାରିଲା ତହିଁରୁ ଉଡ଼ି ।

ବରଜି । ନୃତ୍ୟ ନିଶ୍ଚଳ ହୋଇ ।

ଗଲା ତହିଁରେ ଥକା ହୋଇ ରହି । ୧୩ ।

ବାମାନେତ୍ର-ପଦ୍ମଯୁଗ ।             ନଳମୁଖ-ପାଣି-ପାଦେ ଯୋଗ ।

ହୋଇ ସୁଖେ ଗଲା ରହି ।

ଏ ସରୋଜକୁ ସେ ପଦ୍ମ କି ନୋହି ।

ଭେଟିଲେ । ବହୁକାଳୁ ସ୍ୱଜନ ।

ତାକୁ ତେଜିବାକୁ ବଳେ କା ମନ । ୧୪ ।

ଚତୁରକ୍ଷ ହୁଅନ୍ତେ ଚକିତେ ।             କି କି ସୁଖ ଗଲା ଜନ୍ମିଚିତ୍ତେ ।

ସଂସାରେ ରହି ସଂସାରୀ-।

ସୁଖଲଭୁଥିଲା ନୃପକୁମାରୀ ।

ମୁକତି-। ସୁଖ ବୈରାଗୀ ନୋହି ।

ଯା ଲଭିଲା ଜେମା ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ଏହି । ୧୫ ।

ଦୂତେ ନଳଶୋଭା କଳି ।             ବାଳୀ କାଳେ ପାପୀ ହେବ ଭାଳି ।

ସେ ଦୋଷୁଁ ତା’ ର ତାରଣ ।

ପାଇଁକି ବିହି ଉପାୟ ପାଞ୍ଚିଣ ।

ବାସବ । -ହୃଦୁଁ କପଟ-ନୃପ ।

-ରୂପ-ବହିବା ବୁଦ୍ଧି କଲା ଲୋପ । ୧୬ ।

ଏମନ୍ତ କେ ମହା ଯତି ।             ପାପଚିନ୍ତା ନ ଛୁଁଏ ଯା ମତି ।

ଭକ୍ତଅଧୀନ ଈଶ୍ୱର ।

ଯେ ତାକୁ ନିରତ ଚିନ୍ତେ ଚିତ୍ତର ।

ସେ ତା’ ର । ପାପପଥେ ଗମନ ।

ନ ହେବାଭଳି କରିଥାନ୍ତି ମନ । ୧୭ ।

ଭ୍ରାନ୍ତିନଳ ଦେଖି ବାଳା ।             ହୋଇ ମଦନେ ଯେମନ୍ତ ଭୋଳା ।

ଲାଜେ ମଉନ ନୁହଁଇ ।

ସତ୍ୟ-ନୃପତିକି ପୁରତେ ପାଇ ।

ତେମନ୍ତ । ନ ହୋଇଲା ମଉନୀ ।

ମୁଗ୍ଧ ସତ୍ୟ ମିଥ୍ୟା ପାରେ କି ଜାଣି । ୧୮ ।

ଭାବ ଲୁଚାଉ ରମଣୀ ।             ଶ୍ଳଥ ଗଦ୍ଗଦ ସ୍ୱର ସେକ୍ଷଣି ।

ଅବସ୍ଥା ଦେଲା ଚିହ୍ନାଇ ।

ସଖିଙ୍କ ସାଧ୍ୱସବିକ୍ଳବ ଚାହିଁ ।

ସେ ବାଳା । ମୁଖ-ତାରକାନ୍ତ ।

ଲୁଆଇଁ ଭୂଭୃତେ ଭାଷେ ଏମନ୍ତ । ୧୯ ।

‘‘ହେ ମହାଶୟ ବିଧିଜ୍ଞ ।             ଲୋକ ଅତିଥି ଦେଖିଲେ ବେଗ ।

ନମି ଶିରୋରତ୍ନ-କରେ ।

ପାଦ୍ୟ ସମ୍ପାଦିବ ତାର ସାଦରେ ।

ମଧୁର ।-ଗିର ରସଧାରାକୁ ।

ମଧୁପର୍କ କରି ତୋଷିବ ତାଙ୍କୁ । ୨୦ ।

ନିଜେ ତୃଣବତ ହୋଇ ।             ନିଜ ଆସନ ତାହାଙ୍କୁ ଦେଇ ।

ଆନନ୍ଦ ବାସ୍ପକୁ ଜଳ ।

କଳ୍ପିବ ଧୋଇଦେବାକୁ ପୟର ।

ମଧୁର । ମୃଦୁ ବିନୟ ଗିରେ ।

ପୁଚ୍ଛିବ ତାଙ୍କ ସ୍ୱାଗତ କୁଶଳେ । ୨୧ ।

ଅତିଥି ପଦ-କ୍ଷାଳନେ ।             ଯେବେ ଘଟେ ଜଳଆନୟନେ ।

ବିଳମ୍ବ ତେବେ ମୁଜନ ।

ତାକୁ ଅପରାଧ ବୋଲି ଭାବିଣ ।

ସଂଗ୍ରହେ । ତୃଟି ପାଇଁ ଅଞ୍ଜଳି ।

ବାନ୍ଧି ନିଜଦୋଷ ମାଗଇ ବଳି । ୨୨ ।

ତୁମ୍ଭ ଦର୍ଶନେ ଆସନ ।             ତେଜି ପଦେ କରୁଛି ଅର୍ପଣ ।

ନୋହିଲେ ଏ ତୁମ୍ଭ ଯୋଗ୍ୟ ।

ଆନେ ଯିବାକୁ ହେଲେହେଁ ସରାଗ ।

ମୁହୂର୍ତ୍ତେ । ଏଥି ଉପବେଶନ ।

କଲେ କି ହୋଇବ କିଛି ଦୂଷଣ । ୨୩ ।

କୋମଳତାରେ ଶିରୀଷ-।             କୁସୁମ-ରିଷା କରେ ଯେ ନାଶ ।

ସେ ସୁକୋମଳ ଚରଣ ।

ବ୍ୟଥାଲଭେ କାହିଁ କେତେ ଭ୍ରମିଣ ।

କେବେହେଁ । ଦୟା ନୋହୁଛି ତିଳେ ।

ତାକୁ; ତୁମ୍ଭଚିତ୍ତ ଉପଳୁଁ ବଳେ । ୨୪ ।

ମଧୁହୀନ ବନ ଭଳି ।             କରି କେଉଁସ୍ଥାନ ଆସ ଚଳି ।

ତୁମ୍ଭଙ୍କୁ ଚିହ୍ନାଇଦେବା ।

-ଯୋଗେ କେଉଁ ନାମ ପବିତ୍ର ଅବା ।

ତାହାକି । ଏ ମୋ ଶ୍ରୁତିବିବରେ ।

ପ୍ରବେଶି ସଦନ ରଚି ନ ପାରେ । ୨୫ ।

ସଦା ରକ୍ଷୀପରିବୃତ ।             ରାଜପୁର ଏ ଅଟେ ନିୟତ ।

ଏଥି ଯାହା ପ୍ରବେଶିଲ ।

ପାରାବାର କି ପଦେ ନ ତରିଲ ।

କାରଣ । କିସ ଏଡ଼େ ସାହସେ ।

ତାହାତ ବାରି ମୁଁ ନ ପାରେ ଲେଶେ । ୨୬ ।

ଏ ମୋ ନେତ୍ର-ଭାଗ୍ୟଫଳେ ।             କଲ ବିଜୟ ତୁମ୍ଭେ ଏ ସ୍ଥଳେ ।

ନ ଦେଖିଲେ କେହି ରକ୍ଷୀ ।

ଦେଖିଥିଲେ ଆଉ ଥାନ୍ତେକି ରଖି ।

ଯୋଗତ । ଅଛି ମୋ ନୟନକୁ ।

ଏ କାମକମ୍ରରୂପ ପିଇବାକୁ । ୨୭ ।

ଅଭୂତ-ପୂର୍ବ ଆକୃତି ।             ରକ୍ଷୀଦୃଷ୍ଟି ନିରୋଧି ଶକତି ।

କାଞ୍ଚନେ କିଞ୍ଚିତ କରି-।

ପକାଇଥିବା ଏ କାନ୍ତି-ଚାତୁରୀ ।

ବିଲୋକି । ହେଉଅଛି ବିବେକ ।

ହେବ ବା ତୁମ୍ଭେ ସୁରପୁର ଲୋକ । ୨୮ ।

ବୋଲିଥାନ୍ତି ବା କନ୍ଦର୍ପ ।             ଅନଙ୍ଗତ ନାହି ତାର ରୂପ ।

ଅଶ୍ୱିନୀକୁମାର ଦୁଇ ।

ଏତେ ବା ବିଚାରୁଅଛି କିପାଇଁ ।

ରୂପତ । ତୁମ୍ଭ ତାଙ୍କୁ ବଳଇ ।

ଏଥୁ ବଳି ଆଉ ପାର୍ଥକ୍ୟ କାହିଁ । ୨୯ ।

ଏ ତୁମ୍ଭ ପୀୟୁଷକାନ୍ତି ।            -ଦୃଷ୍ଟି-ମାତ୍ରେ ନୁହେଁ କେ ତୃପତି ।

କେଉଁ ବଂଶ ତୁମ୍ଭ ଯୋଗେ ।

ସ୍ପର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଣୁ ହୋଇଛି ସାଗର ସଙ୍ଗେ ।

ବର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଣୁ ।-ଗୁଣ ଅଛଇ ବହି ।

ତା ଜାଣିବାକୁ ମୋ ଚିତ୍ତ ବଳଇ’’ । ୩୦ ।

ରକ୍ଷୀରେ ନୋହି ଲକ୍ଷିତ ।             ପୁରେ ନଳ ହେଉ ଉପଗତ ।

ତେଣୁ ତାଙ୍କୁ ଦେବ ଚିନ୍ତି ।

ଆତିଥ୍ୟ-ଚାଟୁଛଳେ ଦମୟନ୍ତୀ ।

ସୁଷମା । ତାଙ୍କ ବର୍ଣ୍ଣି ବସନ୍ତେ ।

ସ୍ୱ-ପ୍ରିୟ-ଶୋଭାବର୍ଣ୍ଣନ ସେ ସତ୍ୟେ । ୩୧ ।

ଭୀମଜା ଭାଷଇ ପୁଣ ।             ‘‘ଯେ ବସ୍ତୁର ଯେ ଅଦ୍ଭୁତ ଗୁଣ ।

ତା ନ କହି ହେଲେ ତୁନି ।

ସେ ଅସିପ୍ରାୟ ଚିତ୍ତ ଦିଏ ହାଣି ।

କହିଲେ । ଅଳ୍ପେ, ଖଳତା ହୁଏ ।

ତେଣୁ ମୋ ବନ୍ଦିପଣେ ଏଥି ଶୋହେ । ୩୨ ।

ଚଣ୍ଡୀଶ-ଚଣ୍ଡାକ୍ଷ-ଜାତ ।            -ବେଦ-କୁଣ୍ଡେ ପଣ୍ଡ ରତିକାନ୍ତ ।

ପକାଇ ଥିବାରୁ ଝାସି ।

ଭାଗ୍ୟ ତା ଏ ଜନ୍ମେ ଆସୁ ପ୍ରକାଶି ।

ଏ ତୁମ୍ଭ । କଳେବର ପାଇଛି ।

ନୋହିଲେ କି କାହିଁ ଏ ରୂପ ଅଛି । ୩୩ ।

ଶୋଭାରେ କୈଳାଶ-ଜିତି ।             ଯେ ସେ ପୁରରବା ତୁମ୍ଭ କାନ୍ତି ।

ଦେଖି ମଉନେ ଲାଜରେ ।

ଶୋଭାହରଣୁଁ ଅଶ୍ୱିନୀକୁମାରେ ।

ନୟନୁଁ । ନୀର ଗଡ଼ାଉଥିବେ ।

କାମ ରୂପଗର୍ବ ନ ଥିବ ଲବେ । ୩୪ ।

ଏ ତୁମ୍ଭ କାନ୍ତି-କୀର୍ତ୍ତିର ।             ଅଂଶୁସମ ଏ ଶୁଭ୍ରମରାଳ ।

ମାଳ ମାଳ ହୋଇ ଉଡ଼ି ।

ସରସୀ ସରିତେ ଥାନ୍ତି ଯା ପଡ଼ି ।

ଅଂଶୁତ । ଲଘୁସ୍ୱଭାବୁଁ ବୁଡ଼ି ।

ନ ଯାଇ ଭାସୁଥାନ୍ତି ଧାଡ଼ି ଧାଡ଼ି । ୩୫ ।

ତୁମ୍ଭ ପଦ-ଅଙ୍ଗୁଷ୍ଠର             ଶିରୀ ଲଭି ପାରିନାହିଁ ସ୍ମର ।

ସେ କାହୁଁ ତା ଲଭିବ ।

ତା’କୁ ଦହି ଦେଇଛନ୍ତି ଯେ ଶିବ ।

ତାଙ୍କର ଶିର-ଅର୍ଦ୍ଧେନ୍ଦୁ ଏବେ ।

ନଖର ହୋଇ ଏ ଅଙ୍ଗୁଷ୍ଠେ ଶୋଭେ । ୩୬ ।

ନବଜନ୍ମ ପ୍ରତିମାସେ ।             ଲଭି ପୂର୍ଣ୍ଣତନୁ ତପପ୍ରାସେ ।

କ୍ଷୀଣୁଁ କ୍ଷୀଣତର କରି ।

ଅମାବାସ୍ୟରେ ତନୁତ୍ୟାଗ କରି ।

ତପସ୍ୟା ।-ବଳେ ତୁମ୍ଭ ବଦନ ।

ସଙ୍ଗେ କି ସାଯୁଜ୍ୟ ଲଭିଲା ଜହ୍ନ । ୩୭ ।

ଚିତ୍ରି ନାନାବର୍ଣ୍ଣେ ନେତ୍ର ।             ବିଧି ଉଲା କରିଛି ନିର୍ମିତ ।

ଏହା ତୁଲେ କୃଷ୍ଣସାର ।

-ନେତ୍ର ନୋହୁ ତୁଲ ତା ତଳେ ଖାଇ ।

ରଚିକି । ତାକୁ ତୁ ହୀନ ବୋଲି ।

ଅର୍ଦ୍ଧଚନ୍ଦ୍ରଦାନେ ଦେଇଛି ପେଲି । ୩୮ ।

କାମ ସିନା ମୋହବଶେ ।             ମୁଗ୍‌ଧରୂପେ ତୁମ୍ଭଙ୍କୁ ସେ ଲେଶେ ।

ଏ ଭୂରୁନିର୍ମାଣପାଇଁ ।

ଚାପ ଯା ଧାତକୁ ଦେଲା ସେ ଦେଇ ।

ତେଣୁ ଏ । ଭୂରୁଭଙ୍ଗି ଦେଖନ୍ତେ ।

ହାରେ ନ ଥିବାରୁ ଅସ୍ତ୍ର ତା ହାତେ । ୩୯ ।

ମୁଖମୃଗାଙ୍କ ନିର୍ମ୍ମାଣି ।             ବିଧି ମନେ ପୁଣି କି କି ଗୁଣି ।

ମୃଗେ ତହିଁ ରଖିଅଛି ।

ତା ନୟନ ତୁମ୍ଭ ନେତ୍ର ହୋଇଛି ।

ପଛକୁ । ପୁଚ୍ଛଭାଗ ରହିଛି ।

ଚାମର ସେ ଏ କେଶ ନୁହେଁ କିଛି । ୪୦ ।

ହରେ ଅନଙ୍ଗୀକରଣ ।             -ବଶେ କାମ ନୁହଁଇ ଦର୍ଶନ ।

ଥାଉ ସେ ପୂରା-ପ୍ରବାଦ ।

ଲେଶେ ନ ଲଭି ଏରୂପ-ସମ୍ପଦ ।

ଅଙ୍ଗନ । ହୋଇ ରହିଲା ସେହୁ ।

ଅଜୁଁ ଏ କିମ୍ୱଦନ୍ତୀ ବ୍ୟାପିଯାଉ । ୪୧ ।

ସାରା-ସୁଷମା ବିଶ୍ୱର ।             ହେଲା ଯେଣୁ ତୁମ୍ଭ ଅଙ୍ଗେ ଠୁଳ ।

ବାକି ଶୋଭା ଲଭିବାକୁ ।

ଆଶ୍ରିଲା ଶଶାଙ୍କ ଉଞ୍ଚବୃତ୍ତିକୁ ।

ହେଲେହେଁ । କ୍ଷୁଦ୍ର ସ୍ୱଧର୍ମବଳେ ।

ଦ୍ୱଜରାଜ ରହେ ଶଙ୍କର ଚୂଳେ । ୪୨ ।

କ୍ରୋଧେ କାମ ଭସ୍ମୀଭୂତ ।             ହୋଇ ଶୋଭା-ଦରିଦ୍ର-ଜଗତ ।

-ଦୂରବସ୍ଥା ଦେଖି ହର ।

କୃପାଳୁପଣେ ତା’ ର ପ୍ରତିକାର- ।

ବିଚାରି । ଚିରକାଳ ଚିତ୍ତରେ ।

ଏରୂପ ରଚି ଜଗତେ ତୋଷିଲେ । ୪୩ ।

ଯେବେ ତୁମ୍ଭେ ନର ହେବ ।             ମହୀ କେହି କୃତାର୍ଥ ନୋହିବ ।

ହୋଇଥିବ ଯେବେ ଦେବ ।

ଦିବତୁଲେ ମହୀ କାହିଁ ହୋଇବ ।

ଜନମି । -ଥିବ ଯେବେ ପାତାଳେ ।

ତଳେ ଥାଇ ସେ ନୁହେଁ କା’ ଉପରେ ? । ୪୪ ।

ସାଗର-ଶୋଷା ମୁନିର ।             କଥା ଶୁଣି ବିସ୍ମୟ ଚିତ୍ତର ।

ଆଉ ବସା ନ କରଇ ।

ତୁମ୍ଭ ଗାମ୍ଭୀର୍ଯ୍ୟେ ସିନ୍ଧୁ ଲଘୁ ନୋହି ।

ଥିବକି । ତେଣୁ ଋଷି ଚଳୁକେ ।

ପିଇ ଦେଲେ ସିନା ତାହାକୁ ସୁଖେ । ୪୫ ।

ସଂସାର-ସିନ୍ଧୁ-ମଧ୍ୟର ।             ତୁମ୍ଭ ପ୍ରତିବିମ୍ୱ ଏକା ନଳ ।

ବିଧାତା-ସୃଷ୍ଟିରେ କେହି ।

କାହା ସମ ହୋଇ ଗୋଟିଏ ନାହିଁ ।

ଦ୍ରବ୍ୟର । ପ୍ରତିବିମ୍ୱ କେବଳ ।

ସର୍ବାଂଶେ ତା ତୁଲେ ହୁଅଇ ତୁଳ । ୪୬ ।

ଏ ମହୀରେ କେଉଁ ଜନ ।             ଏତେ ସୁକୃତ କଲା ଅର୍ଜ୍ଜନ ।

ଯା ପାଶେ ଗମନ ପାଇଁ ।

ତୁମ୍ଭପରା ଲୋକ ହୋଇ ଉତ୍ସାହୀ ।

ପୟର । -ଚିହ୍ନେ ମହାଉତ୍ପଳ ।

ଜାଳେ ଧରାରଜ କରେ ରୁଚିର । ୪୭ ।

ସନ୍ଦେହ ଦୋଳାରେ ଦୋଳି ।             କି କହଇ ମୁଁ ନ ପାରେ ଜଳି ।

କେଉଁ ଭାଗ୍ୟବନ୍ତ-ବାସେ ।

କରୁଛ ଗମନ ଅତିଥି-ବେଶେ ।

ତହିଁ ବା । ମୋର କି ପ୍ରୟୋଜନ ? ।

ବୃଥା ଆଶା ସଦା ଦୁଃଖ କାରଣ । ୪୮ ।

ଏ ତବ ରୂପ-ସମ୍ଭାର ।             ଦେଖି ସାର୍ଥକ ନେତ୍ର ମୋହର ।

ଶ୍ରୀମୁଖୁଁ ପଦେ ବଚନ ।

ଶୁଣିବାକୁ ଯେବେ ମୋ ବେନିକର୍ଣ୍ଣ ।

ଭାଜନ । ହୋଇ ପାରନ୍ତେ ଲବେ ।

ଅମୃତକୁ ମୃତ ଭାବନ୍ତେ ତେବେ’’ । ୪୯ ।

ନବୀନା-ଓଷ୍ଠ ବନ୍ଧୁକ ।             ସେ ତ ଅବ୍ୟାଜ-କାମକାର୍ମୁକ ।

ତା କୁମୁମ-ମଧୁରସେ ।

ସୁରଞ୍ଜିତ ବାଣୀବାଣ ବିଶେଷେ ।

ତହିଁରୁ । ଫିଟି ଶ୍ରବଣ-ପୁଟ ।

ଭେଦି ନୃପହୃଦ କଲା ଉଚ୍ଚାଟ । ୫୦ ।

ପ୍ରିୟାମୁଖୁଁ ପ୍ରିୟବାଣୀ ।             ଶୁଣି ସୁଧାରସେ ନୃପମଣି ।

ମଜ୍ଜିଲେ ମଜ୍ଜାସରିକି ।

ଅରିମୁଖୁଁ ଶୁଣିଲେହେଁ ସ୍ତୁତିକି ।

ମାନସ । ସେ ତ ନିଅଇ ମୋହି ।

ପ୍ରିୟାମୁଖୁଁ ହେଲେ କଥା କି ଥାଇ । ୫୧ ।

ସୂର୍ଯ୍ୟପ୍ରାତେ ଅର୍ଘ୍ୟପାଇ ।             ଯଥା ଉଦୟାଚଳେ ଶୋଭଇ ।

ତଥା ଭୂପତିସୁତାର ।

ଅତିଥି-ସେବନ ଘେନି ମନର ।

ନୃପତି । ଅତି ହରଷ-ମନେ ।

ବିଜେ କଲେ ଏକ ସଖି-ଆସନେ । ୫୨ ।

ଦେଖି ଜେମାକୁ ନିରୋଳେ ।             ଧୈର୍ଯ୍ୟ କାମ ଏ ବେନି ଏକାଳେ ।

ଦେଲେ ଆରମ୍ଭି ବିଗ୍ରହ ।

ହାରି ପଳାଇଲା ଛର ଅଦେହ ।

ମଧ୍ୟରୁ । ଚାପ ଭାଜି ପଡ଼ିଛି ।

ସେ ସିନା ନଳଭୂରୁ ବୋଲାଇଛି । ୫୩ ।

ଦମୟନ୍ତୀ-ବୀଣାଜିଣା ।             ବୀଣା ଶୁଣିଲେହେଁ ନୋହି ବଣା ।

ଧୈର୍ଯ୍ୟେ କାମ ନାଶି ବୀର ।

ଜେମାକୁ ଭାଷନ୍ତି ମଧୁର ଗିର ।

ବିବେକ । -ଧାରେ ଶତଧଉତ ।

ସାଧୁଚିତ୍ତେ କି କରିବ ମନ୍ମଥ । ୫୪ ।

‘‘ଶୁଣ ଗୋ ଭୂପତିପୁତ୍ରି ।             ଦେବେ ପେଷିଲେ ମୋତେ ତୋ କତି ।

ଦୂତପଣେ ମୁଁ ଆସିଛି ।

ଅତି ଆଦରେ ହୃଦରେ ବହିଛି ।

ପରାଣ ।-ପରି ସେ ଅମରଙ୍କ ।

ତୋତେ ଦେଇଥିବା ଉଦନ୍ତତକ । ୫୫ ।

ହେଉ ସପର୍ଯ୍ୟା ଏତିକି ।             ଆସନୁଁ ଉଠିବା ଉଚିତ କି ?

ନ ବସୁଁ ଆସନେ କେହି ।

ଦୂତପଣ ମୋ ଗଲେ ସିଦ୍ଧହୋଇ ।

ଅତିଥି ।-ପରିଚର୍ଯ୍ୟା ତୋହର ।

ଅଧିକୁଁ ଅଧିକେ ହେବ ସୁନ୍ଦର । ୫୬ ।

ଆଗୋ ବିଶାଳାକ୍ଷବର ।             ଆଙ୍ଗିକ ତ ସର୍ବଶୁଭ ତୋର ।

ଚିତ୍ତ ତ ଅଛି ପ୍ରସନ୍ନ ।

ବୃଥା-ବାକ୍ୟ-ବ୍ୟୟେ କି ପ୍ରୟୋଜନ ।

କିଞ୍ଚିତ । ଦତ୍ତକର ଏଣିକି ।

ଅବଧାନ ବାଳେ ମୋର ବାଣୀକି । ୫୭ ।

ଶଇଶବକାଳୁଁ ତୋର ।             ସୁଗୁଣଗଣ ଅମରପୁର ।

ବର ବୈଶ୍ୱାନର ନୀର ।

-ନିଧି-ଅଧିପ ଆଦିତ୍ୟକୁମର ।

ଏ ଚାରି ।-ଙ୍କର ଚିତ୍ତକୁ ବନ୍ଦୀ ।

ଦେଇଅଛି କରି ସୁଦୃଢ଼େ ବାନ୍ଧି । ୫୮ ।

ଶୈଶବ ଯୌବନ ଦୁଇ ।             ସନ୍ଧି-କାଳେ ଥିବା ଡୋର ଚାହିଁ ।

ତୋତେ ସୁମରି ସୁମରି ।

ହେଲେଣି ଅମରେ ବିରହେ ଘାରି ।

ସୁଷମା । ଅଙ୍ଗୁ ଚିତ୍ତରୁ ଧୈର୍ଯ୍ୟ ।

ନେଲାଣି ହରି ତାଙ୍କ ମନସିଜ । ୫୯ ।

ଏବେ ସେ ଦେବଙ୍କ ଆଶା ।             ସଦା କଲାଣି ତୋ ତହିଁ ବସା ।

ହେଲେହେିଁ ଅତି ରୁଚିର ।

ପ୍ରାଚୀ-ପ୍ରତୀଚ୍ୟାଦି ଦିଶ ଚତୁର ।

ପାରନ୍ତି । ନାହିଁ ପୁରୁବପରି ।

ନିଜନିଜ-ପତି-ମତିକି ହରି । ୬୦।

ଏତେ । ନବଯଉବନ ।             ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ କ୍ରମେ କ୍ରମେ ଘେନ ।

ବାସବ-ଉତ୍କଣ୍ଠା ବଢ଼ି ।

ଗଲାଣି କୋଟି ପରିଯନ୍ତ ଚଢ଼ି ।

ସେ ଉତ ।-କଣ୍ଠା-ବତ ଅଖିନ୍ନ ।

କାମଚାପ-କୋଟି ଚୁମ୍ବିଲା ଗୁଣ । ୬୧ ।

ପୂର୍ବେ ଉଦୁଁ ଅଂଶୁମାଳି ।             ତାପ ଆକାରୁଁ ଏ ଶଶୀ କଳି ।

ତାକୁ ଇନ୍ଦୁଅପରାଧେ ।

ସହସ୍ରନୟନ ଆରକ୍ତ କ୍ରୋଧେ ।

କରିଣ । ଦମ୍ଭଭେଦୀ ବାସବ ।

ଚାହାଁନ୍ତି ଏଥୁଁ ତାଙ୍କ ଚିତ୍ତ ଭାବ । ୬୨ ।

ମାତ୍ର ନେତ୍ର-ତ୍ରିତୟରେ ।             ହର ଯାହା ଦେଲେ କରି ସ୍ମରେ ।

ସେ କଷ୍ଟ ଆଜ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ।

ପାରିନାହିଁ ମୁଞ୍ଚି କେଳତି-କାନ୍ତ ।

ସହସ୍ର ।- ନେତ୍ର ବାସବ ଯେବେ ।

ରୋଷିବେ କାମେ କି ଆଉ ରଖିବେ ? । ୬୩ ।

ଭ୍ରମୁଁ ନନ୍ଦନକାନନେ ।             ବାଜୁଁ ପିକ-କୁହୁତାନ କାନେ ।

ଆନନ୍ଦ ନୁହଁନ୍ତି ଲେଶ ।

ଚୂଡ଼ାମଣି-ଶିଶୁ-ଶଶିର ତ୍ରାସ ।

-ବଶରୁ । ଶବପୂଜା ବାସବ ।

ମାନସେ ନ ପକାନ୍ତି ଆଉ ଲବ । ୬୪ ।

ହେଲେହେଁ ରାକା-ରଜନୀ ।             ଶୁଣି ବନପ୍ରିୟ-କୁହୁବାଣୀ ।

ଭାବନ୍ତି ତାହାକୁ କୁହୁ ।

ଯେଣୁ ମାରଶରପରାଗେ ଆଉ।

ନ ଦିଶେ । କିଛି ପଡ଼ୁ ବହଳେ ।

ସମତାମସ ଦିଶେ ସର୍ବସ୍ଥଳେ । ୬୫ ।

କୁସୁମଶରେ ମଦନ ।             ପୀଡ଼ିବାର ଚିତୋଇଲେ ମନ ।

ବଜ୍ରମାରି ବଜ୍ରଧାରୀ ।

ନ ଥାନ୍ତେ କି ତା’ ର ସମ୍ପତ୍ତି ସାରି ।

ଶଙ୍କର । ରୋଷୁଁ ହେଲା ତା ଶର୍ମ ।

ଅନଙ୍ଗତା ହେଲା ଏବେ ତା ବର୍ମ୍ମ । ୬୬ ।

ତୋ ବିରହେ ବରବାଳୀ ।             ହେଲା ସୁରପତିଧୃତି ଧୂଳି ।

ଶୀତଳ ଶେଯକୁ ତାଙ୍କ ।

କଳପପାଦପ-ପତରଯାକ ।

ଲାଗନ୍ତେ । କଳ୍ପବୃକ୍ଷେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ।

-ନାଶି ହୋଇ ହେଲେ ପତ୍ରେ ଦରିଦ୍ର । ୬୭ ।

ସ୍ମରକାର୍ମୁକ ଟଙ୍କାର ।            -ଭବ ସ୍ୱରେ ଶ୍ରୁତି ବାସବର ।

ଗଲାଣି ହୋଇ ବଧିର ।

କାମ-ମୋହନାଶୀ ଗିର ଗୁରୁର ।

ନପଶେ । ଆଉ ଲେଶେ ତହିଁରେ ।

ବିନା ସେବନେ କି ଔଷଧ ଧରେ ? । ୬୮ ।

ତାଙ୍କ କାମତାପଶାନ୍ତି ।             ପାଇଁ ସମୃଣାଳ ପଦ୍ମନିତି ।

ମଧୁକାଳଯାକ ବୁହା ।

ହେଉଛି କେତେ କେ କହିବ ତାହା !

ଏଣିକି । ମଧୁକାଳେ ବରଜି ।

ଶିଶିରେ ଯିବେ ପଦ୍ମେ ହୋଇ ରାଜି । ୬୯ ।

ରେ ବାଳୀ ତୋ ଲାଭପାଇଁ ।             ଇନ୍ଦ୍ର-ଉତ୍କଣ୍ଠା ନୁହଁଇ କହି ।

ସହସ୍ରନୟନ ବହି ।

ସେ ତୋ ଏକନେତ୍ର କଣାଇ ଚାହିଁ ।

-ଦେବାର ।-ବେଳ ଖୋଜନ୍ତି ଭାବ ।

ଏଣୁ ସେ ଉତ୍କଣ୍ଠାସମ କେ ଭାବ । ୭୦ ।

ଗିରିଶ-ଅଷ୍ଟମ-ମୂର୍ତ୍ତି ।             ବୋଲି ଜଗତେ ଯାହାର ଖ୍ୟାତି ।

ଯା ତେଜେ ସର୍ବ ଜଳଇ ।

ଅଗ୍ନି-ହୋତ୍ରିଏ ଥାନ୍ତି ଯାକୁ ଧ୍ୟାୟି ।

ସେ ବହ୍ନି । ଏବେ କାମ-ଭୟରେ ।

ଦାସ୍ୟ ଇଚ୍ଛୁଛନ୍ତି ତୋର ପୟରେ । ୭୧ ।

ତୋତେ ବଳ ପାଇ କାମ ।             ତାପୁଅଛି ଅନଳେ ବିଷମ ।

ଶିଖାଇଲାଣି ଏମନ୍ତ ।

ତାପ ସହିବାର ସୁଖ କେମନ୍ତ ।

ଏବେ ସେ । ନିଜ ଦଶା ସୁମରି ।

ଆନେ ଆଉ ନ ପକାଇବେ ଘାରି । ୭୨ ।

ପୂର୍ବେ ବହ୍ନି ହରନେତ୍ରେ ।             ରହି ଦହିଥିଲେ କାମଗାତ୍ରେ ।

ଏବେ କାମ ତୋର ନେତ୍ରେ ।

ରହି ଦହିଦିଏ ଅନଳଗୋତ୍ରେ ।

ପୂରୁବ-। ଋଣ ସୁଧ ସହିତେ ।

ଦେଉଛି ଶୋଧି ନ ରଖି କିଞ୍ଚିତେ । ୭୩ ।

ତୋର ବିରହବଶରେ ।             ଶଶଧରେ ଜନ୍ମିବା ରୋଷରେ ।

ନାମ ସାମ୍ୟତା ଯୋଗରେ ।

ଯେ ସୋମ ଆହୁତି ହୁଏ ହୋମରେ ।

ଅନଳ । ତାକୁ ପକାନ୍ତି ଦହି ।

ତେଜସ୍ୱୀ ଶତ୍ରୁ ନାମ କି ସହଇ ? । ୭୪ ।

ବିଷମ-କୁସୁମ ଶର-।             ଘାତେ ନିରତେ ହୋଇ ଜର୍ଜର ।

ବୈଶ୍ୱାନର ତୋହପାଇଁ ।

ପୁଷ୍ପେ ତାଙ୍କ ଭୟ ଯାଇଛି ହୋଇ ।

ପୂଜକ । ଯେବେ ପୂଜେ ସୁମନେ ।

ତା ଦେଖି ଭୀତି ଜନ୍ମେ ତାଙ୍କ ମନେ । ୭୫ ।

ଏବେ ଦହନଙ୍କ ବକ୍ଷ ।             ହେଲା କାମଇନ୍ଧନ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ।

ତହିଁ ଶୈବାଳ ସଂଯୁକ୍ତ ।

କମଳଦଳ ଶୀତଳ ନିମିତ୍ତ ।

ରଖୁଁ ସେ । କାମ-ଅନଳ-ଜାତ ।

ସଧୂମ ଶଖାବତ ଦିଶେ ସତ । ୭୬ ।

ଚନ୍ଦନଚର୍ଚ୍ଚିତା ଦିଶ ।            -ଯୋଷିତର ଯେ ଅଟନ୍ତି ଈଶ ।

ଯା ତାତ କମଳବନ୍ଧୁ ।

ସେ ଶମନ ସୁରି ତୋ ମୁଖଇନ୍ଦୁ ।

କଲେଣି । ଧୀରତାକୁ ଆହୁତି ।

ସ୍ମର-ପ୍ରତାପ-ଜ୍ୱଳନେ ଯୁବତି । ୭୭ ।

କାମାନଳେ ଦହ୍ୟମାନ ।             ତାଙ୍କ ଅଙ୍ଗେ ମଳୟ ପବନ ।

ସଧୀରେ ପଲ୍ଲବକର ।

ଚାଳଇ ସ୍ୱକଷ୍ଟେ ନ କରି ଗାର ।

ଯେ ଯା’ ର । ଆଶା ଭରସା କରେ ।

ସେ ତାକୁ ହାଦେ ବରଜି ନ ପାରେ । ୭୮ ।

ମାର-କୀର୍ତ୍ତିରେ ଶୁକଳ ।             ପ୍ରଚଣ୍ଡ-ତାପେ ତାପିତ ତାର ।

ଜ୍ୱର-ଜର୍ଜରିତ ଅଙ୍ଗ ।

ହେଲାଣି ତୋ ବିରହେ ବହି ଖଙ୍ଗ ।

‘ଯମକ’ । ଆଉ ଅମଙ୍ଗ ହୋ ନା ।

ମଣ୍ଡ ତାଙ୍କ ଅଙ୍କ ବରଅଙ୍ଗନା । ୭୯ ।

ସନ୍ଧ୍ୟାରେ କୁଙ୍କୁମ ବୋଳା ।            -ଅଙ୍ଗୀ ଯେ ପ୍ରତୀଚି-ଦିଶ ବାଳା ।

-ମେଳେ ଯାପୁଥାନ୍ତି କାଳ ।

ସେ ବରୁଣ ଏବେ ତୋ ଆଶେ ଭୋଳ ।

ସେକାଳେ । ପୁରୁ ବାହାରିଛନ୍ତି ।

ଯେକାଳେ ପାନ୍ଥେ ଗଲେ ନ ଫେରନ୍ତି । ୮୦ ।

ବଡ଼ବାବଦନ-ଜାତ ।             କ୍ଷୁବ୍ଧ ପ୍ରଜ୍ୱଳିତ ଶିଖାବନ୍ତ ।

ଅନଳେ କୋଳରେ ବହି ।

ତଥା ନିରନିଧି ନୁହଁଇ ଦହି ।

ଚିତୋଇ । ରତିପତି-ତାପିତ-।

ସ୍ୱପତି-ଦୁର୍ଗତି ଯା ସେ ଦୁଃଖିତ । ୮୧ ।

ହେବାପାଇଁ ତାପ ଶାନ୍ତି ।             ସଜ-ମୃଣାଳ-ମାଳିକା-ତତି ।

ଅଙ୍ଗେ ହୋଇଥାନ୍ତି ଲାଗି ।

ସେ ଦୁର୍ବିନିତାଏ ଭିଆଇ ଭଙ୍ଗି ।

ତୋ ବାହୁ ।-ବନ୍ଧ ଚିତୋଇ ଦେଇ ।

ଅଧିକେ ତାହାକୁ ପକାନ୍ତି ଦହି । ୮୨ ।

ପ୍ରତପ୍ତ ବକ୍ଷେ ତାଙ୍କର ।             ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ ରାଜଇ ମୃଣାଳ ।

ତା ଦେଖି ଚିତ୍ତେ ଏମନ୍ତ ।

ଆସଇ ଶାୟକ କେଳତି-କାନ୍ତ ।

ପେଷନ୍ତେ । ଭେଦି ଗଲେ ସେ ଚିତ୍ତ ।

ଦିଶୁଛି ତାଙ୍କ ଯିବା ରନ୍ଧ୍ର ମାତ୍ର । ୮୩ ।

ତୋତେ ଅମୋଘ-ଶାୟକ ।             ଲଭି ପ୍ରପଞ୍ଚ ରତି ନାୟକ ।

ମଦାନ୍ଧପଣେ ଉଦ୍ଦଣ୍ଡ ।

ହୋଇ ନ ମାନି କରେ ଲଣ୍ଡଭଣ୍ଡ ।

ତ୍ରିଲୋକ ।-ପୂଜିତ ଏ ଚତୁର ।

ବରବୃନ୍ଦାରକଙ୍କୁ ନିରନ୍ତର । ୮୪ ।

କାଲି ତୋର ସ୍ୱୟମ୍ବର ।            -ହେବା ଗିରଛଣା ସୁଧାଧାର ।

ପରି ସେ ଅମରଚାରି ।

ଶ୍ରବଣ-ବଦନରେ ପାନ କରି ।

ଉତୁରି । ଆସିଛନ୍ତି ସ୍ୱର୍ଗରୁ ।

ନ ଭାଙ୍ଗ ତୁ ତାଙ୍କ ଆଶା ରମ୍ଭୋରୁ । ୮୫ ।

ସପତ୍ନୀ-ଭାବ-ସମ୍ଭୂତ ।             ପ୍ରତପତ ଦୀର୍ଘଶ୍ୱାସ-ବ୍ରାତ ।

ସ୍ୱପତ୍ନୀଙ୍କ ସମ୍ଭବାଇ ।

ଶମ୍ଭୂ-ପରଶରେ ଜର୍ଜର ହୋଇ ।

ଓହ୍ଲାଇ ।-ଛନ୍ତି ଏ କ୍ଷିତି-ବକ୍ଷେ ।

ଚତୁର ହରିତ-ପତି ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷେ । ୮୬ ।

ତୋତେ ଚୁମ୍ୱିବାରୁ ଚିତ୍ତ ।             ହେଲା ତାଙ୍କ ଅତି ରସବନ୍ତ ।

ନ ବାଧିଲା କ୍ଷୁଧା ତୃଷା ।

ପାଥେୟ ଅମୃତେ ନ ରଖି ଆଶା ।

ଉଦ୍‌ବେଗେ । ବେଗେ ଅଇଲେ ଚଳି ।

ଅକ୍ଲେଶେ ଏତେ ପଥ ନବବାଳୀ । ୮୬ ।

ତୋପାଇଁ ରେ ରାମାବର ।             ହର-ପରଶର-ବୈଶ୍ୱାନର ।

- ଉଦରେ ସ୍ୱଦାରାବ୍ରାତେ ।

ଦେଇ ଏ ସୁପର୍ବବରେ ତୁରିତେ ।

ପୟର । - ସ୍ପର୍ଶୁକ୍ଷିତିକ ଅତି ।

ଅନୁଗ୍ରହ ଏବେ ଦେଖାଇଛନ୍ତି । ୮୮ ।

ଧରାଶିର ଚମ୍ପାଝରା ।             - ପରାୟେ ସେ ଦିଶୁଥାନ୍ତି ତୋରା ।

ଭେଟିଲେ ମୋତେ ପଥରେ ।

ବୋଇଲେ ଜେମାପାଶେ ଦୂତ ଥରେ ।

ହୋଇବ । ଘେନି ଆମ୍ଭ ଉଦନ୍ତ ।

ହେଲି ତାଙ୍କ ଜଙ୍ଗମ-ପତ୍ରବତ । ୮୯ ।

ଦେଇ ନିବିଡ଼ ଆଶ୍ଳେଷ ।             ଏ ଦ୍ୱି-ଦ୍ୱଗୁଣ-ଦିଶ-ଅଧୀଶ ।

ଜଣାଇଛନ୍ତି ଏତେକ ।

ଦାରୁଣ-ମାର-ଶବର-ଶାୟକ ।

-ନିର୍ଘାତ ।-ବିଘାତେ ସେ ଅଥୟ ।

ତୁ ତାଙ୍କ ବିଶଲ୍ୟକରଣୀ ହୁଅ । ୯୦ ।

ତୋର ଅପରୂପ-କାନ୍ତି ।            -ଦରଶନ ପାଇ ଲୋଭୀ ଅତି ।

ହୋଇଛି ତାଙ୍କ ନୟନ ।

କହ କିଶୋରି ଆଉ କେତେଦିନ ।

ସେମାନେ । ନିଜ ନିଜ ନେତ୍ରକୁ ।

ଭଣ୍ଡୁ ଥିବେ ଦେଇ ଆଶା-ପଥକୁ । ୯୧ ।

ଦେବେ ଆଦିତ୍ୟ ସ୍ୱଭାବେ ।             ତୋର ଭୁଜ-ପରିବେଶ ଏବେ ।

ହେଉ ତାହାଙ୍କ ଭୂଷଣ ।

ନ ଭାଷ ‘ନାହିଁ’ ତୁ ହୁଅ ପ୍ରସନ୍ନ ।

ଅନଙ୍ଗ ।-ଲୀଳାଲହରୀ-ଶୀତ ।

-ଅଙ୍ଗେ ତାଙ୍କ ତାପ ହର ତୁରିତ । ୯୨ ।

କର କୃପା କୃଶୋଦରୀ ।             ଅନଙ୍ଗ ଅଦୃଶ୍ୟଶରେ ଘାରି ।

ନ ପକାଅ ତାଙ୍କୁ ଆଉ ।

ଜୀବ ଯିବାରୁ ଲଭି କାମଦାଉ ।

ତୋ ପ୍ରେମ ।-ରସସିକ୍ତ କଟାକ୍ଷ ।

-ବିଶିଖ-କ୍ଷତ ସେ ମଣନ୍ତି ସୁଖ । ୯୩ ।

ତୋତେ ଲଭିବାକୁ ଗୋରି ।             ଶତ ଶତ ମରୁଛନ୍ତି ଝୁରି ।

ହେଲେ ସେ ଦେବଙ୍କ ପ୍ରାଣ ।

ଅଟଇ ସଦା ତୋ ଚରଣାଧୀନ ।

ଏ ମିଥ୍ୟା । ଯେବେ ଭାବୁ ମୃଗାକ୍ଷି ।

ମନୋଭୂମନ୍ମଥ ତହିଁକି ସାକ୍ଷୀ । ୯୪ ।

ତାଙ୍କ ହୃଦୟ-ଅନ୍ତର ।            -ଗତେ ଅଛୁତ ତୁ ନିରନ୍ତର ।

କର ଅନୁଗ୍ରହ ଲବ ।

କମଳା ଯେମନ୍ତ କମଳନାଭ ।

-କୋଳରେ । କେଳି କରେ ନିରତ ।

ତୁ ତାଙ୍କର ଅଙ୍କେ ହୁଅ ତେମନ୍ତ । ୯୫ ।

ଦୟା ଥିଲେ ରେ ବାଳୀଶ ।             ଲେଶେ ଆସ ସୁରପୁର ଭୂଷ ।

ଯେବେ ବା ସ୍ୱଜନ୍ମଭୂମି ।

ବୋଲି ମର୍ତ୍ତ୍ୟେ ଅଛି ମମତା ଜନ୍ମି ।

ତେବେ ତୁ । କର ସ୍ୱୀକାର ଏତେ ।

ଆସି କରନ୍ତୁ ସେ ସ୍ୱର୍ଗ ଏମର୍ତ୍ତ୍ୟେ । ୯୬ ।

ନିତି ପୂଜୁ ଯାହା ପଦ୍ମେ ।             ତହିଁ ତାଙ୍କ ତୋଷ ନୁହେଁ ଛଦ୍ମେ ।

ତୋ ପ୍ରସାଦ ଲାଭପାଇଁ ।

ଥିବା କାଳରେ ସେ ଶିର ନୁଆଇଁ ।

ତା’ପରେ । ତୋ ପୟର-ସାରସ ।

ଶୋଭିଲେ ଲଭିବେ ସେ ମହାତୋଷ । ୯୭ ।

ପୂଜାରେ ତୁ ଯେଉଁ ଭର୍ମ୍ମ ।             ଦେଉ ତହିଁ ତାଙ୍କ କିସ ଶର୍ମ୍ମ ।

ତପତ-କନକ-କାନ୍ତି ।

-ଜୟୀ ଏ ତୋ ଅଙ୍ଗ-ପ୍ରତ୍ୟଙ୍ଗତତି ।

ଲଭିବା ।-ପାଇଁ କର ତାଙ୍କର ।

କୋରକ କରୁଅଛି ନିରନ୍ତର । ୯୮ ।

କାମଶରାସନ ବଂଶେ ।             ଜାତ ଭୁରୁ ତୋର ମଣନ୍ତି ସେ ।

ପଠାଇ ଅଛନ୍ତି କହି ।

ରେ ସୁଭ୍ରୁ ବଣିକ ପରାୟ ହୋଇ ।

କନକ । ନିତି ଦହୁଅଛନ୍ତି ।

ଯେଣୁ ସେ ବିବାଦୀ ତୋ କାନ୍ତି ପ୍ରତି । ୯୯ ।

ତୋର ବିରହ ବିଜନ୍ୟ ।             ତାଙ୍କ ତାପ ସୁଧାରସେ ସ୍ନାନ ।

କଲେହେଁ ନ ଯାଏ କିଛି ।

ଅପସରାଙ୍କୁ କେବା ପଚାରୁଛି ।

କୁସୁମ ।-ଶର ସମ୍ଭବମଧୁ ।

ତୋ ମୃଦୂଭାଷା ତା ବିନାଶେ ସାଧୁ । ୧୦୦ ।

ଯାହା କହୁ ପଦେ ପଦେ ।             ଖଣ୍ଡ ମଣନ୍ତି ସେ ତାକୁ ହୃଦେ ।

କହୁ କହୁ ରହିବାର ।

ରୀତିକି ଭାବନ୍ତି ସେ ତୋ ଶର୍କର ।

ରସଗ ।-ର୍ଭିତ-ଉକ୍ତି-ରୀତିକି ।

ଇକ୍ଷୁବୋଲି ଆଣୁଛନ୍ତି ମତିକି । ୧୦୧ ।

କି ଅବା ତୋଷିବେ ଦେଇ ।             ଓଷ୍ଠ ସୁଧାତ ତୋ ମୁଖେ ଥାଇ ।

ସେ ମୁଖତ ଏବେ ବଳେ ।

ସୁଧାକରକୁ ଜିତିଲାଣି ହେଳେ ।

ଯାଗର ।-ଭାଗ ମୃଗଧରର ।

ଆଗହୋଇ ସେ କରିବ ନିଜର । ୧୦୨ ।

ଦେବାକୁ ଅମର ବର ।             ଲାଜେ ଜିହ୍ୱା ନଚଳେ ତାଙ୍କର ।

ଯେ ତୋର ପଦ୍ମଚରଣେ ।

ଶରଣ ଇଚ୍ଛୁଛନ୍ତି ପ୍ରତିକ୍ଷଣେ ।

କାମକ ।-ଦନୁଁ ପ୍ରାଣରକ୍ଷଣେ ।

ସେ କି ଶକ୍ୟ ତୋତେ ବର-ପ୍ରଦାନେ । ୧୦୩ ।

ଚଣ୍ଡାଳ ମଦନ କାଣ୍ଡ ।             ବିନ୍ଧି ତନୁ କଲା ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ ।

ପ୍ରାଣ-ରକ୍ଷଣ ତାଙ୍କର ।

ସୁଧା ସୁଧା ହୋଇଲାଣି ବିଧୁର ।

ସୁଧାଧି ।-କ୍କାରି ଅଧରା-ମୃତ ।

ଦେଇ ବାରେ ରଖ ତାଙ୍କ ଜୀବିତ । ୧୦୪ ।

ଚାପରୋପ-କେତୁ ତୁଲେ ।       ହେଲା ରତୀଶ ଧ୍ୱଂସି ଶଙ୍କରେ ।

ତୋ କୃପାରୁ ସୁରମନ ।

-ନନ୍ଦନ ହୋଇ ମନୋଜ ନୟନ ।

- ମୀନେ ତୋ । କେତୁବନ୍ତ ଭୁରୁରେ ।

ଧନ୍ୱୀ ଶଲ୍ୟଶାଳୀ ହେଉ ହାସରେ । ୧୦୫ ।

ସ୍ୱପ୍ନେ ଦେଖି ତୋତେ ନେତ୍ର ।             ଶ୍ରୁତି ତ୍ୱକ ନାଶା ହ୍ଵଜା ଚିତ୍ତ ।

ତାଙ୍କ ତୋ ସୁଷମାଗାନ ।

ମୃଦୁତା ଶ୍ୱାସ ଓଷ୍ଠାଧର ପାନ ।

-ଚରିତ୍ରେ । ମଜ୍ଜିଅଛି ବିଶେଷ ।

ଦେବେନ୍ଦ୍ରିୟମୃଗେ ହେଲୁ ତୁ ପାଶ । ୧୦୬ ।

ଚତୁର ସୁର-ଉଦନ୍ତ ।             କରି ଯତନେ ରସନାଗତ ।

ଗତିବନ୍ତ ପତ୍ରପରି ।

ତୋ ପାଶେ ଆସିଛି ଦୌତ୍ୟରେ ଗୋରି ।

ନ କର । ନାହିଁ ଏ ଚାରି ସୁରୁ ।

ଯାହାକୁ ଇଚ୍ଛା ତୋ ବର ରମ୍ଭୋରୁ । ୧୦୭ ।

ସୁରେଶ୍ୱରେ ବର ବାଳୀ ।             ଅବା ଶମନେ ରଚ ତୁ କେଳି ।

କିବା ବହ୍ନି କାମ-ଦାଉ ।

ତୋ ଅନୁଗ୍ରହରୁ ଏତେକେ ଯାଉ ।

ଅଥବା । ତରଙ୍ଗିଣୀ-ଦୟିତ ।

-ପତି-ଗଳେ ମାଳ ହେଉ ଲମ୍ୱିତ । ୧୦୮ ।

ହର୍ଷ କବିକୁଜଚନ୍ଦ୍ର ।             ହୀରମଲ୍ଲଦେବୀ ନେତ୍ରାନନ୍ଦ ।

କବିଙ୍କ ଅଦୃଷ୍ଟ ରୀତି ।

ସରଜି ଏ ରସ ଭିଆଇଛନ୍ତି ।

ଅଧମ । ଗୋପୀନାଥ ଗରଜି ।

ମରେ ନ ପାରି ସେ ରସ ଅରଜି । ୧୦୯ ।

-------

ନବମ ଛାନ୍ଦ

ରାଗ-ପଞ୍ଚମବରାଡ଼ି ।

ଏଥୁ ଅନ୍ତେ ଦିବ୍ୟରସ ଶୁଣ ସୁଧୀରେ ବିଦୁଷ ଅମର୍ତ୍ତ୍ୟ-ଉଦନ୍ତ ଶ୍ରବଣରେ ।

ନଥିଲେ ହେଲେହେଁ ଭଙ୍ଗି ଇଙ୍ଗିତ ଠାରେ କୃଶାଙ୍ଗୀ ଅଙ୍ଗୀକାର କରି ବିରତିରେ । ଭୂପ ସୂତା । ଏକା ଦୂତ-ବର-ଗିରେ ରସି ।

-ଥିବାରୁ ସିନା କେବଳ ସୁର-ଉଦନ୍ତ ସକଳ ଶୁଣୁଥିଲା ଅନାଦରେ ବସି । ସାଧୁ ଜନେ । ୧ ।

ଚାତୁରୀ-ଚର୍ଚ୍ଚିତ ଚାରି-ଅସୁରାରି-ଗିର ଗୋରୀ ବସୁନ୍ଧରୀ-ଧବମୁଖୁଁ ଶୁଣି ।

ଆଦର ନ ହେଉ ତହିଁ ଆଦରିଲା ଚାନ୍ଦମୁହିଁ ଶୁଣି ପୁଣି ନ ଶୁଣିବା ଠାଣି । ସାଧୁଜନେ ।

ଭୀମ-ନରପାଳ-କୋଳକଳା ।

-ନିଧି ସେ ମନୁଷ୍ୟାଧିପ ଇଳା-ତଳ କଳାଧିପ ଦୂତ ନଳେ ଏମନ୍ତ ଭାଷିଲା । ସାଧୁଜନେ । ୨ ।

‘‘ଭୋ ଦୂତ ଏତ ବିଚିତ୍ର କୁଳ ନାମ ତୁମ୍ଭ ମୁଁ ତ ପଚାରିଲି ନ କହିଲ ତାହା ।

କହିଲ ଏମନ୍ତ କଥା ଯା ଶୁଣି ବଥାଏ ମଥା ଯହିଁ ମୋ ନ ଥାଇ ଲେଶେ ସ୍ପୃହା । ଦୂତବର ।

ମୋ ଉତ୍ତର ନିର୍ମଳେ ନ ଦେଇ ।

ଆନ ପ୍ରସଙ୍ଗ ପ୍ରକାଶ ନୁହଁଇ କି ଲାଜ ଲେଶ ରହ ଯା ମୋ ଅଧମର୍ଣ୍ଣ ହୋଇ । ଦୂତବର । ୩ ।

ମୋ ପଚାରିବା କଥାର ଉତ୍ତର ଦାନେ ତୁମ୍ଭର ଏକ ଅଦଭୁତ ରୀତି ଦିଶେ ।

ସ୍ଥଳେ ସ୍ଥଳେ ଯଥାଯଥ ଉତ୍ତର ମିଳଇ ଅର୍ଥ ସ୍ଥଳେ ସ୍ଥଳେ ଲେଶେ ନ ଆଭାସେ । ଦୂତବର ।

ଏ ତୁମ୍ଭ ଉତ୍ତର-ଦାନ-ଭଙ୍ଗି ।

ଦିଏ କାହିଁ ବା ପ୍ରକଟ କାହିଁ ବା ନିପଟ କୁଟ ସରସ୍ୱତୀ ନଦୀ ଆଙ୍ଗ ଭାଙ୍ଗି । ଦୂତବର । ୪ ।

ଶ୍ରବଣ-ପୁଟ-ପୀୟୁଷ ଏ ତବ ମଧୁର-ଭାଷ କଲେହେଁ ଶ୍ରବଣ ଯେତେଯେତେ ।

ତୁମ୍ଭ ନାମାକ୍ଷରପନ୍ତି ମୋତିକି ଶ୍ରୁତି-ସମ୍ପତ୍ତି-କରଣେ ବଳଇ ବାଞ୍ଛା ଚିତ୍ତେ । ଦୂତବର ।

ସଧୀର ବିଚାର କର ହୃଦେ ।

ଜଳଭବଶୋଷ ନାଶେ ତହୁଁ ସରସ ବିଶେଷେ ଦୁଗ୍ଧମଧୁ ସମର୍ଥ କି ହାଦେ । ଦୂତବର । ୫ ।

ତମନାଶୀ ଭବାଦୃଶ ନାୟକରତ୍ନ ଈଦୃଶ ଭାଷ କେଉଁ କୁଳ-କୋଳ ଭୂଷ ।

ବହି ତୁମ୍ଭଙ୍କୁ କେ ବଂଶ ଅଧିକୁଁ ଅଧିକ ଯଶ ପରକାଶ କରିଛି ଏ ବିଶ୍ୱ । ଦୂତବର ।

ସେ ବଂଶକୁ ବଂଶ-ସାଧାରଣ- ।

ତୁଲେ ଗଣିବାରୁ ଅର୍ଜି ହେବାର ପାତକ ବର୍ଜି ଦେବି କରି ତାକୁ ସନମାନ । ଦୂତବର’’ । ୬ ।

ଏମନ୍ତ ମତ୍ତକାଶିନୀ-ଶ୍ରେଣୀ-ଶିରଭୂଷାମଣି ଭାଷି ହେଉ ତୁନି ଜେମାମଣି ।

ନିଷଧପ୍ରଧାନ ନରବର-କୁଳ-କଳାକର ନଳ ମଧୁରେ ଭାଷନ୍ତି ବାଣୀ । ସାଧୁଜନେ ।

ଗିରୀଷମ ଶେଷେ ତୃଷାତୁର- ।

ଚାତକତତି ଚିତ୍କାର କରି ମୂକ ହେଉ ନୀର ବରଷିଲା କି ସଲିଳଧର । ସାଧୁଜନେ । ୭ ।

‘‘ଆଗୋ ବାଳେ ! ଏ ମୋ ନାମ ବଂଶ ଅତି ପ୍ରୟୋଜନ ନୁହେଁ ବୋଲି ବିଚାରି ରସନା ।

ରସଜ୍ଞା ତୋର ଛାମୁରେ ଏ ବେନି ନିବେଦିବାରେ ଆଦରିଛି ନିର୍ବେଦ ନବୀନା । ରାଜଜେମା ।

ବହୁ ଅର୍ଥବନ୍ତ ଅଳ୍ପଗିର ।

ସିନା ପ୍ରଶଂସିତ ଅତି ନିରର୍ଥକ ସୁବିସ୍ତୃତି ଦୋଷ ଦୁଇ ତ ଗିରର ଗର । ରାଜଜେମା । ୮ ।

ପୂରୁବେ ମୋ ଗୁରୁଜନେ କେ ଜାଣେ କି ଚିନ୍ତି ମନେ କି କି ବର୍ଣ୍ଣେ କରିଛନ୍ତି ନାମ ।

ପ୍ରୟୋଜନ ଥିବାର ତ ତହିଁ ନ ବାରଇ ଚିତ୍ତ ଏଥିରେ ଆଗ୍ରହ ବୃଥା ଶ୍ରମ । ରାଜଜେମା ।

ତୁମ୍ଭ ଆମ୍ଭ ବେନିଙ୍କ ସମକ୍ଷ- ।

ବ୍ୟବହାର ପାଇ ଚିତ୍ତେ ବିଚାର କର ସୁଚିତ୍ତେ ‘‘ତୁମ୍ଭ ଆମ୍ଭ’’ ପଦ ଅତି ଦକ୍ଷ । ରାଜଜେମା । ୯ ।

ଯେବେ ସ୍ୱଭାବେ ମୋ କୁଳ ନୋହିଥିବ ସୁନିର୍ମଳ ତେବେ ତା ବା କହିବି କାହିଁକି ?

ହୋଇଥିଲେ ଉଚ୍ଚ ତାହା ଦୂତ ମୁଁ ହୋଇଛି ଯାହା ମୋ ମୁଖେ ଶୋଭେ ତା ପ୍ରକାଶ କି? ଏତେ ଭାଳି

ନ କହେ ମୁଁ, ତୋ ଆଗ୍ରହ ଏଥି ।

ନ ଶୋଭଇ, ଦିଶପତି - ପ୍ରତି-ଉତ୍ତରକୁ ମତି ବଳାଇବ ଯୁକତ ସୁଦତି । ରାଜଜେମା । ୧୦ ।

ତଥାପି ଯଦି ତୋ ମତି ନୋହୁଛି ଏଥି ତୃପତି ସଂକ୍ଷେପେ ଦେଉଛି ତେବେ କହି ।

ହିମାଂଶୁ-ବଂଶ-କରୀର ବୋଲି ମୁଁ ବିଚାର କର ନାମ କହିବା ତ ନ ଯୋଗାଇ । ସାଧୁଜନେ ।

ଯେଣୁ ନିଜନାମ ନ ଧରନ୍ତି ।

ଏ ବୁଧଜନ-ରୀତିରୁ ଯେ ଯେବେ ଟଳେ ରମ୍ଭୋରୁ ତାଙ୍କୁ ଅତ୍ୟାଚାରୀ ବୋଲିଥାନ୍ତି । ସର୍ବଜନେ’’ ।

ମିତଭାଷୀ ଅହିତାପକାରକ ନର ଅଧିପ ବରଷା ପରାୟେ ଏତେ ଭାଷ ।

ନୀରବନ୍ତେ ପଦେ ପଦେ ବଦନେ ରାଗସମ୍ପଦେ ପ୍ରକାଶି ନୃପଜା ଗୁରୁହଁସୀ । ଭାଷେ; ‘‘ଶଶ ।

-ବଂଶ ବୋଲୁଁ ଗଲା କି ସନ୍ଦେହ

ପଦେ ଅଧେ କହି ରହି ନିର୍ମଳେ କିଛି ନ କହ ଏ ବଞ୍ଚନା ରୀତି କିପାଁ ବହ । ଦୂତବର । ୧୨ ।

ଜାଣିଛତ କୁଳବାଳୀ-ଆଚରଣ କେଉଁ ଭଳି ମୁହିଁତ ଗୋଟିଏ ସେ ମଧ୍ୟରୁ

ତୁମ୍ଭେ ତ ପରପୁରୁଷ ତୁମ୍ଭ ସହିତ ସମ୍ଭାଷ ମୋର ଚିନ୍ତ ହୋଇବକି ଚାରୁ । ଦୂତବର ।

ମୁଁ ବା କିପାଁ କହିବି ଉତ୍ତର ।

ତୃଷିତ ମୋର ଶ୍ରବଣ-ମୁଖେ ଯେବେ ତୁମ୍ଭ ନାମ-ପୀୟୁଷ-ନିଷେକ ଅବେଭାର । ଦୂତବର । ୧୩ ।

ବାଳୀର ଏ ଭଳି ଶ୍ରୁତି-ସୁଧା-ଅଲଙ୍ଘ୍ୟ-ଭାରତୀ-ଉତ୍ତରେ ଅଶକ୍ଷ ନୃପବର ।

ହୋଇ ଇଷତ ସ୍ମିତକୁ ପରକାଶି ବଚନକୁ ଭାଷନ୍ତି; ‘‘ବାମାକ୍ଷି ଅବେଭାର । ନ କର ତୁ ।

ନ ବିଚାର ଚିତ୍ତେ ମୋତେ ପର ।

ପରେ କି ଏ ମକ୍ଷିମୁଖ-ସମ୍ଭବରସୁଁ ଅଧିକ ଗରଧାର-ପ୍ରଦାନ ସୁନ୍ଦର । ଶୁଚିସ୍ମିତା । ୧୪ ।

ଏତେ ପରିଶ୍ରମେ ଯାହା କଲିଟି ମୁଁ ହେମଦେହା ଏହା କି ମୋ ନୋହିବ ସଫଳ ?

ହରତିପତି-ମଧ୍ୟରୁ ଏକଗଳେ କି ରମ୍ଭୋରୁ ନ ଲମ୍ବିବ ତୋ ବରଣମାଳ ? କୃଶୋଦରି ।

ଏ ଭଳି ରସପୀୟୁଷ-ସ୍ମାତ ।

ଗିରଧାର-ବରଷାରେ ସେ ଚତୁର ଦିଗୀଶରେ ସେବିବା ତୋ ଚତୁରୀ ଉଚିତ । ତନୁମଧ୍ୟା । ୧୫ ।ୟ

ମୋ କରେ କି ରେ କିଶୋରି ରସଗର୍ଭିତ ଚାତୁରା-ଚର୍ଚ୍ଚିତ ଏମନ୍ତ ବାଣୀତତି ।

ଅମରପୁର-ନାଗର-ବରଙ୍କ ମୁକୁଟହୀର ପାଶେ ପେଷଣେ ନ ଦେବୁ ମତି । ରାଜଜେମା ।

ମଦନ-ଦହନେ ସେ ତାପିତ ।

ଏ ତୋ ସରସଭାରତୀ ତାଙ୍କ ତାପ-ନାଶ-ପ୍ରତି ଦାବ-ଦାହେ ହେବ ବୃଷ୍ଟିପାତ । ରାଜଜେମା ।୧୬।

ଉତ୍ତରପାଇଁକି ଏ ତୋ ପାଶେ ରେ ବରଯୋଷିତ ବିଳମ୍ୱ ଯା ହୁଏ ଦଣ୍ଡେ ଦଣ୍ଡେ ।

ଏ ମୋ ବିଳମ୍ୱକୁ ଚାହିଁ ରତିପତି ତରଜଇ ତାଙ୍କୁ ଶର ପୂରାଇ କୋଦଣ୍ଡେ । ନତଦେହା ।

ସ୍ୱଭାବେତ ମଦନ ମନ୍ମଥ ।

ହେଲେହେଁ ଦେବେ ଅମର ତାଙ୍କ ଛିଦ୍ର କି ଗୋଚର ନୁହଁଇ ତାକୁ ତୁ ଘେନ ଚିତ୍ତ । ନତଦେହା ।

ମୋହର ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତ୍ତନ-ସରଣିରେ ସଂକ୍ରନ୍ଦନ ସହସ୍ରନୟନ ସୁନିଶ୍ଚଳେ ।

ଥିବେ ଥୋଇ ସେ ଧୀରତ୍ୱ ଚିନ୍ତି ବିଚାରଇ ଚିତ୍ତ ନିର୍ମିତ ସେ ନିଶ୍ଚୟ ଭିଦୁରେ । ଚଳାପାଙ୍ଗି ।

ସତ୍ୱର-କାର୍ଯ୍ୟରେ ମନ୍ଥରତା ।

-ହେତୁ ମୋତେ ଧିକ ଧିକ ପ୍ରଣିଧିଗୁଣରୁ ଏକ ନାହିଁଟି ମୋହରେ ଯାହା ଲିତା । ଚଳାପାଙ୍ଗି’’ ।୧୮।

ଏମନ୍ତ ଭାଷି ନିଷଧ-ଈଶ ହୁଅନ୍ତେ ସ୍ତବଧ ଶୁଣି ସର୍ବ ଗୁଣବତୀ-ମଣି ।

ବିଦର୍ଭଦୁଲଣୀ ସୁରଶ୍ରେଣୀ-ମଣିମାନଙ୍କର ନିତିନିପୁଣତା ଚିତ୍ତେ ଗୁଣି । ସ୍ୱଗତରେ ।

ଭାଷେ ‘‘ସୁରେ କେହି ନାରୀପ୍ରତି ।

ମହୀମଦନ ମାନବେ ପେଷିଛନ୍ତି ଦୂତଭାବେ ସ୍ମରଶାସ୍ତ୍ର ପଢ଼ିକି ନାହାନ୍ତି ? । ସ୍ୱଗତରେ । ୧୯ ।

‘ଡ’ ‘ର’ ‘ଳ’ ପ୍ରଭେଦାଭାବେ ଜଳପତି ତ ସ୍ୱଭାବେ ସେ କିପାଁ ଏହାକୁ ନ ପେଷିବେ ।

ଯମ ତ ପରେତପତି ତାଙ୍କୁ ଚାହିଁ ତାଙ୍କ ମତି ଏଥି ତାଙ୍କ ଦୋଷ ନାହିଁ ଲବେ । ମରୁତ୍ଥାନ ।

ନାମ ଇନ୍ଦ୍ର-ବିବେକ ଜଣାଏଁ ।

ବୋଲନ୍ତି ଯା’କୁ ଅନଳ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱଗ ତେଜ କେବଳ ପିଶାଚୁଁ ସେ ଭିନ୍ନ ନିକି ହୁଏ । ସର୍ବଭକ୍ଷ’’ । ୨୦ ।

ତହୁଁ ଏମନ୍ତ ଚିତ୍ତରେ ବିଚାରକର ସ୍ମିତରେ ନିରୋଧି ପ୍ରଣିଧି-ମୁଖଚାହିଁ ।

ସତୀଯୁବତୀକୁଳର ଅନିର୍ବଚନୀୟ-ଅଳଙ୍କାର ରାଜଜେମା ହେମଦେହୀ । ସାଧୁଜନେ ।

ପୁଣକଲା ବଦନେ ତେମନ୍ତ ।

ଯେ ଚାତୁରୀକି ମୁଖର ଦେଖିଲେ ଚିତ୍ତେ ଲୋକର ତର୍କ ଜନ୍ମେ ଦେବାର ଉଦନ୍ତ । ସାଧୁଜନେ ।

ଭାଷେ ଜେମା, ‘‘ଆହେ ଦୁତ ଯା କହିଲ ତାହା ମୁଁ ତ ପରିହାସ ଭାବିଲେ ପ୍ରଗଳ୍‌ଭ- ।

ପଣ ପ୍ରକାଶ ହୋଇବ ନା’ ନା’ କହୁଥିଲେ ତୁମ୍ଭଭଳି ଲୋକେ ଗର୍ହା କି ନୋହିବ । ଅନୁତ୍ତରେ ।

ରହିଲେତ ଅବଜ୍ଞା ନିଶ୍ଚୟ ।

ଏଣୁ ତୁମ୍ଭର ଉତ୍ତର ପ୍ରଦାନକୁ ଚିତ୍ତ ମୋର ଅନାୟତ୍ତେ କରୁଅଛି ଥୟ । ଦୂତବର । ୨୨ ।

ମୁଁ ତ ନରକୁଳେ ଜାତ ଏହା କା ନୁହେଁ ବିଦିତ ସ୍ୱଭାବେତ ସେ ଅମରବର ।

କୃପାରେ ହେଲେ କିପରି ଏପରି ଗିର ଉଚ୍ଚାରି ଦେଲେ ହେଲା ଏହା କି ସୁନ୍ଦର । ଦୂତବର ।

ଅଥବା ସ୍ୱଭାବେ ଭକ୍ତିନତ ।

-ଜନେ ପ୍ରଭୁଲୋକମାନେ ଆନନ୍ଦ କି କି ବଚନେ ନିଜର ନ କରିଥାନ୍ତି ବ୍ୟକ୍ତ । ଦୂତବର । ୨୩ ।

ଅମରାଙ୍ଗନା-ସଙ୍ଗମ-ବଶେ ଯା ଅଙ୍ଗ ଅସମ ସୁଷମା ନିରତ ପ୍ରକାଶଇ ।

ସେ ଶଚୀପତି-କତିରେ ଜାତ ଯାହାର କ୍ଷିତିରେ ସେ ନରଜାତି କି ଶୋଭା ପାଇ । ଦୂତବର ।

ମରାଳ-ମାଳିକା-ବଳୟିତ ।

ସରୋବରର କି ଲବେ ବଳାକା-ବଳିରେ କେବେ ସୁଷମା ବଢ଼ଇ ଘେନ ଚିତ୍ତ । ଦୂତବର । ୨୪ ।

କହତ ତୁମ୍ଭେ ବିଚାରି ଅମର-ପୁରନାଗରୀ-ପାଶେ ନିକି ନାରୀ ଗଣା ହୁଏ ।

ଯହିଁ ନ ଥାନ୍ତି ଅମରୀ ତହିଁ ସିନା ଧରାଚାରୀ-ନାରୀ-ଶୋଭା ଜନମନ ମୋହେ । ଦୂତବର ।

ଦରିଦ୍ର ରମଣୀ ଥିବା ଦେଶେ ।

ନଥିବା ଯୋଗରୁ ସୁନା ଚିନାଏ ମାତ୍ରକ ସିନା ପିତ୍ତଳ ଭୂଷଣ ଶୋଭା ଦିଶେ । ଦୂତବର । ୨୫ ।

ଯା ଇଚ୍ଛା କହନ୍ତୁ ଦେବେ ତହିଁକି ମୋ ଶ୍ରୁତି ଲବେ ନାହିଁ କାହିଁ କୁରଙ୍ଗ-ଯୁବତୀ ।

ପ୍ରମତ୍ତ ଯୂଥ-ନାଥରେ ଅଙ୍ଗ-ସଙ୍ଗ ଇଚ୍ଛା କରେ ବରିବାକୁ ବିଚାର ତ ମତି’’ । ଏତେ ଭାଷି ।

ପୋତି ମୁଖ ଦେଉଁ ସଖୀ କର୍ଣ୍ଣେ ।

ସେ ଭାଷେ ‘‘ଏ ଲାଜେ ମୋର ହୃଦୟେ ପଶି ଯେ ଗିର କୁହାଏ ତା ଶୁଣ ସାବଧାନେ । ଦୂତବର ।

ଚିରକାଳୁଁ ନଇଷଧ-ଅଧିପ-ପଦେ ଏ ହୃଦ ବିକି ଦେଇଥିବାରୁ ଏଣିକି ।

ଏମନ୍ତ ସୁରବରଣ-କଥାକୁ ଚିତ୍ତରେ ସ୍ଥାନ ଦେଉ ମନ ପଡ଼ଇ ଚମକି । ଦୂତବର ।

ମୃଣାଳ-ତନ୍ତୁରୁ ସୁକୋମଳ ।

ଅଟଇ ସତୀବୃତ୍ତି ତ ହୋଇଲେ ତୃଟି କଞ୍ଚିତ ତୁଟିବାକୁ ନ ସହଇ କାଳ । ଦୂତବର । ୨୭ ।

ସର୍ବ ଜୀବଙ୍କ ଅନ୍ତର କଥା ହେବାରୁ ଗୋଚର ଦେବେ ପରା ବୋଲାନ୍ତି ବିବୁଧ ।

ସ୍ୱପନେ ହେଲେ ନିମିଷ-ମାତ୍ରକ-ପାଇଁ ମାନସ କରେ କି ମୋ ଆନଜନେ ସଧ । ଦୂତବର ।

ଦୂତ ପେଷି କିସ ପ୍ରୟୋଜନ

ମୋ ଅନ୍ତରଗତ-ଭାବ-ଜ୍ଞାନେ ଯେବେ ଚିତ୍ତଥିବ ପୁଚ୍ଛନ୍ତୁ ସେ ନିଜ ନିଜମନ । ଦୂତବର । ୨୮ ।

ମୁଁ ତ ପରର ଯୋଷିତ ମୋ ସଙ୍ଗତି-ଲାଭେ ଚିତ୍ତ କେମନ୍ତ ତାଙ୍କର ଅଛି ବଳି ।

ଅସ୍ୱପ୍ନ ନାମ ବହନ୍ତି ଏବେ କି ସେ ଶୋଇଛନ୍ତି ମୋ ବୃତ୍ତାନ୍ତ ନ ଜାଣିବା ଭଳି । ଦୂତବର ।

ଦୁର୍ମାର୍ଗ-ସାଗର-କର୍ଣ୍ଣଧାର ।

ହୋଇ ନିଜେ ମୋତେ କେହି ପରର ରମଣୀ ଏହି ବୋଲି ଜାଣି ଛୁଇବେ ଶରୀର । ଦୂତବର ।

ମନୁଷ୍ୟଯୋନିରେ ଜାତି ହୋଇଛି ମୁଁ ସ୍ୱଭାବେତ ମୋର ଯା ଅମରବରଙ୍କର ।

ଚିତ୍ତ ପ୍ରଦାନ ଭାଷିଲ ତା ଏକା ସେମାନଙ୍କର ଅନୁଗ୍ରହ ଅନୁଗେ କେବଳ । ଦୂତବର ।

ଏତେ ଯେବେ ଦୟା ତାଙ୍କ ଚିତ୍ତେ ।

ମାଗୁଛି ଧରି ପୟର-ଶତପତର ତାଙ୍କର ନଳେ ଭିକ୍ଷା ଦିଅନ୍ତୁ ସେ ମୋତେ । ଦୂତବର । ୩୦ ।

ଶୁଣ କହୁଅଛି ପୁଣି ସତ୍ୟ ସତ୍ୟ ଏ ମୋ ବାଣୀ ଯେବେ ବା ମୋ ପାଣି-ପ୍ରତିଗ୍ରହ ।

ନ କରିବେ ନରପତି-ମଉଳି-ମଣ୍ଡନ-ମୋତି ମହୀପତି ନଳ ଅନୁଗ୍ରହ । ଦୂତବର ।

ନିଶ୍ଚୟ ହୁତାଶେ ଝାସ ଦେବି ।

ଅବା ଉଦ୍‌ବନ୍ଧନେ କିବା ବାରିମଜ୍ଜନେ ଅଥବା ଆନପଥେ ଆୟୁଷ ସାରିବି । ଦୂତବର । ୩୧ ।

ଆପଦ କାଳରେ ଯେବେ ସତମାର୍ଗ ଧରି ଲବେ ନ ଥାଇଟି ବର୍ତ୍ତିବା-ଉପାୟ ।

ସେସମୟରେ ସଜ୍ଜନ-ନିନ୍ଦିତ ପଥେ ଗମନ କରିବ ନୁହଁଇ ନିନ୍ଦନୀୟ । ଦୂତବର ।

ବରଷାକାଳରେ ରାଜପଥ ।

ହେଲେ ପଙ୍କିଳ ବିଚାର କରତ ପଣ୍ଡିତନର ନ ଗମଇଁ ଆଶ୍ରିକି ଅପଥ । ଦୂତବର । ୩୨ ।

ସେ ଚତୁର ସୁରବର ଗୀର-ଚାତୁରୀ-ବିସ୍ତାର-କରଣେ ତ ବିଶ୍ୱରେ ଅସମ ।

ମୁଁ ନାରୀମାତର ଛାର ତାଙ୍କୁ ବିହିତ-ଉତ୍ତର-ପ୍ରଦାନେ ହୋଇବି କେହି କ୍ଷମ । ଦୂତବର ।

ଧରି ଏଣୁ ମୋ ଭାଷାର ଭାବ ।

କହିବ ତାଙ୍କୁ ବୁଝାଇ କଥା ପ୍ରସଙ୍ଗ ଦେଖାଇ ପକ୍ଷେଥିବ ବିପକ୍ଷ ନୋହିବ । । ଦୂତବର । ୩୩ ।

ବାଳକ କୌତୁକ-ଛଳେ କୁହୁକୁହୁ କରିବାରେ ମଧୁଭାଷୀ କୋକିଳ ଯେମନ୍ତ ।

କୋପେ କରକଶେ ଉଚ୍ଚେ ଭାଷେ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାତ ସ୍ୱଚ୍ଛେ ହୋଇ ବାଳାବରେ ସେ ଭୂଭୃତ । ସାଧୁଜନେ ।

ହେଲେ ସେ ସ୍ୱଭାବେ ସୁଧା-ଭାଷୀ ।

ପରୁଷାକ୍ଷରେ ରୁଚିରା ଚିତ୍ତ-ସନ୍ତାପେ ଚତୁରା ଭାରତୀ-ତତିକି । ପରକାଶି । ୩୪ ।

ଭାଷନ୍ତି ମନୁଜନାଥ ‘‘ଏତେ ଅତି ଅଦଭୂତ ଅମର ହେଇ ସେ ନାରୀପାଶେ ।

ଅଛନ୍ତି ପେଷି ମାନସ ତୁ ତାହାଙ୍କୁ ରେ ବାଳୀଶ ନିରାଶ କରୁଛୁ କି ସାହସେ । ରାମାବର ।

ନିଧି ଆସୁ ନିର୍ଦ୍ଧନ ପାଶକୁ ।

ସେ ତାକୁ କପାଟ କିଳି ଯା ଯା ବୋଲି ଦେବା ପାଳିଠାରୁ ଏତେ ବଳେ ମୋ ମତକୁ । ରାମାବର ।

ଅଖିଳ-ଅମର-ପତି ତୋଠାରେ ବଳାନ୍ତେ ମତି ସକଳ-ବାଳୀଙ୍କି ଅବହେଳି ।

ତୋରେ ମହତ ଆଦର ଉପୁଜିଥିଲା ମୋହର ତୁ ତା ଏବେ ନିଜେ ଦେଉ ଟାଳି । ଚନ୍ଦ୍ରମୁଖି ।

ଏ ତୋ ମହାଭାଗ୍ୟ ପରକାଶି ।

ଆସିବାବେଳେ କିଶୋର କିସ ମାନସେ ବିଚାରି ଦେଉଛୁ ସୁରେଶ-ଆଶା ନାଶି । ଚନ୍ଦ୍ରମୁଖି । ୩୬ ।

ହେଇ ଧରାଚାରୀ ନାରୀ ଅମରବରଙ୍କୁ କରିବାର ନ କରିବାର ବାସନା ।

ଏ ନବୀନ କଥା ଏତେ କାଳକେ ମୋ ଶ୍ରୁତିପଥେ ପଡ଼ିଲା ତୋ ବଦନୁଁ ନବୀନା । ନତଦେହା ।

ହିତକାମୀ ଗୁରୁ ତୋ ଛନ୍ତି ତ ।

ଏ ଦୁର୍ଗ୍ରହ-ଦୋଷ ତୋର ଦେଖି କେହି ପ୍ରତିକାର ନ ଲୋଡ଼ନ୍ତି ହୁଏ ମୁଁ ସ୍ତମ୍ଭିତ । ନତଦେହା । ୩୭ ।

ଅମରଙ୍କ ପରସାଦେ ଲୋକ ନରଜନ୍ମ ହାଦେ ବରଜି ଅରଜେ ଦେବପଦ ।

ତଦନ୍ତେ ତାହାକୁ କେହି ନର ବୋଲନ୍ତି କି ମହୀମଣ୍ଡନା ତୁ ବାରେ ବାର ହୃଦ । ବରବାଳୀ ।

ପାରଦପରଶେ ଯେବେ ଲୋହ ।

ଲଭଇ କନକ-କାନ୍ତି ଲୋହି ବୋଲି ତୁହିଁ ଭ୍ରାନ୍ତି କରନ୍ତିକି କେହି କାହିଁ କହ । ବରବାଳୀ । ୩୮ ।

ସୁରେଶ୍ୱର ଆଖଣ୍ଡଳେ ତୋ ମନ ନ ବଳେ ତିଳେ ବୃଥା ଧୀର ବୋଲି ଗର୍ବ ବହୁ ।

କ୍ଷିତିମଣ୍ଡଳେ କେ କାହିଁ ନ ଲାଖି ଅଛି ରହି ତା’କୁ ବାଞ୍ଛୁ ଲଜ୍ଜାକି ନ ପାଉ । ଶୁଚିସ୍ମିତେ ।

ଏ ତୋ ରୀତି ଦେଖି ମୁଁ ଭାବଇ ।

ଇକ୍ଷକୁ ଉପେକ୍ଷି ପିଚୁମର୍ଦପତ୍ର ଭକ୍ଷଣେଚ୍ଛୁ କନୁଭୁଁ ମୁର୍ଖକି ହେଲୁ ତୁହି । ଶୁଚିସ୍ମିତେ । ୩୯ ।

ସର୍ବ-ସୂପର୍ବ ବର୍ଗର ନିର୍ବିବାଦୀ ଅଧୀଶ୍ୱର ସୁନାସୀରେ ବରଜି ବାଳୀଶ ।

କି ବିବେକ-ପଣେ ନର-ମାତରେ ପ୍ରଧାନତର ବୋଲି ବିଚାରୁଛୁ ହୃଦ-ଦେଶ । ବରାରୋହା ।

ଅଥବା କହିବା ବୃଥା ମୋର ।

ପ୍ରଶସ୍ତ ବଦନ-ପଥ ବରଜି ନିଶ୍ୱାସ ବାତ ଆଶ୍ରେ କ୍ଷୁଦ୍ର ରନ୍ଧ୍ରକୁ ନାଶାର । ବରାରୋହା । ୪୦ ।

ଆନଜନ୍ମେ ଯେଉଁ ସୁର-ପୁର-ଲାଭଆଶା ଧୀର-ପ୍ରଧାନେ ପୋଷି ଅନ୍ତରଗତେ ।

ଘୋର ତପ-ହୁତବାହେ ସମିଧ କରନ୍ତି ଦେହେ ସେ ଅମରପୁର ଏବେ ତୋତେ । ଚାରୁଶୀଳେ ।

ବିହ୍ୱଳେ ବଳାଇ ଆସ ଆସ ।

ବୋଲୁଅଛି କେଉଁବଳେ ବାଳୀଶ ତୁ ଅବହେଳେ ଦେଉଅଛୁ ମୋଡ଼ି ତା’କୁ ଆସ୍ୟ । ଚାରୁଶୀଳେ ।

ଆକାଶସ୍ଥ ଦ୍ରବ୍ୟଙ୍କର ଅପ୍ରତିଦ୍ୱନ୍ଦୀ ଈଶ୍ୱର ଇନ୍ଦ୍ର ଏହା ନୁହେଁ କା’ ଗୋଚର ।

ଉଦ୍‌ବନ୍ଧେ ଯେବେ ଜୀବନ ବରଜିବୁ ରେ ନବୀନ-ବୟସି ତୁ ହେବୁ ତାହାଙ୍କର । ନିରୁପମା ।

ନ୍ୟାୟରେ ଯେ ଯହିଁ ଅଧିକାରୀ ।

ସେ ତାହା ଯେବେ ଘେନଇଁ କେବା ପରିପନ୍ଥି ତହିଁ ପାରେ ହୋଇ ଘେନ ତୁ ଚତୁରୀ । ନିରୁପମା ।

ବହୁକାଳୁ ପୋଷି ଆଶ ଅନଳ ଏବେ ତୋ ପାଶ ଦୂତକରି ପେଷୁଛନ୍ତି ମୋତେ ।

ଗଳେ ତାଙ୍କର ବରଣ ମାଳା ଦେବାରୁ ମରଣ ମଣୁଛୁ ମଙ୍ଗଳ ଗୁଣଶତେ । ବିମ୍ୱଓଷ୍ଠି ।

ଏବେ ନାହିଁକରି ପଛେ ଯେବେ ।

ଜୀବ ବରଜିବା ପାଇଁ ହେବୁ ତାଙ୍କ ଅଙ୍କଶାୟୀ ସେ କି ତୋତେ ତେବେ ନ ଲଭିବେ । ବିମ୍ୱଓଷ୍ଠି ।

କହୁଛୁତ ମାଣବକ-ମୃଗାକ୍ଷି ଅବା ଉଦକ ନିମଜ୍ଜନେ ହାରିବୁ ଜୀବିତ ।

ତେବେ ତୁ ବିଚାର ଚିତ୍ତ ନୋହିଲା କି କରଗତ ତାହାଙ୍କର ଜୟ ତୋ ସହିତ । ଅନୁପମା ।

ହୃଦରେ ସେ ଥିଲେ ତୋତେ ବହି ।

ଏବେ ଜଳେ ଦେଇ ଝାସ ମଣ୍ଡିବୁ ନାଗରୀଈଶ ସେ ଜଳେଶ-ଉରପରେ ଶୋହି । ଅନୁପମା ।୪୪।

ଉଦ୍‌ବନ୍ଧନ ହୁତାଶନ-ଘନରସ ନିମଜ୍ଜନ ଦୂଷଣ ବିଚାରି ଆନପଥେ ।

ଯେବେ ତେଜିବୁ ଜୀବନ ଘେନ ବାଳାବର ମନ ପଡ଼ିବୁ ତୁ ପ୍ରେତପତି ହାତେ । ସୁଲକ୍ଷଣା ।

ଏବେ ନାହିଁକରୁ ତେତେବେଳେ ।

ଅତିଥି-ଭାବେ ଆପଣେ ଗମିବୁ ତାଙ୍କ ସଦନେ ସେ ଘେନିବେ ତୋତେ ସୁଖେ ଭୋଳେ । ସୁଲକ୍ଷଣା

ଅବା ଏମନ୍ତ ଭାବଇ ଚତୁରୀ ତୁ ଚାନ୍ଦମୁହିଁ ମନକଥା ନ କହି ନର୍ମ୍ମଳ ।

ପ୍ରକାରାନ୍ତରେ ସେ ସୁର-ପ୍ରବର-ମାନଙ୍କୁ ବର ବରିବାର କରୁଛୁ ବିଚାର । ସୁପଣ୍ଡିତେ ।

ଚତୁରୀମାନଙ୍କ ରୀତି ଏହା ।

ସାଧାରଣ ଅର୍ଥ ତେଜି ବିପରୀତ ଭାବ ଭଜି ଥାଏ ପ୍ରସରେ ସେ ମୁଖୁଁ ଯାହା । ସୁପଣ୍ଡିତେ । ୪୬ ।

ଆଗୋ ବସୁମତୀ-ପତି-ସୁତା ଏ ତୋ ରସବତୀ-ଭାରତୀ-ସ୍ରୋତ-ଭ୍ରମିରେ କେତେ ।

ଆଉ ଭ୍ରମୁଥିବି ମୁହିଁ ବିଳମ୍ୱତ ନ ସହଇ ପରକାଶ କରୁଣା କଞ୍ଚିତେ । ବନଜାକ୍ଷି ।

ହେଉ ଲଜ୍ଜା ବରଜା ଈଷତ ।

ଅମରବରୁଁ କେ ତୋର ବରଣମାଳାକୁ ବର ବୋଲାଇ ବହିବ କହ ସତ । ବନଜାକ୍ଷି । ୪୭ ।

ଅଭ୍ରମୁ-ବିଳାସ-କୁମ୍ଭ-ଛଳେ ପୀନସ୍ତନ-କୁମ୍ଭ ବହଇ ଯେ ପ୍ରାଚୀ ଦିଗଙ୍ଗନା ।

ତା’ର ଅଧୀଶ୍ୱର ତୋର ବରଣହାରକୁ ଉର-ଦେଶରେ ବହିବେ କି ନବୀନା । ମତେ ମୋର ।

ଶକ୍ର-ସହସ୍ର ନେତ୍ର-ସହସ୍ର-।

ପତ୍ରେ ହୋଇ ବିଭୂଷିତ ତୋ ତନୁ-ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଯୋଷିତ-ବର ବିରାଜୁଥାଉଁ ଅଜସ୍ର । ମତେ ମୋର ।୪୮।

ଅନୁଗ୍ରହ ପରକାଶ ସେ ପୁରତ୍ରୟ ଅଧୀଶ-ସଂକ୍ରନ୍ଦନ-ଅଙ୍କଶାୟୀ ହୁଅ ।

ତୋ ଅପଘନ-ସଙ୍ଗମ-ସଞ୍ଜାତ ବିପୁଳ ପ୍ରେମ ପୁଲକାଇ ଦେଉ ତାଙ୍କ ଦେହ । ବିଚକ୍ଷଣା ।

ହେଉ କଣ୍ଟକିତ ରୋମାବଳି ।

ପୁଲୋମ-ସନ୍ତତି-ନେତ୍ର-ଗତିପଥ ପ୍ରତିହତ ହେଉ ସେ କଣ୍ଟକଅଗ୍ର ଗଳି । ବିଚକ୍ଷଣା । ୪୯ ।

ଜାଣିଲି ନିଶ୍ଚୟ ବୀତି-ହୋତ୍ରେ ଦେଉଅଛି ମତି ଯେଣୁ ତୋ କ୍ଷତ୍ରିୟ-କୁଳେ ଜାତ ।

ସେତ ଅତି ତେଜୋବନ୍ତ ତାଙ୍କବିନା କି ତୋ ଚିତ୍ତ ଅପରେ ହୁଅନ୍ତା ଆଶକତ । ମହାସତୀ ।

ତନୁତାପଶଙ୍କା ତୁ ନକର ।

ଦେଖିଛ ବହୁତ ସତୀ ଗାତ୍ରକୁ ତାଙ୍କ ତପତି ହୁଏ ଅତି ଶଶିରୁଁ ଶୀତଳ । ମହାସତୀ । ୫୦ ।

ତୁ ତ ଧର୍ମ-ପରାୟଣା ତେଣୁ ଯାଉଅଛି ଜଣା ଧର୍ମ୍ମରାଜେ ଥିଲାପ୍ରାୟ ମତି ।

ମୋ ମତକୁ ମଧ୍ୟ ଏହା ପାଉଅଛି ରେ ସୂଦେହା ଲଭୁ ମଣି କାଞ୍ଚନ-ସଙ୍ଗତି । ନିରବଧି ।

ମୃତ୍ୟୁ-ଭୀତି ତେଜି ଅବିଚ୍ଛେଦେ ।

ଅଗସ୍ତ୍ୟ-ଦୀପିତ ଦିଗେ ତାଙ୍କ ତୁଲେ କାମଭୋଗେ ଲିତାବତ କାଟ କାଳ ମୁଦେ । ନିରବଧି ।୫୧।

ଶିରୀଷ-କୋମଳଅଙ୍ଗୀ ବରୁଣେ ଅଛୁ କି ମଙ୍ଗି କୋମଳତମ ସ୍ୱଭାବେ ସେତ ।

ଯୋଗ୍ୟେ ଯୋଗ୍ୟ ଲାଭ ହେବ ଭାବି ସିନା ନିଶା ସର୍ବ ବରଜି ବରିଲା କଳାନାଥ । କୃଶୋଦରୀ ।

ଶରୀପତି ଯା ଶୋଭାରେ ଦିବ ।

ତେଜି ତହିଁ ବହରନ୍ତି ସେ କ୍ଷୀରସାଗରେ ପତି ତୁଲେ ମାତି ସୁଖେ ରଚ ଭାବ । କୃଶୋଦରୀ’’ ।୫୨।

ଏମନ୍ତ ସ୍ପୁଟବଚନ ଦୂତବଦନୁ ଶ୍ରବଣ କରି ନୃପସୂତା ସୁକୁମାରୀ ।

ସେ ଗିରେ ଶରଧାବଶେ ଶୁଣୁଥିଲା ମନତୋଷେ କରାଙ୍କେ କର୍ଣ୍ଣକପୋଳ ଭରି । ସାଧୁଜନେ ।

ସୁରେ ତା’ର ଅଭିଳାଷ-କଥା ।

ପଡ଼ନ୍ତେ ପ୍ରସଙ୍ଗ-ବଶେ ତହିଁ ନେହୁ ଶ୍ରଦ୍ଧାଲେଶେ ଶୁଣି ନ ଶୁଣିଲା ଲଭି ବ୍ୟଥା । ସାଧୁଜନେ ।୫୩।

ଦୂତର ଏମନ୍ତ ବାଣୀ ଶୁଣିବାରେ ବଣା-ଏଣୀ କ୍ଷଣୀ ବିଚକ୍ଷଣା ନୃପବାଳା ।

କିଛି ନକହି ମଉନ ହୋଇ ରହି ବହୁକ୍ଷଣ ସୁଦୀର୍ଘ ନିଶ୍ୱାସ ପକାଇଲା । ସାଧୁଜନେ ।

ତହୁଁ ଦୂତବଦନେ ଅନାଇଁ ।

କ୍ଷଣକପରେ ବଦନ-ସଦନୁ ମମତା-ଶୂନ୍ୟ ବଚନ-ବୃନ୍ଦକୁ ବରଜଇ । ସାଧୁଜନେ । ୫୪ ।

ଭାଷେ ଜେମା ‘‘ଦୂତବର ଦିଗୀଶ-ଦୁର୍ବଚ-ଘୋର-ସୃଚୀଚୟେ ଏ ମୋ କଳଙ୍କିତ ।

ଶ୍ରୁତିପୁଟେ ଯା ଭେଦିଲ ପଳାଇବାକୁ ଚଞ୍ଚଳ ଜୀବକୁ ମୋ ସାହା ହେଲ ସତ । ଅନାଥିନୀ ।

ଅବଳା ମୁଁ ଉପାୟ-ରହିତ ।

ମୋ ଜୀବଅନ୍ତ ନିମିତ୍ତ ଅନ୍ତକ-ଦେବ ପ୍ରେରିତ-ଦୂତତ୍ୱ ହୋଇବ ତୁମ୍ଭ ସାର୍ଥ । ଦୂତବର । ୫୫ ।

ତୁମ୍ଭମୁଖୁଁ ମୋ ଅଳିକ-ଅପଯଶ-କାଳି ଠିକ୍ ଝରି ଲେଖି ହୋଇଲା ଅକ୍ଷର ।

ସେ ଅକ୍ଷର-ବିନିର୍ମିତ ନିର୍ମମ ଭାରତୀବ୍ରାତ କୋଟି-କଟୁ-କୀଟ-ସମତୁଲ । ପରବେଶି ।

କର୍ଣ୍ଣକ୍ରୋଡ଼-ପ୍ରଦେଶକୁ ମୋର ।

ଅତି କଠୋର ଦଂଶନ କରୁଛନ୍ତି ଅବିଚ୍ଛନ୍ନ ଜନମାଇଁ ଯାତନା ପ୍ରଖର । ଦୂତବର’’ । ୫୬ ।

ନୃପଜା-ଇଙ୍ଗିତ ଜ୍ଞାତ ହୋଇ କେ ଆଳି ଏମନ୍ତ ଦୂତ-ମୁଖ ଅନାଇଁ ଭାଷଇ ।

‘‘ଅପତ୍ରପା-ଆରାଧନ-ନିମିତ୍ତ ବ୍ରତ ମଉନ ଏବେ ଆଦରନ୍ତେ ପ୍ରାଣସହି । ଦୂତବର ।

ଅପର ରସନା ମୁଁ ତା’ ଏବେ ।

ମୋ ମୁଖରୁ ତା ବଚନ ଶ୍ରବଣ-କାରଣେ କର୍ଣ୍ଣ-ପଥ ବିତରଣ କର ଲବେ । ଦୂତବର । ୫୭ ।

ହେବ କାଲି ସ୍ୱୟମ୍ୱର ମୋ ବରଣହାରେ ନରବର ନଳ ହେବେ ପ୍ରପୂଜିତ ।

ହେବା ଆଗରୁ ସେ ସ୍ୱୟମ୍ୱର ମୋ ପରାଣଚୟ ସଙ୍ଗେ ପଳାଇବା ପାଇଁ ଚିତ୍ତ । କରୁଥିବା ।

ଏ ବାସର ଏକା ଅନ୍ତରାୟ ।

ନୋହିଲେ କିପାଁ ଏମନ୍ତ ଦେବଦୂତାଦି ଆଗତ ହୋଇ ଉପୁଜାନ୍ତେ ବିଘ୍ନ କହ । ଦୂତବର । ୫୮ ।

ଏଣୁ ମୋରେ ଅନୁଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶି ଆଜକ ରହ ଏ ମୋ ପୁରେ ଆହେ ଦୂତବର ।

ତୁମ୍ଭ ମୁଖକୁ ଅନାଇଁ ଅନାଇଁ ଦେବି କଟାଇ ଯେହ୍ନେ କେହ୍ନେ ଏ ଦୀର୍ଘବାସର । କହୁଅଛି ।

କାରଣ ଏମନ୍ତ କରିବାର ।

ହଁସେକ ଚିତ୍ରି ନଖରେ ମୂର୍ତ୍ତିଏ ତୁମ୍ଭ ସମରେ କହିଛି ଏ ଜୀବଧନ ତୋର । ଦୂତବର । ୫୯ ।

ଏ ତୁମ୍ଭ ନୟନ ଦୁଇ ବୃଥା ଜନ୍ମ ଛନ୍ତି ପାଇ ପାଶେ ରହି ଯା ତୁମ୍ଭ ବଦନ-।

-ଶୋଭାରୁ ଲବେ ଦର୍ଶନ କରି ନ ପାରନ୍ତି ପୁଣ କାଲି କଲେ ବିଜେ ନଳରାଣ । ଦୂତବର ।

ତାଙ୍କ ମୁଖେ ତୁମ୍ଭର ବଦନ-।

ଶୋଭାକୁ ଦେଖି ସେ ଦୁଇ ଜନମ ସାର୍ଥକ ହୋଇଗଲା ବୋଲି ପାଞ୍ଚୁଥିବେ ମନ । ଦୂତବର । ୬୦ ।

ଅଗ୍ନି ସାକ୍ଷୀକରି ମୋତେ ରହିଲା ବେଳେ ସେ ହସ୍ତେ ରହିତ ଥିବ ତୁମ୍ଭେ ସେଠାରେ ।

ଏକେ ମୋର ପୂର୍ବ-ପରିଚୟ ଦ୍ୱୟେ ସମଶିରୀ-ଧାରିତାରୁ ତୁମ୍ଭେ ତାଙ୍କ ତୁଲେ । ଦୂତବର ।

ଅବିନାଶୀ ମୈତ୍ରୀ ଅରଜିବ ।

ଆଜକ ଏଥି ନ ରହି ଏ ସଉଭାଗ୍ୟକୁ କେହି ଜାଣୁ ଜାଣୁ ଆପେ ବରଜିବ । ଦୂତବର । ୬୧ ।

କରି କର କୋରକିତ ଜଣାଉଁ ଅଛି ହେ ଦୂତ ବାସବାଦି-ଦିଗପାଳଙ୍କର ।

ଭାରତୀ ଆଉ ତୁମ୍ଭର ବଦନୁଁ ହୋଇ ବାହାର ନ ବିଦାରୁ ମୋ କର୍ଣ୍ଣକୁହର । ଅନୁଗ୍ରହ ।

କର ମାତ୍ର ଆଜକ ଏମନ୍ତ ।

ନ କହ କହିଲେ କୋହେ ନେତ୍ର ମୋ ପୂରିବ ଲୋହେ ଅବଳାର ବଳ ତେତିକି ତ । ଦୂତବର ।

ହରିତ-ଅଧିପତିଙ୍କି ବରିବା କଥା ତେଣିକି ଥାଉ ଏ ତୁମ୍ଭର ବଦନରେ ।

ଥିଲେହେଁ ନଳବଦନ-ପ୍ରତିବିମ୍ୱ ତହିଁ ମନ ନ ବଳାଏ ଦର୍ଶନ ମାତ୍ରରେ । ଦୂତବର ।

ସତୀବ୍ରତ-ବହ୍ନିରେ ଜୀବନ-।

-ତୃଣ କରିବି ସମିଧ; ସ୍ମର ? ସେ ଶଙ୍କର-କ୍ରୋଧ-ପାବକ-ଫାଶୁରୁ ନୁହେଁ ଭିନ୍ନ । ଦୂତବର । ୬୩ ।

ବୈଦିକ-ମତମର୍ଦକ ବୁଦ୍ଧ ମଧ୍ୟ ଯାହା ଟେକ ମାନି ଧର୍ମ କ୍ରୟ ଘେନିଛନ୍ତି ।

ସେ ପାତିବ୍ରତ୍ୟ କୁ ସମ ନୋହିବାରୁ କେହି ଧର୍ମ-ଚିନ୍ତାମଣି ବୋଲି ତା’ର ଖ୍ୟାତି । ଦୂତବର ।

ଈଶରୋଷାନଳଭସ୍ମ-ସ୍ମର-।

ପାଇଁ ଯେ ମହିଳା ଏହି ଧର୍ମରତ୍ନେ ବରଜଇ ଭସ୍ମ ସ୍ଥାପେ ସେ ସୁବଂଶ-ପର । ଦୂତବର’’ । ୬୪ ।

ପୀୟୁଷରସ-ଔରସ-ସନ୍ତତି-ସଦୃଶ ଭାଷ ଯୋଷାବରର ସେ କାଳେ ପୁଣ ।

ହୋଇଲା ଆହୁତିବତ ଭୂଭୃତଚିତ୍ତଜ-ହୂତ-ଅଶନ ଜଳିଲା ଅତି ଘନ । ସାଧୁଜନେ ।

ଅତି ଦାରୁଣପଣୁଁ ନିଜର ।

ତା’ପରି ଶମନ-ଦୂତ ବୋଲି ନ ବିଚାରି ଚିତ୍ତ ମଣିଲେ ନିଜକୁ ଦଣ୍ଡଧର । ସାଧୁଜନେ । ୬୫ ।

ମହୀପାଳହୁଲାଳୀର ବିକଳ-କରୁଣ ଗିର କାଟିଲା କରତ ପରି ଉର ।

ସେ ବ୍ୟଥାକୁ ଯଥା-ତଥ ସମ୍ଭାଳି ଅବନୀନାଥ ଦୂତପଥୁଁ ନୋହିଲେ ଅନ୍ତର । ସାଧୁଜନେ ।

ଦୁଃଖେ ଦୀର୍ଘେ ଶ୍ୱସି ଗୋପନରେ ।

ଗୁରୁଗଉରବ-ସାରିଦେବା-ବିଚିତ୍ର ଚାତୁରୀ-ଯୁତ ଭାରତୀ ଭଷିଲେ ଧୀରେ । ସାଧୁଜନେ । ୬୬ ।

“ଜାଣୁ ତ ଅଳପଭାଷି କଳପନା କଲେ ବସି କଳପପାଦପମୂଳେ କେହି ।

ତା ବାଞ୍ଛା ହୁଏ ପୂରଣ ସେ ପାଦପ ତ ପ୍ରାଙ୍ଗଣ-ମଧ୍ୟେ ବାସବର ଅଛି ରହି । ରାଜସୁତା ।

ସେ ଯେବେ ମୂଳରେ ବସି ତା’ର ।

ମନାସିବେ ତୋ ପ୍ରାପତି ତୁ ତାଙ୍କ କୋଳ-ସମ୍ପତ୍ତି ନୋହି ବା ରହିବୁ କି ପ୍ରକାର । ରାଜସୁତା ।

ସକଳେ ଅନଳେ ହୋମ କରି ହୋନ୍ତି ପୂର୍ଣ୍ଣକାମ ସେ ହୋମାହୁତିରୁ ନିଜଭାଗ ।

ଆପଣା-ମୂର୍ତ୍ତିରେ ଯେବେ ଦେଇ ସେ ଯାଗକରିବେ ନ ଲଭିବେ କି ସେ ତୋର ସଙ୍ଗ । ଚାରୁଶୀଳେ

ବୃଥା ନୁହେଁତ ବେଦୋକ୍ତ ବିଧି ।

ଉବୁରିବାକୁ ଏଥିରୁ କହ ତ ମୋତେ ରମ୍ଭୋରୁ ହୃଦେ ସମ୍ପାଦିଛୁ କିସ ବୁଦ୍ଧି । ଚାରୁଶୀଳେ । ୬୮ ।

ଅବାଚୀ-ଦିଶ-ନିବାସବଶୁଁ ଅଗସ୍ତ୍ୟ ତାପସ ଶମନର ବଶ କି ନୁହଁନ୍ତି ।

ସେ ଯମ ଯେବେ ରାଜସ୍ୱଛଳେ ବଳେ କରି ବଶ ତାପସଙ୍କୁ ତୋହର ପ୍ରାପତି । ବରକରି ।

ମାଗବେ ଦେଲେତ ସରିଗଲା ।

ତପୋଧନଙ୍କ ବଚନ ମିଥ୍ୟା ନୁହେଁ କଦାଚନ କହ ଏଥି କି ଉପାୟ ଭଲା । ଭୁରୁଶୋଭି । ୬୯ ।

ଜଳାଧିପତି-ବରୁଣ-ପରେ ଯାଗ-ସମ୍ପାଦନ ପାଇଁ କାମଧେନୁ କୋଟି କୋଟି ।

ଅଛନ୍ତି ଗୋଟିକେ କୋଟିକାମନା ସେ ପୂରାନ୍ତିଟି ଏ କଥାତ ଜାଣୁ ବିମ୍ବଓଷ୍ଠି । ନବବାଳୀ ।

ତହିଁରୁ ଗୋଟିକୁ ଯେବେ ତୋର ।

ପ୍ରାପତି ପାଇଁ ବରୁଣ ପୂଜି କରିବେ ପ୍ରାର୍ଥନ ନୋହି ତାଙ୍କ ହେବୁ ତୁ କାହାର । ନବବାଳୀ । ୭୦।

ସ୍ୱୟମ୍ବରେ ପତି-ପ୍ରତିକୁଳ-ଭାବ ଚିନ୍ତି ପତିବ୍ରତା ଶଚୀ ଯେବେ ନ ଆସବେ ।

ସେ ନ ଆସୁଁ ଅମଙ୍ଗଳ ଯାକ ହୋଇବ ପ୍ରବଳ କେ ଅବା ବାରିବ ତାହା ତେବେ । ବିଧୁମୁଖି ।

ଆମନ୍ତ୍ରିତ-ଭୂପତି-ସମାଜ ।

ହିଂସା ହୃଦୟରେ ପୋଷି ପରସ୍ପରେ ରୋଷାରୋଷ ହୋଇ ହେବେ କଳହକୁ ସଜ । ବିଧୁମୁଖି ।

ପ୍ରଖର ରୋଷେ ପରୁଷ ଗର କରିବେ ପ୍ରକାଶ ହିତାହିତ ବାରି ନ ପାରିବେ ।

ମୁଖେ ଯାହା କହୁଥିବେ ତା ବାରି ପାରୁ ନ ଥିବେ ଛତ୍ରୁ ଦଣ୍ଡ ଉପାଡ଼ି ଯୁଝିବେ । ଝସନେତ୍ର ।

ଅଛି କି ବଳି ତୋହର ମତି ।

ଦେଖିବାକୁ ନରପତିମାନଙ୍କ ମର୍ଯ୍ୟାଦା-ଘାତୀ ଏ ନୃସଂଶ ଲାଘୁରୀତି ଅତି । ଝସନେତ୍ରି । ୭୨ ।

ପୁରୋଧା-ମୁଖ-ପୁତ୍ତକୃତି-ଶ୍ରମକୁ ଇତର ଚିନ୍ତି ବୀତିହୋତ୍ର ସେ ସମୟେ ଯେବେ ।

ନ ଜଳି ଜଳିବେ କୋପେ ବିବାହ ବିଧି କିରୂପେ ହେବ ଅନଳ-ସାକ୍ଷୀ ଅଭାବେ । ବନଜାକ୍ଷି ।

ବର ବା କନ୍ୟା କୁଟୁମ୍ବ କା’ରେ ।

ଯେବେ ହରିବେ କୃତାନ୍ତ ତେବେ ଏ ସମୃଦ୍ଧିମନ୍ତ ସ୍ୱୟମ୍ବର ହେବ ଶୂନ୍ୟ ଫଳେ । ବନଜାକ୍ଷି । ୭୩ ।

ବରୁଣ ତ ଜଳେଶ୍ୱର ନଳେ କୋପେ ଯେବେ ଜଳ ନିରୋଧିବେ ତେବେ ତୋ ଜନକ ।

ତୋ ଲାଭ ପାଇଁ ପାତିତ ନଳର କରେ କେମନ୍ତ ତୋତେ ଦେବେ ବିଚାର ତୁ ଠିକ । ଠଣଶୋଭି ।

ହିତ ଶୁଣ ମୋହ ତେଜି ବୁଝ ।

ବିଘ୍ନକାରୀ ହେଲେ ସୁର କରସ୍ଥ ପଦାର୍ଥେ କା’ର ଥାଇ ନିକି ଲାଭ ଆଶା ହେଜ । ଠଣଶୋଭି’’ ।

ଅମର-ବର-ଦୂତର ଶ୍ରବଣ କରି ଏ ଗିର ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ ବିଚାରି ଚିତ୍ତରେ ।

ବାଳାବରର ନିଗ୍ରହ-ଦରିଦ୍ର ନୀର-ପ୍ରବାହ ନୟନୁଁ ବହିଲା ଝରଝରେ । ସାଧୁଜନେ ।

ଅଦିନରେ ଦୁର୍ଦ୍ଦିନ ହୋଇଲା ।

ସେ ଦୁର୍ଦ୍ଦିନର ଉନତା ପୂର୍ଣ୍ଣ କରଣେ ବନିତା-ନେତ୍ର ଭାଦ୍ର ଶ୍ରାବଣ ହୋଇଲା । ସାଧୁଜନେ । ୭୫ ।

ବିକଶିତ-ନୀଳୋତ୍ପଳ-ଯୁଗଳ କୋଳୁଁ ଭ୍ରସଳ-ଯୁଗଳ କୋମଳ-କଳିକାରେ ।

ଚଳିଲା ପ୍ରାୟେ ବାଳୀର ନେତ୍ରୁଁ କାଳିମିଶା ନୀର-ବିନ୍ଦୁ ବେନି ନୀରବେ ସଧୀରେ । ଝରିପଡ଼ି ।

ଉରେ ଲାଗି ଏମନ୍ତ ଦିଶଇ ।

ନୃପସୂତା-ଉରସ୍ଥଳ-ଶୋଭି ସୁନୀଳ ତରଳ ସେ କି ଇନ୍ଦ୍ର ନୀଳମଣି ଦୁଇ । ଝରିପଡ଼ି । ୭୬ ।

ଅତିବେଗେ ନୀରଧାର ଯୁଗ ଝରୁ ନେତ୍ର ନୀଳ-ଉତ୍ପଳର ହୋଇଲା ସେ ନାଳ ।

ପଷ୍ପଶିଳୀମୁଖାଶୁଗପାତୁଁ ସେ ବାଳୀଶ ବେଗ କାରୁଣ୍ୟ-ସରସୀ ସମତୁଲ । ଆଶ୍ରେ ମହୀ ।

ଭ୍ରମ ଶୋକ ବିରକ୍ତ ଉଦ୍‌ବେଗ ।

ମତି-ଧୃତି-ଭ୍ରଂଶ-ବଶେ ପତି ପ୍ରାପ୍ତିରେ ମାନସେ ନିରାଶ ହୋଇ ବିଳପେ ବେଗ । ସାଧୁଜନେ ।

ବୋଲେ ବାଳୀ, “ରେ ମଦନ ପ୍ରପଞ୍ଚ ପଞ୍ଚସୁମନ-ଶରାନଳେ ଜାଳି ମୋର ଦେହ ।

ସେ ଭସ୍ମ-ନିକର ତୋର ଯଶ ଯୋଷିତ-ହତ୍ୟାର ହୋଇ ବ୍ୟାପୁ ଦିଗଦିଗନ୍ତର । ମନସିଜ ।

ରେ ବିହି, ତୁ ପରେଚ୍ଛା ବିନାଶି ।

ଘେନ ମୋ ନିଷ୍ଫଳ ଜୀବ; ପାପୁ ତୋ ପତନ ହେବ ତୋତେ କିସ ଲାଭ କହି ବେଶି । ହତବିଧି ।

ରେ ହୃଦ ଯେବେ ତୁ ଲୋହମୟ ତେବେ ଏ ବିରହ-ବହ୍ନ-ତାପେ ନ ତରଳୁ କେହି ।

କୁସୁମ-ଶର-ସାୟକ ଭେଦୁଛି ତୋତେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଏଣୁତ କୁଳିଶ ନୋହୁ ତୁହି । ତେବେ କିପାଁ ।

ବିଦାରି ନ ହୋଇ ରହୁ କହ ।

ଏ ତୋ ବିପରୀତ ରୀତି-ଦରଶନେ ମୋତେ ଅତି ନିରବଧି ଲାଗୁଛି ସନ୍ଦେହ । ଦଗ୍‌ଧ ହୃଦ ।୭୯।

ବିଳମ୍ବ କିପା କରୁଛୁ ରେ ଜୀବ କି ନ ଦେଖୁଛୁ ତୋ ସଦନ ହୃଦ ଯାଏ ଜଳି ।

ପଳାଅ ପଳାଅ ବେଗ ଏଥି ଥିଲେ ଶୁଭଯୋଗ ନାହିଁ ନିଶ୍ଚେଁ ଯିବୁ ହୋଇ ଧୂଳି । ମିଛେ କିପାଁ ।

ସୁଖ ଆଶା ପୋଷି ଅଛୁ ବସି ।

ଏ ତୋର ଅଳସରୀତି ଦେଖି ମୁଁ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ଅତି ଏ ଗୁଣତ ନ ଥିଲୁପ୍ରକାଶି । ହତଜୀବ । ୮୦ ।

ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ-ପ୍ରମାଣ ବ୍ୟତିରେକେ ତ ତୁମ୍ଭର ତୃପ୍ତି ନୁହେଁ ଏହି କାରଣୁ ହେ ନେତ୍ରେ ।

ବୋଲାଅ ତୁମ୍ଭେ ପ୍ରଶସ୍ତ ଏ ପାପିଷ୍ଠ ମନୋରଥ ବଞ୍ଚାଇଲା ତୁମ୍ଭଙ୍କୁ କେମନ୍ତେ । ଆଜଠାରୁ ।

ପ୍ରିୟ-ଶ୍ରୀ-ଘାତ ପାପେ ।

ହେଲେ ଦୁହେଁ କଳଙ୍କିତ ବର୍ଷଶତ ପରିଯନ୍ତ ହେଉଥାଅ ଧୋଇ ନିଜ ଆପେ । ଆଜଠାରୁ । ୮୧ ।

ରେ ଚିତ୍ତ ଏକି ଅଦ୍ଭୁତ ବାଞ୍ଛୁଛୁ ମୃତ୍ୟୁ ନିୟତ ତଥାପି ସେ ତୋପାଶେ ନ ଆସେ ।

ଅଭିଳଷ ତୁ ଯାହାକୁ ସେ ଏମନ୍ତେ ମୋ ଭାଗ୍ୟକୁ ହୋଏ ନାଶ ନୋହେ ଲାଭ ଲେଶେ।ଏଣୁ କହେଁ।

ପତିବିଚ୍ଛେଦ ତୁ ବାଞ୍ଛାକର ।

ତେମନ୍ତ ତୁ ଅବା କଲେ ତା ନୋହି ହୋଇବ ଭଲେ ପ୍ରୟୁତୁଲେ ମିଳନ ମୋହର । ଏଣୁକହେ ।

ମୋହର ଅରାତିତତି..ମଥା-ମୋତେ-ରତିପତି-କତିରେ ମୁ ନ ମାଗେ କିଞ୍ଚତ ।

ତଥାପି ମୃଦୂତା-ବଶେ ଦକ୍ଷିଣ-ମରୁତପାଶେ ଅଛି ମୋର ଈଷତ ପ୍ରାର୍ଥିତ । ଆହେ ବାତ ।

ମୋ ମରଣ ଅନ୍ତେ ଭସ୍ମମୋର ।

ପତି-ଥିବା ଦିଶେ ନେବ ଏତେକ କୃପା କରିବ ଥାଏକି ଶତ୍ରୁତା ମୃତ୍ୟୁପର । ଆହେ ବାତ । ୮୩ ।

ଯୁଗେ ଯାଉଛନ୍ତି ବହି ଲିତାଏ ମାତ୍ର ମୋ ପାଇଁ ହେଉଅଛି ପରବତବତ ।

ଆଉ ବା ସହିବି କେତେ ମରଣତ ନାହିଁ ମୋତେ ସତେ କି ଅବା ତେଜିବେ କାନ୍ତ । ସେ ତ ମୋର

ଅନ୍ତରେ ନିରତ ଅବସ୍ଥିତ ।

ମନ ପାଶୋରି ତାଙ୍କୁତ ନ ପାରିବ ପ୍ରାଣବାତ ପାରିବେ କି ମନେକରି ତ୍ୟକ୍ତ । ୮୪ ।

ମୋ ଉଗ୍ରତାପ ଶୀତଳ-କରଣେ ଶିଶିର ତୁଳ ହେ ସୁରେ ତୁମ୍ଭ କରୁଣାର୍ଣ୍ଣବ ।

କେ କି ଦେଇଅଛି ପିଇ ବିନ୍ଦୁଏ ମାତ୍ର ନଥୋଇ ତେଣୁ ତା ବା ମୋ ପକ୍ଷେ ଦୁର୍ଲ୍ଲଭ । ହୋଇଲାକି ।

ଇଚ୍ଛାମୟ ବୋଲାଅ ହେ ପରା ।

କଲେ କି କିଞ୍ଚତ ଚିତ୍ତ ମୋ ତହୁଁ ଶତ ଗୁଣିତ ସୁନ୍ଦରୀ ନୁହନ୍ତା କରଧରା । ଦେବେ ତୁମ୍ଭ । ୮୫ ।

ଏ ମୋ ନିରତ ନୟନ-ଧାରାପତନ-ଦୁର୍ଦ୍ଦିନ ଅଦିନେ ଭିଆଇବାରୁ ବଳେ ।

ଅସ୍ୱପ୍ନ ନାମକୁ ପୋଛି ଶୟନ ସୁଖ ମୂରୁଛି-ବାକୁ ମନ ବଳିଲା ତିଳେ । ବୃନ୍ଦାରକେ ।

ହେଲ କି ଶୟନେ ଆଶକତ ।

ତେଣୁ ମୋ ଦୁଃଖ ନଶୁଣ ତୁମ୍ଭର ସ୍ତବନମାନ ମୋର ଯାଉଅଛି ହୋଇ ବ୍ୟର୍ଥ । ବୃନ୍ଦାରକେ । ୮୬ ।

ନିଶି ଦିବସ ନିମିଷେ ମାତ୍ର ନଛାଡ଼ି ମାନସେ ଧ୍ୟାଉଥାଏ ତୁମ୍ଭଙ୍କୁ ନିରତ ।

ଏମୋ ଯାତନା କି ତବ ନେତ୍ରପ୍ରାନ୍ତ-ପଥେ ଲବ ମାତ୍ର ପତନେ ନୁହେଁ ଶକତ । ପ୍ରାଣନାଥ ।

ହୃଦେ ହୃଦେ କେତେ ନ ଲୋଡ଼ିଛି ।

ନ ଦେଖେଁ ସେ ହଁସେ କାହିଁ ଯେ ତୁମ୍ଭ ଉଦନ୍ତ କହି-ଥାନ୍ତା ତାକୁ ବିହିକି ହରିଛି । ପ୍ରାଣନାଥ । ୮୭ ।

ହେ ଦୟାଳୁବର ମୋର ଚିତ୍ତ ତ ତୁମ୍ଭ ପୟର-ତଳେ ଥୟ ହୋଇଅଛି ରହି ।

ତୁମ୍ଭେ କି ନ ଜାଣ ଏହା ତଥାପି ବିନ୍ଦୁଏ ଦୟା କର୍ମ୍ମେ କିପାଁ ମୋର ନ ପଡ଼ଇ । ଜୀବେଶ୍ୱର ।

ଏଥି ବା ତୁମ୍ଭର କିସ ଦୋଷ ।

ଧିକ ଧିକ ସେ ବିଧିକି ଯେ ଆଚରି ଅବିଧିକି ମୋହେ ମଜ୍ଜାଏ ଜନମାନସ । ପ୍ରାଣେଶ୍ୱର । ୮୮ ।

ତୁମ୍ଭ ସେବା-ପ୍ରାପ୍ତି-ପାଇ ଦମୟନ୍ତୀ ଅଛି ରହି କଥାମାତ୍ରେ ବରଜି ଶରୀର ।

ଏ କଥାତ କେବେହେଲେ ବାଜିବ ଶ୍ରୁତିରେ ଥରେ ତେତେବେଳେ ନ କରିବ ପର । ପ୍ରାଣନାଥ ।

ଏବେ ଦୟା ନୋହିଲାତ ନାହିଁ ।

ମୋ ମରଣ ପରେ ଥରେ ଆହା ମାତ୍ରକ ବୋଇଲେ ନୋହିବି କି କୃତକୃତ୍ୟ ମୁହିଁ । ପ୍ରାଣନାଥ ।

ହେ ଯାଚକ-କଳ୍ପବୃକ୍ଷ ମାଗୁଛି ମାତ୍ର ଏତେକ ହୃଦ ମୋ ବିଦାରି ହେବାପାଇଁ ।

ହେଲାଣି ସଜ ସେ ଯେବେ ବିଦୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇବ ତେବେ ଜୀବନ ମୋର ସେ ପଥ ପାଇଁ । ଜୀବେଶ୍ୱର

ଯିବଚାଲି ନ ରହିବ କ୍ଷଣେ ।

ତା ତୁଲେ ଏ ହୃଦ ମୋର ନ ତେଜିବ ଜୀବଶ୍ୱର ଏତେମାତ୍ର ଭିକ୍ଷା ଶ୍ରୀଚରଣେ । ଏ ଦାସୀର’’ ।

ଏମନ୍ତ କାକୁ-ବଚନ କରି ପ୍ରିୟାର ଶ୍ରବଣ ସେ ପ୍ରିୟା-ବିରହ-ସମୁଦ୍ଭୁତ ।

ଯେଉୁଁ ମଦନବିକାରେ ବିଚାରି ନିଜ ଦୌତ୍ୟରେ ବଳେ ରୋଧିଥିଲେ ନରନାଥ । ସାଧୁଜନେ ।

ଏବେ ସେ ପ୍ରିୟା-ପାରୁଶେ ଆସି ।

ପରବେଶୁଁ ନରବର ସେ ମାର-ବିକାର ଘୋର ତାଙ୍କର ବିବେକ ଦେଲା ଧ୍ୱଂସି । ସାଧୁଜନେ ।୯୧।

‘ଦିବ ଅଧିପତିଙ୍କର ଦୁତ ମୁଁ’ ଏକଥା ତିଳ ମାତ୍ର ମନେ ସ୍ଥାନ ନ ପାଇଲା ।

କଳପନା-ବିଜୃମ୍ଭିତ ପ୍ରିୟତମାର ଲଳିତଲିଳାବଳି ଚିତ୍ତେ ଚମକିଲା । ନରେଶଙ୍କ ।

ଦେଖି ଶୁଣି ଦଶା ପ୍ରେୟସିର ।

ସେ ଭ୍ରାନ୍ତିରେ ସତ୍ୟଜ୍ଞାନ ହେଉ ପ୍ରଳାପ-ବଚନ ବିରଚନ କଲେ ତତପର । ସାଧୁଜନେ । ୯୨ ।

ବୋଲନ୍ତି ବିକଳେ ନଳ ଭୂପାଳ ହୋଇ ବିହ୍ୱଳ ‘‘ରେ ମୋହୃଦସର୍ବସ୍ୱ ପ୍ରେୟସୀ ।

କିପାଁ କରୁଛୁ ରୋଦନ ନୟନ ବରଜାବନ ଳାଗି ମ୍ଳାନ କିପାଁ ମୁଖ ଦିଶି । ଜୀବଧନ ।

କୁଟିଳ ଚଞ୍ଚଳ ନେତ୍ର ତୋର ।

ତୋ ପୁରତେ ଅବନତ ନଳ ନାମଧାରୀ ଭୃତ୍ୟ ଗାତ୍ରେ ନପଡ଼େ ବା ମାତ୍ରତିଳ । ଜୀବଧନ । ୯୩ ।

ନେତ୍ରୁ ନୀରବିନ୍ଦୁ-ବ୍ରାତ ଝରି ନିଘଞ୍ଚେ ନିରତ ବିନ୍ଦୁଚ୍ୟୁତକ ନାମ ଭୂଷଣ- ।

ଚାତୁରୀ କରିଛି ଚୋରୀ ତେଣୁଟିରେ ବିମ୍ବାଧରି ମସାରତାରାକ୍ଷି ମନେ ଘେନ । ସ୍ମିତଶୋଭି ।

ଏତ ସାର ସଂସାର ସସାର ।

ହେଉଛି ତୋ ଯୋଗେ ବର-ବର୍ଣ୍ଣିନୀ ରମଣୀ-ବର ପୁରନ୍ଦରି କି କହିବି ଆର । ସ୍ମିତଶୋଭି । ୯୪ ।

ବିନା ଅପରାଧେ ହୃଦେ ରହିବା ଭୂଷଣ-ବୃନ୍ଦେ ଦେଲୁ ଦଣ୍ଡ କରି ନିର୍ବାସିତ ।

ନେତ୍ର-ନିରବିନ୍ଦୁ-ବୃନ୍ଦ-ମାଳାକୁ କେତେରେ କନ୍ଦ-ପସନ୍ଦ-ବଚନା ଉରଗତ । କରୁଛୁ ତ ।

କମଳା-ନିଳୟ-ଦର୍ପଦଳା ।

କରପଲ୍ଲବ-କୋଳରେ ମୁଖ-ଲୀଳାକମଳରେ ମଳାଇବା ଭାଳ କି ଶୋଭିଲା । ନିତମ୍ବିନି । ୯୫ ।

ଆରେ କରକ-ରଦନା ଏତେ ଦୟା ହେଉ କିନା ନୟନର ଅମଙ୍ଗଳକର ।

ଏ ତୋ ନେତ୍ର-ନୀରଧା-ରଦୂଷିତ ହୀରକହାର ହରୁ ଚୋରପରି କରମୋର । ଧୀରେ ଧୀରେ ।

ଅବା ତୋ ପୟର-ସରୋରୁହ-ରଜସଙ୍ଗେ

ମୋର ଦୋଷ-ସମୂହରେ ନାରୀଈଶ ଶିରେ ପୋଛି ନେବି ଆଜ୍ଞାଦିଅ । ଧୀରେ ଧୀରେ । ୯୬ ।

ଏ ତୋ ବିଶଦ-ପୟର ନଖର-ଶିଶିର-କର-ସେବାକୁ ଯେବେ ବା କରୁ ମନ ।

ମୋ କିରୀଟ-ସ୍ଥିତ-ମଣି-ମୟୁଖ-କଳି ରୋହିଣୀ ହୋଇ ତହିଁ ହେଉ ସାବଧାନ । ନିରୁପମା ।

କାରଣତ କେଣେ ନ ଦିଶଇ ।

ସେବକ ଜନ ଯେ ତା’ରେ ରୋଷ ବିନା କାରଣରେ ଶୋଭଇ କି ଚିତ୍ତେ ଚିନ୍ତ ତୁହି । ନିରୁପମା ।

ଯେବେ ତୁ ମୋରେ କିଞ୍ଚିତ ମାନକରୁ ପ୍ରାଣମିତ ତେବେ ମୁଁ ବିନତ ଅତି ହୋଇ ।

କରିବି ତୋର ସମ୍ମାନ ଯେବେ ଇଷତ ବଦନ ରହିବୁ ପୋତି ତୁ ପ୍ରାଣସହି । ଶିରୀଷାଙ୍ଗି ।

କ୍ଷଣକୋପୀ ତୋ କୋପ ହରଣ ।

କରିବା କାରଣ ଅଣୁମଧ୍ୟା ତୋ ଚରଣରେଣୁ ସ୍ପର୍ଶିବ ମୋ ଶିର ନମି ଘେନ । ଶିରୀଷାଙ୍ଗୀ । ୯୮ ।

ସ୍ୱପ୍ରଭୂ-ପଣ ସୁମରି କର ବା ନ କର ଗୋରି ଅନୁଗ୍ରହ, ତୋ ଦାସଜନେ ।

ମୋର ପ୍ରଣାମ ସ୍ୱୀକାର-କରଣେ କି ଶ୍ରମ ତୋର ହେବ ବା ବିଚାର କର ମନେ । ଚାରୁକେଶି ।

ର୍ପ୍ରାର୍ଥୀ-କଳ୍ପଲତା ତୁ ବା କାହିଁ ।

ମୋ ପ୍ରାୟ ଯାଚକ-ଜନେ ଦର୍ଶନେ-ମାତ୍ର-ପ୍ରଦାନେ କୃପଣତା କାହିଁ ବା ତୋ ସହି । ଚାରୁକେଶି ।

ଶିରୀଷ-କୋମଳ-ଅପଘନେ ଏ ଦର୍ପକ-ରୋପନିପାତ ତୁ ସହୁଛୁ କେମନ୍ତେ ।

ଏ କଥା ଚିତ୍ତେ ଚିତୋଇ ଚକିତ ମୁଁ ହେଉ ଥାଇ ଏବେ ବୁଦ୍ଧି ସ୍ଫୁରଇ ଏମନ୍ତେ । ନତଗାତ୍ରି ।

ଶୂଳୀ-ଉପଳ ପରାଏ ଟାଣ ।

ସ୍ତନ-ଯୁଗ ଆଗେ ଥାଉ ତହିଁ ବାଜି ଆଉ ଦାଉ ନ ସାଧି ଭାଜଇ ବାଣ-ମୁନ । ନତଗାତ୍ରି । ୧୦୦ ।

ଏତିକି ମାଗୁଣି ଭୂ’ର-ଭୂଷାରେ ଛାମୁରେ ତୋର ସ୍ମିତ-ସଙ୍ଗୀ ହେଉ ଓଷ୍ଠପୁଟ ।

ଲୀଳାବିଳାସ-ରସିକ ଭୂରୁଯୁଗଳରୁ ଏକ ବିରଚୁ ଭାବ-ବ୍ୟଞ୍ଜକ ନାଟ । ଜୀବଧନ ।

ହାବ-ଭାବାଦିକି ଘେନି ସଙ୍ଗେ ।

ଅପାଙ୍ଗ-ପଥ-ପଥିକ ହୋଇ ତୋ ନୟନ ଏକ ଯାଉ ପଡ଼ି ମୋ ଉପରେ ରଙ୍ଗେ । ଜୀବଧନ ।

ନୟନ-ନୀର-କପୃଷପାତ ବରଷା ନିରସ ଯାଉ ହୋଇ ଏତେକେ କିଶୋରି ।

ସ୍ମିତ-ସୁଧାକର-କର ପରକାଶୁ ନିରନ୍ତର ହେଉ ସାର୍ଥକ ମୋ ନେତ୍ର ହେରି । କୃଶୋଦରି ।

ଖଞ୍ଜନ ନୟନ-ଯୁଗ ହେଉ ।

ତାଙ୍କର ନର୍ତ୍ତନ ପାଇଁ ଆନନ ତୋ ମହୀଶୋହି ବିକଚ-କମଳ ହୋଇ ଯାଉ । କୃଶୋଦରି ।୧୦୨।

ମଦକଳମଦିରାକ୍ଷି ରେ ମୋର ପରାଣପକ୍ଷି ଆଶାୟୀ ମୋ ଏ ଶ୍ରବଣ ଯୁଗ ।

-ଗହ୍ଵର ତୋର ଅମୃତ-ନିସ୍ୟନ୍ଦି-ବଚନବ୍ରାତ-ନିପାତେ ପବିତ୍ର ହେଉ ବେଗ । ଗଜଗତି ।

ପିପାସିତ ଏ ଦୃଶ ଦୁହିଙ୍କି ।

ତୋ ସ୍ମିତ-ଶୋଭ-ପାୟସ-ରସକୁ ରେ ରମଣୀଶ ଇଷିତେ ପରସିବୁ ନାହିଁ କି । ଗଜଗତି । ୧୦୩ ।

ଆସନ-ଅର୍ଦ୍ଧକୁ ମୋର ଭୂଷ ତୁ ରମଣୀବର; ନା, ନା, ହୁଅ ମୋ ଅଙ୍କ ମଣ୍ଡନ ।

ହରେ ରାମ କୃଷ୍ଣ ହରେ; ଯାଏ କି କହି ଭ୍ରାନ୍ତିରେ ଏ ମୋ ଦୋଷ ମାନସେ ନ ଘେନ । ଘନକେଶି ।

ବେହରଣ କରିବାକୁ ତୁହି ।

ମୋର ଉରସିଂହାସନ ବିନା ତ ଆନ ନୟନପଥେ ଯୋଗ୍ୟ କିଛି ନ ଦିଶଇ । ଘନକେଶି । ୧୦୪ ।

ରେ ପଞ୍ଚଶାୟକ-ଶର-ପ୍ରହାର-ଜାତ ବ୍ୟଥାର ପ୍ରାସହାରୀ ଦିବ୍ୟୌଷଧି ଲତା ।

ମୋର ଚିତ୍ତ ଅନ୍ତର୍ଗତେ ରହିତ ଅଛୁ ନିରତେ ହେବୁ ଯେବେ ଏବେ ଉରସ୍ଥିତା । ବରାରୋହା ।

ହୋଇ ତୋରେ ସମ୍ପୁଟିତ ମୁହିଁ ।

ଜଗତତ୍ରୟ-ବିଜୟଶୀଳ-ସ୍ମରଶରଚୟ-ପାତେ ଭୀତି ରହିବ ମୋ କାହିଁ । ବରାରୋହା । ୧୦୫ ।

ମିଶାଇ ଉରକୁ ଉର ଗାଢ଼େ ଆଲିଙ୍ଗନ କର ସୂତ୍ର ପ୍ରବେଶେ ନଥାଉ ପଥ ।

ପ୍ରପଞ୍ଚ-ପଞ୍ଚମାର୍ଗଣ ବାଣଗଣ ରଣଭଣ ନ-ଭେଦିପାରି ହୁଅନ୍ତୁ ବ୍ୟର୍ଥ । ଜୀବେଶ୍ୱରୀ ।

ତୋ କଠିନ-କୁଚର ସେବିକା ।

-ପଣକୁ ଏ ମୋ କଠୋର ଉରତଟୀ ରାମାବର ବିଚାର ଚିତ୍ତରେ ଯୋଗ୍ୟ ଏକା । ଜୀବେଶ୍ୱରୀ ।

ଯେଉଁ ଅଧରପରଶବଶୁ-ତୋ ବାଣୀ ପୀୟୁଷରସ-ସମ ମଧୁର ଲାଗଇ ।

ସେ ଅଧରପାନ ପାଇଁ ଆଶା ମୋ ବର୍ଦ୍ଧିତ ହୋଇ ବହୁତ ଦିବସୁ ଅଛି ରହି । ଅନୁପମା ।

ତୋ ପୀନ-କଠିନ-କୁଚ-ଗିରି ।

-ଅଧିତ୍ୟକାରେ ମୋହର କରଜକ୍ଷତ-ନିକର ଲଭୁ ନବନକ୍ଷତ୍ରେଶ-ଶୀରି । ଅନୁପମା । ୧୦୭ ।

ରୋମଳି-ସୂତ୍ରଧାରିଣି ରେ ତରୁଣୀବରମଣି ଅଙ୍ଗହାରେ ତୋ ନାୟକ ଶୋଭେ ।

ଶିଖାମଣି ଦ୍ୱିଜବର ବିଦୂଷକ ତ ନିକର ଏଣୁ ସ୍ମରନାଟିକା ତୁ ଭାବେ । ଭାବବତୀ ।

ଗତି କେ ତୋ ବିନା ମୋ ଜଗତି ।

ଅତୀତ-କଥା ଜୀବିତ-ମିତ ତୁ ନ ଘେନ ଚିତ୍ତ ଇତର ନ ଚିନ୍ତ ମୋତେ ମତି । ଭାବବତୀ । ୧୦୮ ।

ଗିରେ ଅନୁକମ୍ପା କର ଚୁମ୍ବନେ କୃପା ବିତର କୁଚଶମ୍ଭୁ-ସେବାକୁ ନବୀନା ।

ଆନେ ନ କରି ଆଦେଶ ଏଦାସ-ମାନସ ତୋଷ ରହୁ ଯଶ ନୁହ ତୁ ବିମନା । ନାଗରୀଶ ।

ଏ ନଳର ତୁ ଜୀବଜୀବନ ।

ରଜନୀ-କରକରର ରଜନୀ ବିନା ଅପର-ଆଶ୍ରୟ ଥାଇ କି ଚିତ୍ତେ ଘେନ । ନାଗରୀଶ’’ । ୧୦୯ ।

ଏତେ କହୁ ଅକସ୍ମାତେ ଚେତା ଉପୁଜନ୍ତେ ଚିତ୍ତେ ଆତ୍ମାକୁ ମୁନିଏ ତତ୍ତ୍ୱଜ୍ଞାନ ।

-ବଶେ ତାରିଲା ପରାଏ ତର୍କିଲେ ସେ ନରରାଏ ନିଜଗିରେ ଆତ୍ମପ୍ରକାଶନ । ସାଧୁଜନେ ।

ପରେ ପୂର୍ବ ସ୍ୱପ୍ରକୃତି ବାରି ।

ପ୍ରକୃତିସ୍ଥ ହେବା କାଳୀ ବିଲୋକି ସେ ଦଣ୍ଡଧାରୀ ଭାଷନ୍ତି ଏତେ ଖେଦୋକ୍ତି କରି । ସାଧୁଁ ଜନେ ।

‘‘ଆହା କି କଲି କି କଲି ନିଜେତ ଚିହ୍ନା ପଡ଼ିଲି ଏ କଥା ଜାଣିଲେ ପୁରୁହୂତ ।

କି ବିଚାରିବେ ସେ ମୋତେ ମୁଁ ଯେବେ ତାଙ୍କ ପୁରତେ ପ୍ରବେଶି କରିବି ପ୍ରଣିପାତ । ଭକ୍ତି ବଶେ ।

ପ୍ରଥମେ ନଇଁବ ମୋର ଶିର ।

ପରେ ଲଜ୍ଜାରେ ତା ତୋଳି ନୋହିବ ଇଙ୍ଗିତାବଳି ବାରିବି ବା କାହୁଁ ତାହାଙ୍କର । ଅଧୋମୁଖେ ।

ବୃଥାରେ ଯା ନାମ ମୋର କଲି ମୁଁ ନିଜେ ପ୍ରଚାର ଘୋଟିଲା କି ପରମାଦ ମୋତେ ।

ସୁରରାଜର ବିଶ୍ୱାସ ସଙ୍ଗେ କଲି କାର୍ଯ୍ୟ ନାଶ ଏଥି ତ୍ରାଣ ନାହିଁ ମୋ କିଞ୍ଚିତେ । ବାତସୁତ ।

-ଆଦି ଯଶେ ଯେଉଁ ଦୂତପଥ ।

ଥିଲେ ସିତୀକୃତ କରି ସେ ପଥ ଏବେ ମୋହରି ରିପୁହାସେ ହେଲା ଧବଳିତ । ବାତସୁତ । ୧୧୨।

ଥିବାରେ ଦୌତ୍ୟେ ନିଯୁକ୍ତ ଚିତ୍ତରେ ହେଲେ ଅହିତ ଚିନ୍ତିତ ମୁଁ ନାହିଁ ଦେବଙ୍କର ।

ଲୋକେ କି ବୁଝିବେ ଏହା କହିବେ ଚିତ୍ତକୁ ଯାହା ଯେମନ୍ତେ ଆସିବ ତାହାଙ୍କର । ଏ ସଂସାରେ ।

ଲୋକେ କାକୁ କିସ ନ କହନ୍ତି ।

ଲୋକପାଳକ ହରିଙ୍କି ଜନାର୍ଦ୍ଦନ ବୋଳି ଡାକି ଶିବ ଧ୍ୱଂସକାରିଙ୍କି ବୋଲନ୍ତି । ଏ ସଂସାରେ ।୧୧୩।

ଲଜ୍ଜାଭୟେ କିପାଁ ହୃଦ ଯାଉଛି ଫାଟି ? ଏ ଶୁଦ୍ଧ ବୋଲିକି ଅମରେ ନ ବାରିବେ ।

ତାଙ୍କୁତ ଏ ତ୍ରିଭୂବନ-ମଧ୍ୟରେ କିଛି ଗୋପନ ହୋଇ ରହି ନ ପାରଇ ଲବେ । ତେବେ ହେଲେ ।

ଏ କଥାତ ବିଷମ ଅତିହିଁ ।

ଅପବାଦ ହେଲେ ତା’ର ପ୍ରତିକାର ନାହିଁ; କା’ର ମୁଖେ କେ ପାରଇ କର ଦେଇ । ତେବେ ହେଲେ

ଜ୍ଞାନ ଯୋଗେ ସିନା ପରିଶ୍ରମ ମୋହର ଆଦରି ଥାନ୍ତା ସଫଳତା ଏ କଥାରେ ।

ସାଧିଲା ବିଧାତା ବାଦ ନାଶିମୋ ଜ୍ଞାନ ସମ୍ପଦ ହୃଦ ମନ୍ଥି ହେଉଛି ବ୍ୟଥାରେ । ଯେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟ ।

-ବିନାଶେ ବୁଦ୍ଧି ବିଧି ପାଞ୍ଚଇ ।

ତା ପ୍ରତିକାର-ନିମିତ୍ତ ପଞ୍ଚମୁଖ ତ୍ରୟନେତ୍ର ମହେଶ ହେଲେହେଁ ହାରି ଯାଇ । ଅଳପକେ’’ ।୧୧୫।

ନିଜ-ରଚିତ-ମହତ-ମୋହଉର୍ମିରେ ଭୂଭୃତଉପୁଚି ଏମନ୍ତ ପଡ଼ୁଜଣା ।

ଦେବଦୌତ୍ୟର ବିନାଶ ବିଚାର ଚିତ୍ତେ ନିରାଶ ହେଉ ବୁଦ୍ଧି ଗଲା ହୋଇ ବଣା । ସାଧୁଜନେ ।

ଦୁଃଖ ନୀରେ ମଜ୍ଜିତ ଭୂପାଳେ ।

ତୋଳିବାପାଇଁ ଚଞ୍ଚଳ ଦୟାଳୁ ହେମ ମରାଳ ଆସିଗଲା ମିଳି ତତକାଳେ । ସାଧୁଜନେ । ୧୧୬ ।

ପକ୍ଷପୁଟେ ବାଜି ବାତ ଶବଦ ଶୁଭୁ ଭୂଭୃତ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱଦେଶେ ନିବେଶୁଁ ନୟନ ।

ଶୂନ୍ୟେ ପକ୍ଷୀ ହେଉ ଦୃଶ୍ୟ ଏତ ସେ କନକହଂସ-ବର ବୋଲି ବୋଇଲେ ବଚନ । ଆଶ୍ଚର୍ଯରେ ।

ଏକାଳେ ମରାଳ ଆସି ତଳେ ।

ବୋଲେ ‘‘ହେ ନିର୍ଦ୍ଦୟ ବାଳାମଣିକି ନକର ହେଳା କଲେ ଜୀବ ବରଜିବ ଢାଳେ । ମହୀପାଳ ।

ଅମରଙ୍କର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ-ସିଦ୍ଧି ପାଇଁକି ନରେଶ ଶ୍ରମ ବା ନ କରିଅଛ କିସ ।

କାର୍ଯ୍ୟନାଶ ବଶୁଁ ସୁରପୟରେ ଦୋଷୀରେ ଗାର ହେବ ବୋଲି ନ ଭାଳ ମାନସ । ନରବର ।

ସାଧୁଙ୍କ ଚିତ୍ତଶୁଦ୍ଧିକି ତାଙ୍କ ।

ଆତ୍ମା ପରା ସାକ୍ଷୀ; ଛଳସାକ୍ଷୀ ପ୍ରାୟ ବ୍ୟବହାର ଏଥି ତୁମ୍ଭର ଅଟେ କି ଠିକ । ନରବର’’ । ୧୧୮ ।

ଏମନ୍ତ ଶାନ୍ତି-ବଚନ କରି ମରାଳ ରଚନ ନିଷଧପତି-ଭୀମ-ସନ୍ତତି ।

-ଛାମୁରେ ମେଲାଣି ହୋଇ ଗଲା ଗଗନେ ଉଭାଇ ନାଶି ତା’ର ଅନ୍ତରୀକ୍ଷ ଖ୍ୟାତି । ସାଧୁଜନେ ।

ଏଥୁ-ଅନନ୍ତରେ ନରପତି ।

ମନେ ମନେ ଦିଗପତିମାନଙ୍କ ପୟରେ ନତି କରି ଯେମାକୁ ଏତେ ଭାଷନ୍ତି । ସାଧୁଜନେ । ୧୧୯ ।

‘‘ଶୁଣ ଗୋ ନୃପତି-ସୁତା ଅମରେ ତ ରାଗ ଲିତା-ମାତ୍ର ତୋର ସଞ୍ଚରିବ ନାହିଁ ।

ଆଉ ଏ କଠୋର ରୀତି ଆଦରି ଦୌତ୍ୟ-ପଦ୍ଧତି ତୋତେ କେତେ ଦୁଃଖ ଦେବି ମୁହଁ । ସ୍ମିତ ଶୋଭି

ଦୌତ୍ୟେ ନାହିଁତ ମୋ ଛଳ ଲେଶ ।

ଏହା ବିଚାରି ଅମରେ କରନ୍ତୁ ବା କୃପା ମୋରେ ଅଥବା ରୋଷନ୍ତୁ ଘେନି ଦୋଷ । ସ୍ମିତଶୋଭି ।

ଉନ୍ନାଦ ଅବସ୍ଥା ଘୋର ହୋଇଛି ମଙ୍ଗଳକର ଏ ଯେବେ ନ ଥାନ୍ତା ମୋର ହୋଇ ।

ଏ ଦୁର୍ବିସହ ବିରହ-ବେଦନା ନିଶ୍ଚୟ ଦେହ ଧ୍ୱଂସିଥାନ୍ତା ଚିତ୍ତକୁ ମୋ ଦହି । ପ୍ରାଣସହି ।

ଏକ ଦୋଷ ଆନ ଦୋଷେ ନାଶେ ।

ଯଥା ଅଜ୍ଞାନରେ କୃତ ମହତ-ପାପ ଇଷତ ବୋଲି ବିବେଚିତ ହୁଏ ଦଶେ । ପ୍ରାଣସହି । ୧୨୧ ।

ତୋ ବିରହ-ସ୍ମରାନଳ କରି କଦର୍ଥନା ଘୋର ଶେଷେ ମୋ କଲା ଏମନ୍ତ ହିତ ।

ଯାହା ।ସେ ଉନ୍ନତ୍ତ ମୋତେ କରାଇ ମୋ ମୁଖ-ପଥେ ମୋର ପରିଚୟ କଲା ଦତ୍ତ।ତୋ ଛାମୁରେ।

ଏଣୁ ଏ ତୋ ସାଧିଲା ମଙ୍ଗଳ ।

ତା ଦୁଃଖ-ଦାତୃତ୍ୱ-ପଣେ ନିନ୍ଦା ନ ଯୋଗାଏ କ୍ଷଣେ ଧନ୍ୟଧନ୍ୟ ସେ ବିରହାନଳ । ଏ କାଳକୁ ।

ଏ ଚତୁର-ହରିତର ଈଶ୍ୱରେ ତୋର କିଙ୍କର ହେବାକୁ ଅଛନ୍ତି ଆଶା କରି ।

ତୁ ପୁଣି ତାଙ୍କୁ ବରଜି ବଳାଇ ଅଛୁ ମରଜି ମୋ ସେବା-ଗ୍ରହଣେ ସୁକୁମାରି । କରୀଗତି ।

କର କାର୍ଯ୍ୟ ବୁଝି ସୁଝି ଚିତ୍ତେ ।

ଏମନ୍ତ କିପାଇଁ କଲି ବୋଲି ହୋଇବାର ଘାଲି ନଥାଉ ତୋ ପଛକୁ କିଞ୍ଚିତେ । କରୀଗତି ।୧୨୩।

ନାହିଁ ମୋ ଦେବଙ୍କୁ ଭୟ ନୁହେଁ ମୁଁ କାମେ ଅଥୟ ଏଣୁ ଏ ବେନିରୁ କାହା ଯୋଗେ ।

ନୁହେଁ ତୋ ଛାମୁରେ ଯାହା କହିଲି ରେ କୃଶଦେହା କହିଲି ଏକା ଉଦାସବାଗେ । ରାଜସୁତା ।

ସୁଝିବାପାଇଁ ତୋ ସ୍ନେହରୁଣ ।

ଲୋଡ଼ା-ତୋ ହିତକୁ ଯେବେ ହେବ ଦେଇପାରେ ତେବେ ହସି ହସି ବରଜି ପରାଣ । ରାଜସୁତା’’ ।

ପିକର ପଞ୍ଚମସ୍ୱର ଶେଷେ ଶିଶିରକାଳର ଧରାଧାମେ ପ୍ରସରି ଯେମନ୍ତେ ।

ବସନ୍ତଋତୁର ଶିରୀ-ମାଧୁରିକି ଥାଏ କରି ଉଲ୍ଲାସ ଶେଷରେ ଉପଗତ । ସାଧୁଜନେ ।

ସେହିମତି ନଇଷଧ-ପତି ।

ପ୍ରିୟ ସତ୍ୟ ଗିର ଶୁଣି ବିଦର୍ଭରାଜଦୁଲଣୀ-ଚିତ୍ତ ହେଲା ଉଲ୍ଲସିତ ଅତି । ସାଧୁଜନେ । ୧୨୫ ।

ପୂର୍ବେ ନଳେ ଦେବଦୂତ ଜାଣିଲେ ତହିଁ କି ଚିତ୍ତ ଯାଉଥିବା ସକାଶରୁ କରି ।

ସତୀତ୍ୱ-ପଣେ ତା ରୋଧି ନିନ୍ଦା ଘୃଣାକୁ ସମ୍ପାଦି ଥିଲା ତହିଁ ପ୍ରତି କୃଶୋଦରୀ । ସାଧୁଜନେ ।

ଏବେ ସେ ଦୂତକୁ ନଳ ବୋଲି ।

ବାରିପାରନ୍ତେ ହରିଣୀ-ନେତ୍ରାର ଚିତ୍ତୁଁସେ ବେନି ଗଲେ ତତକାଳେ ଅପସରି । ସାଧୁଜନେ ।୧୨୬।

ତହୁଁ ପତିବ୍ରତା ସତୀ ବଇଦର୍ଭୀ ଦମୟନ୍ତୀ ରତୀଶକୁ ଉଦ୍ଦେଶି ଚିତ୍ତର ।

ବୋଇଲେ ‘‘ରେ ମନୋଭାବ ପ୍ରାଣିଙ୍କମନ ଉଦ୍ଭବ-ସ୍ଥଳ ତୋ ଏଣୁ ସେ ପିତା ତୋର । ଫୁଲଶର ।

ମନମଥ ନାମ ସାର୍ଥକରି ।

ମନକୁ ପାପେ ପକାଇ ନାନା ଅପଥ ଦେଖାଇ ସତ୍ପୂତ୍ରଶବଦ ଦେଉ ଚୂରି । ଫୁଲଶର’’ । ୧୨୭ ।

ସେ ନବ-ବାଳୀର ଅବୟବ ସୁମନସନିଭ ବୋଲି ବୋଲାହୋଇଥିଲା ପୂର୍ବେ ।

ଏ ମୋଦ-ଅଶ୍ରୁବରଷା-ରସ ପ୍ରସରନ୍ତେ ଯୋଷାବରତନୁ ରୋମାଞ୍ଚନ୍ତେ ଏବେ । ସାଧୁଜନେ ।

ଦେଖି ମନେ ଏମନ୍ତ ଆସଇ ।

କେଉଁ କୁସୁମ ବୋଲିତ ବିଶେଷଭାବେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ନୋହିଥିଲା ନିଶ୍ଚେଁ ନୀପ ଏହି । ସାଧୁଜନେ ।

ସମ୍ବୋଧି ନଳେ ବିଳାପ କଲି ମୁଁ ଯା ଅନଳପ ତାହା ଶୁଣି ‘‘ପଡ଼ିଲିଣି ଚିହ୍ନା ।

ଲୁଚାଇବାରେ କି ପ୍ରୟୋଜନ ବୋଲି କରି ଥୟ ଶେଷେ ପରିଚୟ ଦେଲେ ସିନା’’ । ବାଳୀଶର ।

ଏ ଭ୍ରାନ୍ତି ଲବକେ ହେଲା ଦୂର ।

କରନ୍ତେ ଶ୍ରବଣ କ୍ଷିତିପତିଙ୍କ ଆତ୍ମବିସ୍ମୃତି ଉନ୍ନାଦରୀତି ମୁଖୁଁ ତାଙ୍କର । ସେହିକାଳେ । ୧୨୯।

ପୂରୁବେ ପ୍ରଗଳ୍‌ଭପଣେ ନରପତି-ସନ୍ନିଧାନେ ଲଜ୍ଜାକୁ ବରଜି କହିଥିବା ।

-କଥାକୁ ହେଜି ମଜ୍ଜାରେ ଏବେ ଆଲିଙ୍ଗି ଲଜ୍ଜାରେ ନବିହିଲା ଗିର ଠାର କିବା । ସାଧୁଜନେ ।

ଉଦ୍‌ବେଳିତ-ଲଜ୍ଜା ଜଳଧିରେ ।

ଆଶା ବିଶ୍ରାମ ନ ପାଇ ନରେଶ-ରୂପକୁ ଧ୍ୟାୟି ଗଲା ନିମଜ୍ଜିତ ହୋଇ ଧୀରେ । ସାଧୁଜନେ ।

ସଖିର ଶ୍ରୁତିରେ ତୁନିକରି କହିବାକୁ ଗୁଣି ତହିଁ ମୁଖ ଯୋଖିଲେହେଁ ଯେମା ।

ବଶେ ନ ଆସି ରସନା ହୃଦକୁ ହେଲା ଉନ୍ନନା ଯେଣୁ ହୋଇଥିଲା ଲାଜ ଜମା । ସେ ମଧ୍ୟରେ ।

ବାଳୀର ଏ ଭଳି ଦେଖି ଆଳୀ ।

ନଳଙ୍କୁ ଚାହିଁ ଭାଷଇ ଲାଜେ ଆମ୍ଭ ଜେମାଦେଇ ମୂକତାକୁ କଲାଣି ସଙ୍ଖାଳି । ମହାରାଜ । ୧୩୧ ।

ଆପଣେ ଲେଖି ତୁମ୍ଭର-ମୂରତି ପୟରେ ତା’ର ଅର୍ଘରୂପେ ନେତ୍ରନୀର ଢାଳି ।

ଯାହା ଯାହା ଅଛି କହି ଆମ୍ଭ ଏ ପରାଣ ସହ କହୁଛି ମୁଁ ସେ ବଚନାବଳି । ମହାରାଜ ।

ଏଥି କ୍ଷଣେ ଦତ୍ତକର ଚିତ୍ତ ।

ନୁହଁଇ ଏ ଆନକଥା ଉପନିଷଦ ସର୍ବଥା ଆଚାର୍ଯ୍ୟ-ମଦନ-ବିରଚିତ । ନରନାଥ । ୧୩୨ ।

ବୋଲଇ ନିଶ୍ଚୟ ହଂସ କରି ନାହିଁଟି ପ୍ରକାଶ ତୁମ୍ଭର-ବିରହେ ମୋ ଜୀବିତ ।

ଯିବାକୁ ସଜ ହେବାର ବୃତ୍ତାନ୍ତ ଅବନୀଶ୍ୱର ପୁରତେ ତୁମ୍ଭର କଦାଚିତ । ନରବର ।

ଶଶିବଂଶ-ଭୂଷଣ ତୁମ୍ଭେତ ।

ମୋ ଛାର-ନାରୀ-ଜୀବନ-ବିନାଶବଶୁଁ ବିଜନ୍ୟ-ବୃଜିନେ ବଳନ୍ତା କେହି ଚିତ୍ତ । ନରବର । ୧୩୩ ।

ମୁଖଶୋଭାକୁ ହରିଣ-ଧର ରହିଛି ହାରିଣ ଅଙ୍ଗକାନ୍ତିରେ ତ ଜିତ ସ୍ମର ।

ସେ ବେନିଏ ଏବେ କିସ ପାଇଁକି ମୋର ବିନାଶ ସାଧିବାକୁ ଏତେ ଆଗଭର । ମହାରାଜ ।

ମୁଁ ତୁମ୍ଭ ବୋଲିକି ତାଙ୍କ ରୋଷ ।

ତା ଯେବେ ଥୟ ମୋ ଜୟ, ଦେବଙ୍କ ବାଞ୍ଛା ନିଶ୍ଚୟ ନୁହଁଇତ ବିଫଳ ପ୍ରୟାସ । ମହାରାଜ ।୧୩୪।

ତୁମ୍ଭ ବଦନ ସମାନ ହେବାକୁ ବିଚାରି ମନ ଭଲା ବୁଦ୍ଧି କରୁଛି ଶଶାଙ୍କ ।

ନିଜତେଜେ ମୋତେ ଦହି ମୋ ଭସ୍ମ କୁଢ଼କୁ ନେଇ ବୋଳି ପରା ଲୁଚାଇବ ଅଙ୍କ । ମହାରାଜ ।

ତେବେ କି ସେ ତା ସମାନ ହେବ ।

ବଧୂବଧ-ବିଜନିତ ପାତକ ଯୋଗୁଁ ଜଗତ ଅଧିକେ ତା କଳଙ୍କ ଘୋଷିବ । ମହାରାଜ । ୧୩୫ ।

କର ଏତେ ଅନୁଗ୍ରହ ଲୋହମୟ ଶରଚୟ କୁସୁମଶରକୁ ଦିଅ ବାରେ ।

ସେ ଶର ଲଭି ସେ ବୀରପଣ କରି ପରିଚାର ଧାତିକାରେ ହରୁ ମୋ ଜୀବରେ । ମହାରାଜ ।

ତବରୂପ ଧ୍ୟାୟୀ ଅବିରତ ।

ମୃତ୍ୟୁପରେ ନଳ ହୋଇ ତୃଣମତେ ମର୍ଦ୍ଦିଦେଇ କାମେ ଜୟୀ ହୋଇଚି ନିଶ୍ଚିତ । ମହାରାଜ ।

‘ଶ୍ରୁତି ଅମର-ନିକର-ଗୁଣଗାୟନେ ମୁଖର, ଏହା କେବା ନ ଜାଣଇଁ ବିଶ୍ୱେ ।

ତୁମ୍ଭ ଚରଣେ ଅର୍ପଣ କରିଛି ଯେ ମନପ୍ରାଣ ତା’ର ତହିଁ କିସ ଯାଏ ଆସେ । ନରବର ।

ସ୍ନାତକମଣ୍ଡଳି ସ୍ନାନକରି ।

ନ ସ୍ତୁବନ୍ତି କି ତପନେ ତହିଁ ବା କୁମୁଦ-ମନେ ଯାଏ କେତେ ପ୍ରମୋଦ ସଞ୍ଚରି । ନରବର । ୧୩୭ ।

ନିଶ୍ଚୟ ଆଜ ମରିବି ପିଣ୍ଡେ ନ ରଖିବି ଏହା ନ କଲେହେଁ ଜୀବଧବ ।

ତୁମ୍ଭ ଚରଣେ ମୋ ମନ-ଅନୁରାଗ ପରିମାଣ କଦାଚନ ଗୋଚର ନୋହିବ । ପ୍ରାଣାଧିକ ।

ଚରଣେ ତୁମ୍ଭ ନ ପାଇ ସ୍ଥାନ ।

ଶୀଘ୍ର ତେଜୁଛି ଜୀବନ ଏହା ଶୁଣି ‘ନାହିଁ ଆନ ତୁମ୍ଭ ବିନା ମୋ’ ଭାବିବ ମନ । ପ୍ରାଣାଧିକ ।୧୩୮।

ଯେ କ୍ଷତ୍ରିବୃତ୍ତ ଆଚରେ ନୀଚୋଚ୍ଚ-ନିର୍ବିଶେଷରେ ପ୍ରପୀଡ଼ିତ ଜୀବେ ସେ ତାରଇ ।

ତା ଜିଘାଂସୁ ପୁରନ୍ଦର-କର-ନିକ୍ଷିପ୍ତ ଭିଦୁର ହେଲେହେଁ ସେ ତାକୁ ନ ଡରଇ । ମହାରାଜ ।

କ୍ଷତ୍ରିୟ-ମଣ୍ଡଳ-ମଥାମଣି ।

ନ ରଖି ପାରିବ ଯେବେ ପୁଷ୍ପଶରୁଁ ମୋତେ ତେବେ ବ୍ରତେ କି ନୋହିବ ତବ ହାନି । ମହାରାଜ ।

ମୁଁ ତ ତୁମ୍ଭ ସେବକିନୀ ମୋତେ ମାର ମାରେ ପୁଣି ଏହା ତୁମ୍ଭେ ସହୁଛ କେମନ୍ତ ।

ଦେବଗଉରବେ ଅବା ଦର୍ପକେ ଦଣ୍ଡ-ବିହିବା-କଥା ଚିତ୍ତେ ନୋହୁଛି ସଙ୍ଗତ । ପ୍ରାଣକାନ୍ତ ।

ଏତ ଦେବ ନୁହେଁ, ଏ ଚଣ୍ଡାଳ ।

ତା ନୋହିଲେ ଏ କେମନ୍ତ ସ୍ୱ-କାଣ୍ଡକାର-ବସନ୍ତ-ତୁଲେ ନିରନ୍ତର କାଟେ କାଳ । ମହାରାଜ ।

କହନ୍ତି ଜ୍ଞାନୀ ପଣ୍ଡିତେ କ୍ଷୁଦ୍ର କ୍ଷୁଦ୍ର ରିପୁବ୍ରାତେ ପ୍ରଥମେ ବିକ୍ରମ ବିକାଶିବ ।

ଅନଳ ପରାୟେ ତୃଣ-ନିବହ କରି ଦହନ ଶେଷେ ମହା-ପାଦପ ଧ୍ୱଂସିବ । ପ୍ରାଣନାଥ ।

ଏ ନୀତିକି ନଚିନ୍ତ ଚିତ୍ତରେ ।

ଯାର ଶର ଫୁଳ ହର-ନୟନେ ଯେ ଭସ୍ମସାର ସେ କି ଗଣା ନୁହଁଇ ନୀଚରେ । ପ୍ରାଣନାଥ ।୧୪୧।

ସ୍ୱୟମ୍ୱରେ ନିଜେ ମୁଁ ତ ବରବରଣକୁ ଚିତ୍ତ ବଳାଇଛି ଏ କଥା ନିଶ୍ଚୟ ।

ଏଥି ମୋ-ପାଇଁକି ଯେବେ ମମତା ପ୍ରକାଶ ଲବେ ରୋଷିବେ କିପାଇଁ ଦେବଚୟ । ମହାରାଜ ।

ରୋଷିଲେ ହେଲେହେଁ କିଛି ଗର ।

କହି ନ ପାରିବ ତବ ଯାଗଭାଗରେ ତ ଠାବ ନ ଥିବ ଉଦରେ ତାଙ୍କ ତିଳ । ମହାରାଜ । ୧୪୨ ।

ଅଥବା ଯେବେ ତାଙ୍କର ଚିତ୍ତ ଅଛି ସ୍ୱୟମ୍ୱର-ସଭାକୁ ଆସନ୍ତୁ ସେ ସକଳେ ।

କରାଇ ତାଙ୍କୁ ପ୍ରସନ୍ନ ନ ପକାଇବି ବରଣମାଳ ତୁମ୍ଭ ବିନା ଆନଗଳେ । ମହାରାଜ ।

ନୁହଁନ୍ତିତ ସେ ନଳ ମଦନ ।

ତେଣୁ ବିଚାରୁଛି ଚିତ୍ତ ହୃଦୟେ ତାଙ୍କ କିଞ୍ଚିତ ନ ଥିବକି ଦୟା ପାଇଁ ସ୍ଥାନ । ମହାରାଜ’ । ୧୪୩ ।

ଆହେ ମହାରାଜ ! ଏହିମତି ଆମ୍ଭ ପ୍ରାଣ ସହି ଚିତ୍ରଫଳକେ ତୁମ୍ଭଙ୍କୁ ଚାହିଁ ।

ବେଳେ ବେଳେ କାମବଶେ କି କି ବଚନ ପ୍ରକାଶେ ବେଳେ ବେଳେ ଯାଏ ତୁନି ହୋଇ।ଲାଜଭରେ।

ତା ସେ ସରସଗିରସରିତେ ।

ସ୍ଥଳେ ସ୍ଥଳେ ମଉନତା-ଦ୍ୱୀପଖଣ୍ଡର ଚାରୁତା ଚୋରିକଲାବତ ହୁଏ ପ୍ରତେ । ମହାରାଜ । ୧୪୪ ।

ତୁମ୍ଭରେ ବିଦିତ ହୋଇ ବୃଦ୍ଧାଙ୍ଗୁଷ୍ଠକୁ କଟାଇ ଦୃଶ୍ୟ ସ୍ପୃଶ୍ୟ ନୋହି କିଛି ସ୍ମର ।

ଚଣ୍ଡାଳତ୍ୱ ଲଭିଛି କି ନୋହିଲେ ଅବା କାହିଁକି ବନବାସୀ-ମଧୁ-ସହିତର । ମିତ୍ରହୋଇ ।

ଭିତରେ ପଶି ତୁମ୍ଭ ଦାସିର ।

ବିଦାରେ ମରମଦେଶ ଏ ତବ ବିପୁଳ-ଯଶ-ସମୂହେ ଶୋଭନ୍ତୁ ଦିଗନ୍ତର । ମହାରାଜ’’ । ୧୪୫ ।

ଏମନ୍ତେ ଅବନୀପତି-ସନ୍ତତି-ଭାରତୀ-ପ୍ରତିଉତ୍ତର ପ୍ରଦାନେ ହୋଇ ବଣା ।

ତ୍ରପାରେ ତଳକୁ ଶିର କଲେ ନଳ ନରବର; ଇନ୍ଦ୍ରାଦିଙ୍କ ତୁଲେ ନୋହି ଜଣା । ସ୍ୱୟମ୍ୱର ।

ଆସିବାକୁ କେ ସନମତି ।

ତଦନ୍ତେ ହରିତ-ପତି-ମାନଙ୍କ କତିକି ଗତି ଅନ୍ତକପୂରୁ ରଚିଲେ ଝଟତି । ସାଧୁଜନେ । ୧୪୬ ।

କାଲି ଲଭିବି ବଲ୍ଲଭ ଉପୁଜୁଁ ଚିତ୍ତେ ଏ ଭାବ ମହୀଧବ-ସୁତାର ଏ କାଳେ ।

ହୋଇଲା ମନ ଉଚ୍ଛନ୍ନ ପ୍ରେମାଶ୍ରୁଧାର ବହନ ବହି ଶୋହିଲା ଚଣ୍ଡମଣ୍ଡଳେ । ବାଳୀଶର ।

ରୋମାଞ୍ଚିତ ଉଚ୍ଚାବଚ ମୁଖେ ।

ପ୍ରେମାଶ୍ରୁ-ଧାର ବେତସବତୀ-ସରିତ-ସଦୃଶ ପ୍ରକାଶିଲା ଶୋଭା ଅତିରେକେ । ବାଳୀଶର ।୧୪୭।

ପୂର୍ବେ ଫୁଲଶର-ହ୍ରାସ ନିରତ ଲଭି ବାଳୀଶ ଚତୁର-ପ୍ରହର-ବତୀ ନିଶା ।

ମଧ୍ୟେ ନିମିଷକ ପାଇଁ ସ୍ୱପ୍ନସୁଖ ନ ଲଭଇ ପ୍ରାତେ ନେତ୍ର ନୋହିଥାଏ କଷା । ସାଧୁଜନେ ।

ଜେମା ଦୁଃଖେ ବହି କି କୃପାରେ ।

ସେ ଦିନୁ ରଜନୀଚୟ-ଆୟୁ କରିଦେଇ କ୍ଷୟ ଦେଲେ ରଖି ଯାମତ୍ରିତୟରେ । ସାଧୁଜନେ ।୧୪୮।

ଏଣେ ନଳ ମହୀପତି ଆଦରି ତୁରିତ ଗତି ଦିଗପତିଙ୍କ ଛାମୁରେ ମିଳି ।

ଯେତେଯେତେ ପରକାରେ ଦୌତ୍ୟ-ରୀତି କରିଥିଲେ ଯଥାଯଥ କହିଲେ ତା ଭାଳି । ସାଧୁଜନେ ।

ଶୁଣି ଦେବେ ନୋହିଲେ ହରଷ ।

ତାଙ୍କୁ ତ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସର୍ବ ନୃପ-କୃତ-ତୁଟି ଲବ ନାହିଁ କି କ୍ଷମିବେ ତାଙ୍କ ଦୋଷ । ସାଧୁଜନେ ।୧୪୯।

ହୀରମଲ୍ଲଦେବୀ ସୁତ ଶ୍ରୀହର୍ଷ ନାମେ ବିଖ୍ୟାତ ଅର୍ଣ୍ଣବବର୍ଣ୍ଣନ ଯା’ ରଚିତ ।

ତା ପଦକୁ ହୃଦେ ଧ୍ୟାୟି ପଦ ଯାଉଅଛି କହି ତା ତୁଲକୁ ଏ ବାଳ-ଭାଷିତ । ସାଧୁଜନେ ।

ତୁମ୍ଭ ଦୟା ଭରସା ଥିବାରୁ ।

ଭାଷା ବନ୍ଧେ ଗୋପୀନାଥ ବିରଚି ଯାଉଛି ଗୀତ ହୋଇଲେ ହେଉ ବା ନୋହୁ ଚାରୁ । ସାଧୁଜନେ ।

-------

ଦଶମ ଛାନ୍ଦ

ରାଗ ଚୋଖି

ଏଥୁଅନ୍ତେ ଶୁଣ ଧୀରେ,                   ବିଦର୍ଭେଶ-ସ୍ୱୟମ୍ୱରେ,

ହରିତ-ତତିରୁ ନରବରକୁମାର ।

ଅଇଲେ ଆରୋହି ରଥ,                   ଶାସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ରେ ସୁପଣ୍ଡିତ,

ଆଭିଜାତ୍ୟପଣେ କେବା ତାଙ୍କ ସଙ୍ଗରେ ।

ଧନେ ଧନଦକୁ ସମାନ,

ଅପଘନ ଶୋଭାରେ ହରାଇ ମଦନ । ୧।

ସେକାଳେ ଦମୟନ୍ତୀର             ବିଷୟ ଶୁଣି ରତିର

ପତି-ଶରେ କେହୁ ନୋହିଥିଲା ବିଦାରି ।

ଅଗଣିତ-ମହୀପାଳ-            ମଣ୍ଡଳ ଚଳୁଁ ସଙ୍କୁଳ

ଅତିହିଁ ହୋଇଲା, ଗଲା ଅବନୀ ପୂରି ।

ଧରାରଜ କଣିକାମାତ୍ର ।

ନ ବହି କା’ ପାଦ ନୋହିଥିଲା ଅପଥ । ୨ ।

ଯୋଗ୍ୟେ କନ୍ୟା-ଲାଭ ପାଇଁ:             ଅଯୋଗ୍ୟ ବୀରେ ବଳାଇ

ଗ୍ରହିବାକୁ ଅଇଲେ ଆଗ୍ରହେ ସେଥିରେ ।

ସଭା-ଦର୍ଶନ-ଲାଳସେ             ଅନ୍ୟେ ଅଇଲେ ରଭସେ

ସେବକ ତ ଥିଲେ ସମସ୍ତଙ୍କ ସାଥିରେ ।

ଏମନ୍ତେ ଆସନ୍ତେ ସକଳେ ।

ବାକି ଏକାକୀ ରହିଲେ କକୁଭକୁଳେ । ୩ ।

ସେ ଅବନି-ବନିତାର             ଲଲାଟପଟସିନ୍ଦୂର

-ଶିରୀ ନୃପତି-କୁମାରୀ ଦମୟନ୍ତୀକି ।

ଦେଖିବାକୁ ସର୍ବ ଦେଶ            -ବାସୀ ମନୁଷ୍ୟେ ମାନସ

ବଳାଇ ଅବଲମ୍ୱନ୍ତେ ତ୍ୱରା-ଗତିକି ।

ଗଲା ହୋଇ ଦିଶଙ୍କ ଊଣା ।

ଜନସଂଘର୍ଷନିପ୍ପେଷ-ଜାତ ଯତ୍ରଣା । ୪ ।

ସେନାୟୂଥେ ରାଜପଥ             ହେଲା ସଙ୍କୁଳ ଏମନ୍ତ

ପକାଇଦେଲେ ନ ପଡ଼େ ଭୂତଳେ ତିଳ ।

ସେ ଗହଳ ଠେଲି ପେଲି             ଯିବାଥାଉ ତହିଁ ଗଳି

ପଳାଇ ପାରିବାକୁ କା ନ ଅଣ୍ଟେ ବଳ ।

ଯେବେ କେ ଭୂପତି ପୁରତ ।

ପାରେ ଯାଇ ମଣେ କନ୍ୟା ପ୍ରାପତିବତ । ୫ ।

ପୁରତେ କେ ଭୂଭୃତର             ଅଛନ୍ତି ନିଘଞ୍ଚେ ନର

ପଛୁଁ ଅଗ୍ରଗାମୀ ନରେ ପକାନ୍ତେ ପେଲି ।

ଯତ୍ରସ୍ଥ-ସିଦ୍ଧାର୍ଥପଦ             ଲଭି ସେ ନୃପତି ହୃଦ

-ପ୍ରଦେଶେ ପକାଏ ଡକା ସରିଲି ବୋଲି ।

ଲଭିଲେହିଁ ପଦ ତାଦୃଶ ।

ସିଦ୍ଧାର୍ଥ ହେଲି ବୋଲି ସେ ନ ଭାବେ ଲେଶ । ୬ ।

ନିତାନ୍ତ ନିଘଞ୍ଚବଶେ             କ୍ରମପଦ୍ଧତିକି ଲେଶେ

ବଳି ଚଳିବାକୁ ବଳ ନୋହୁ ନୃପଙ୍କ ।

ବିଳମ୍ୱକୁ ବିଲୋକନ             କରି କୁଣ୍ଡିନପତ୍ତନ

-ପ୍ରାସାଦ-ଚୂଳ-ବିଳାସୀ କେତନ-ଯାକ ।

ପ୍ରାନ୍ତକୁ କମ୍ପାଇ ସାହସ ।

ଦେଇ କି ତାଙ୍କୁ ଠାରନ୍ତି ‘ଆସ ହେ ଆସ’ । ୭ ।

ଧରଣୀ-ଧରଣୀତଳ            -ଅଧିପତିଙ୍କ କମ୍ୱଳବନ୍ତ

ନାଗବଳ ମହୋଲ୍ଲାସେ ଆସନ୍ତି ।

ଅଗ୍ରେ ତାଙ୍କ ମହାଗର୍ବେ             *କର୍କଅଟକ ସମ୍ଭର୍ବେ

ଅଗ୍ରଗାମୀ ବୋଲି ଆପେ ଚିହ୍ନାଉଛନ୍ତି ।

ଚରମପ୍ରଦେଶ ତାଙ୍କର ।

ଅଶ୍ୱତର-କରମ୍ୱିତ ଦିଶେ ରୁଚିର । ୮ ।

ଆଗତ ବସୁଧାଧୀଶ            -ସେନାପୟର-ପରଶବଶୁଁ

ସମୁତ୍ଥିତ ଘନଧୂଳିପଟଳ ।

ବୋଳି ହୋଇ ଦିଶ ବାଳୀ             ଝଳି ବଦନକୁ ମଳି

-ମନ୍ତ କରିପକାଉଁ ସେ ହେଲେ ବିକଳ ।

ସେ ତ ଏବେ ପତି ତ୍ୟକତ ।

ତେଣୁ ତାଙ୍କ ଏ ଦଶାତ ନୁହେଁ ଅଯୁକ୍ତ । ୯ ।

ଚାରି-ହରିତର ଚାରି            -ଅଧୀଶ କୁଳିଶଧାରୀ

ପିତୃପତି ବୀତିହୋତ୍ର ସଲିଳପତି ।

ଭୂପତିସୁତା-ସୁଗୁଣ            -ନିବହେ ଲଭି ବନ୍ଧନ

ତା ପାଣି-ଗ୍ରହଣ-ଲୋଭେ ବଳାଇ ମତି ।

ନ ପାରିଲେ ରହି ନ ଯାଇ ।

ନ ଗଲେ ମାତ୍ରକ ବାକି-ହରିତସାଇଁ । ୧୦ ।

ସ୍ୱୟମ୍ୱର-ଅନୁଷ୍ଠାନ            -ଅରମ୍ଭେ ଭୀମରାଜନ

-ପୁରୋହିତ ଅନିଷ୍ଟ-ବିନାଶ ବିଚାରି ।

ବିଘ୍ନ ଉତ୍ସାରଣ କରିଥିଲେ ତ       ତହିଁ କିପରି ପାରନ୍ତେ

ରାକ୍ଷସେ ଅବା ପ୍ରବେଶ କରି ।

ନୈରୁତ ରାକ୍ଷସ ସହଜେ ।

କେମନ୍ତେ ବା ସଭାକୁ ସେ କରନ୍ତେ ବିଜେ । ୧୧।

ନୃପଜା-କଟାକ୍ଷଛଟା            -ଚଞ୍ଚଳ-ଚାବୁକ-ପିଟା

ହରିଣଟା ଗଲା ପଡ଼ି ହଟହଟାରେ ।

ଆଉ ବିଦର୍ଭ-ମୁଖରେ             ନ କଲା କେବେ ମୁଖରେ

ଦୁଃଖେ ବାତ ବୋଲନ୍ତି ମୋ କର୍ମ୍ମ ଫଟାରେ ।

ଜଗତ୍‌ପାଣ ଯେହୁ ଯୁଗତେ ।

ବାହନ ବିନା ସେ ତହିଁ କେହି ଆସନ୍ତେ । ୧୨ ।

ଜାତି-ବିତ୍ତଗୁଣ ଯା’ର             ଯେମନ୍ତ ହେଉ ବିଶାଳ

ତାକୁ ତିଳ-ପ୍ରମାଣେ ନ ଗଣେ ମଦନ ।

ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟେ ଏକା ସେ ବଶ             ତା ଜାଣି ସ୍ୱଚ୍ଛ-କୈଳାସ

-ଶୈଳ-ଦରପଣେ ଚାହିଁ ସ୍ୱଅପଘନ ।

ନାମ-ଯୋଗ୍ୟ ଶରୀର ହେଜି ।

କୁବେର ସେ ସ୍ୱୟଂବର ଥିଲେ ବରଜି । ୧୩ ।

ପାର୍ବତୀ ଲଭି ତ ମୋର             ନାମ ଅର୍ଦ୍ଧନାରୀଶ୍ୱର

ଏ ନାରୀ ଲଭିଲେ ନିଜ ସର୍ବସ୍ୱ ଯିବ ।

ଏହା ଭାବିଲେ କି ଶୂଳୀ             ଅବା ଶଇଳ-ଦୁଲାଳୀ

ବିଲୋକି ପତିଙ୍କ ସଭାଗମନ-ଭାବ ।

ରୁଷି ନ ଅଇଲେ ରହିଲେ ।

ଅର୍ଦ୍ଧାଙ୍ଗେ ହର କେମନ୍ତେ ଆସନ୍ତେ ଭଲେ । ୧୪ ।

ଶେଷ ନ ଆସିଲେ ହେଲେ             ଥିଲେ ପେଷି ନାଗକୁଳେ

ସେ କଥା ଯଥାସ୍ଥାନେ କି ନୋହିଛି କୁହା ।

ଆସିବାଥାନ୍ତେ ସେ କେହି             କେ ବା ନ ଜାଣଇଁ ମହୀ

ହୋଇଛି ବୋଲି ମସ୍ତକେ ତାଙ୍କର ବୁହା ।

ମହୀ-ବହିପାରିବା-ଭଳି ।

କେ ଅଛି ଯେ ତାକୁ ଦେଇ ଆସନ୍ତେ ଚଳି । ୧୫ ।

ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱ-ଦିଶେଶ୍ୱର ବିହି             ରହିଲେ ତହିଁ ନ ଯାଇ

ତାଙ୍କୁ କେଉଁ ଧର୍ମଶାସ୍ତ୍ର ଅଛି ଅଜଣା ।

ସେ ତ ଲୋକ ପିତାମହ             କରନ୍ତେ କେହି ବିବାହ

ତାହାକୁ ଯେ ତାଙ୍କ ନପ୍ତୀସମାଜେ ଗଣା ।

ନପ୍ତୀପିତାମହ ବିବାହ ।

ଅଛି କି ଶ୍ରୁତିରେ ? ଚଳେ ଲୋକେ କି କହ ? । ୨୬ ।

ଦୂତ ବଦନୁଁ ଭୂପତି            -ତନୟାର ନାହିଁ ମତି

ଅମର-ତତିରୁ କା’ରେ ବରକରଣେ ।

ବାରିଲେହେଁ ଏ ବୃତ୍ତାନ୍ତ                   ପୁରନ୍ଦରାଦି ନିତାନ୍ତ

ନିରାଶ ନୋହି ତହିଁକି ଗଲେ ସୁଜନେ ।

ମନମାନ୍ଦ୍ୟ ତାଙ୍କ ବଦନ ।

-ଜ୍ୟୋତି ଗତି-ପଦ୍ଧତିରେ ଲଭିଲା ସ୍ଥାନ । ୧୭ ।

କଲେ ବିଚାର ସୁପର୍ବ             ଜେମା ଜମା ନ ବରିବ

ଦେବେ ବା ବରିବ ଭ୍ରମେ ବିଚାର ନଳ ।

କରିବା ତେବେ ଉପାୟ             ହେବା ସର୍ବେ ନଳ ପ୍ରାୟ

ଏମନ୍ତେ ବା ହେବ ଆମ୍ଭ ଆଶା ସଫଳ ।

ଏହିମତି ଆଶା-ଶେଷକୁ ।

ପୋଷି ଦେବେ ବହି ଛଳ-ନଳବେଶକୁ । ୧୮ ।

ଛଦ୍ମବେଶ ହେବାକାଳେ             ବୃନ୍ଦାରକେ ପରସ୍ପରେ

କୁହା-କୁହି ଚୁହାଁଚୁହିଁ ହେଉଥାନ୍ତି ସେ ।

ହେଲାକି ନୋହିଲା ବୋଲି,             ତଥାପି ସେ ନଳଭଳି

ହେଲା ରୂପ ବୋଲି କା’ମନକୁ ନ ଆସେ ।

ଏତ ରୀତି ଏ ସଂସାରର ।

ନୁହଁଇ କୃତ୍ରିମ ସମ ସ୍ୱାଭାବିକର । ୧୯ ।

ବିଚାରି ବିଚାରି ପୂର୍ଣ୍ଣ            ଚନ୍ଦ୍ରକୁ ବଦନ ତୂର୍ଣ୍ଣ

କଲେ ପୁଣି କିଚିନ୍ତି ବିକଚକମଳେ ।

ମୁଖ କଲେ; ଦରପଣେ             ଚାହୁଁ ସେ ଶୋଭାରୁ ପଣେ

ପୂରଣ ନୋହିଲା ଭାଳି ହୃଦୟସ୍ଥଳେ ।

ବିରକ୍ତିରେ ଆରକ୍ତ ହୋଇ ।

ଫିଙ୍ଗିଲେ ଶୂନ୍ୟେ ଶଶାଙ୍କେ ପଙ୍କଜେ ମହୀ । ୨୦ ।

ନଳବଦନ-ସୁଷମ            -ଲାଭପାଇଁକି ବିଷମ

ଯତ୍ନ କଲେହେଁ ନୁହନ୍ତେ ସେ ଠାଣି ଲେଶ ।

ବିକଶାଇ, ବର୍ହିର୍ମୁଖେ             ସୁଖ ନ ଲଭିଲେ ରେଖେ

ହେଲା ଅନଳାନନତ୍ୱ ଏକା ପ୍ରକାଶ ।

ପୁନରୁକ୍ତି ଦୋଷ ତାଙ୍କର ।

ନୋହିଲା ତହିଁ ପାର୍ଥକ୍ୟ-ବଶୁଁ ଅର୍ଥର । ୨୧ ।

ଶେଷେ କରି ବହୁଶ୍ରମ             ହେଲେ ଭୂପତିପ୍ରତିମ

ହରନେତ୍ର-ହୁତାଶରେ ଦଗ୍‌ଧ ମାରର ।

ଅବା ସିଂହିକାସୂତାର             କଠୋରଦଂଶେ ଶଶିର

ଶରୀରୁ ନିଷ୍ୟନ୍ଦ-ଶୁଦ୍ଧପୀୟୁଷଧାର ।

କିବା ପ୍ରିୟାବିରହକ୍ଳିଷ୍ଟ ।

-ପୁରୁରବାସାରେ କଲେ ଅଙ୍ଗ-ଶ୍ରୀ ସୃଷ୍ଟ । ୨୨ ।

ନୃପ-ସାଧାରଣଠାରୁ             ନଳ-ପ୍ରଭେଦ ରମ୍ଭୋରୁ

ବାରୁ ବୋଲି କି ବିଧାତା ପାଞ୍ଚିଲା ମନେ ।

ଏଣୁ ଏଥି ଏତେ ମହୀ            -ପତି କଲା ଏକଠାଇଁ

ତହିଁରେ ତୃପତ ନୋହି ପୁଣି ସୁମନେ ।

ତାଙ୍କ ସୁଷମାକୁ ଇର୍ଷାଇ ।

ସୁରୁଁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ବୋଲି ନୃପ ଦେଲା ଦର୍ଶାଇ । ୨୩ ।

ବିବିଧରତ୍ନରାଜିତ                   ଭୂପତିବତ-ପ୍ରତୀତ

ଜମାଦିଚାରି-ହରିତ-ପତି ସେକାଳେ ।

ମିଳିଲେହେଁ ସଭା ନଳ            -ବିନା ନଦିଶେ ମଞ୍ଜୁଳ

ସତ୍ୟା ପ୍ରାଙ୍ଗଣକୁ ପାରିଜାତ ଯିବାରେ ।

ଆନଚାରି ସୁରପାଦପେ ।

ସ୍ୱର୍ଗସମ ସଭା ଶୋଭା ଦିଶେ ଅଳପେ । ୨୪ ।

ଆଶୀବିଷ-ଅଧୀଶ୍ୱର             ବାସୁକି ସେ ସ୍ୱୟମ୍ୱର

-ସଭାସ୍ଥଳକୁ ସତ୍ୱର ବିଜେ କରନ୍ତି ।

ଶଙ୍କର-ଶରୀର-ରାଗ             ଭସ୍ମ ଲାଗି ଶୁଭ୍ରଅଙ୍ଗ

ଅଧିକେ ପ୍ରକାଶେ ତାଙ୍କ ବିଶଦକାନ୍ତି ।

ଅନୁଜୀବି ଫଣୀନ୍ଦ୍ର-ବୃନ୍ଦ ।

ବେଢ଼ି ବୋଲୁଥାନ୍ତି ‘ଦେବ’ ‘ଜୀବ’ ‘ପ୍ରସୀଦ’ । ୨୫ ।

ନାନା ଦ୍ୱୀପାନ୍ତରୁ ନିଶି            -ଥିନୀ-ଚାରୀଶ୍ୱରାଶି

ନିମିଷକେ ତହିଁ ଆସି ହେଲେ ପ୍ରବେଶ ।

ନ ଆସି ରହିବାପାଇଁ             ଶକ୍ୟ ବା କା ଥିଲା ରହି

କେ ଯୁବା ବା ଥିଲା ନୋହି ତୁଳା-ସଦୃଶ ।

ଉଡ଼ିଯିବା-ପାଇକି ତହିଁ ।

ସ୍ମରଶର-ପକ୍ଷବାତ-ଘାତକୁ ପାଇ । ୨୬ ।

ସେ କୁଣ୍ଡିନପୁରେଶ୍ୱର             ଚମତ୍କାର ହର୍ମ୍ୟବାର

ବସାକୁ ନରେଶଙ୍କର ଯତ୍ନେ ସଞ୍ଚିଲେ ।

ପ୍ରିୟବଚନ-ରଚନ            -ଦାନ ଆଦର-ସମ୍ମାନ

-ନମ୍ରତା ପ୍ରକାଶି ସର୍ବଚିତ୍ତ ତୋଷିଲେ ।

ମହୀପାଳ-ମଣ୍ଡଳୁ ଜଣେ ।

ନ ଦେଖିଲା ନୃପ-ତ୍ରୁଟି ତିଳ-ପ୍ରମାଣେ । ୨୭ ।

ଭୀମ ହୋଇ ଚକ୍ରବର୍ତ୍ତୀ             କେମନ୍ତ ଲଘୁ-ନୃପତି

ପୂଜିଲେ ଏଥିକି ଏବେ କହିବା ଠିକେ ।

ଚତୁଃସାଗର-ପରୀଖା            -ପୁରେ ତ ପ୍ରିୟନାୟିକା

କୀର୍ତ୍ତି ନୃପତିଙ୍କ ଥାଏ ତା ନ ଜାଣେ କେ ।

ତା’ ରକ୍ଷଣେ ଦାକ୍ଷିଣ୍ୟ ଦମ ।

ଔଦାର୍ଯ୍ୟ ଦୟା ଏ ଚାରି କଞ୍ଚୁକୀ ସମ । ୨୮ ।

ଅଭ୍ୟାଗତ-ନରପତି            -ବୃନ୍ଦେ ସେବକେ ନୃପତି

ସମେ ଚର୍ଚ୍ଚିଲେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ନ ଥିଲା କାହିଁ ।

ଚର୍ଚ୍ଚା-ପାର୍ଥକ୍ୟରୁ ସିନା             କନ୍ୟା-ପ୍ରାପତି କଳନା

କରିଥାନ୍ତେ ମହୀପାଳେ କା ଭାଗ୍ୟେ ହୋଇ ।

ଚର୍ଚ୍ଚଲେହେଁ ପରୋକ୍ଷ-ଭାବେ ।

କାହିଁ ଇତର-ବିଶେଷ ନ ଥିଲା ଲବେ । ୨୯ ।

ବିଦର୍ଭେଶ-ରାଜଧାନୀ             କୁଣ୍ଡିନେ ଏତେ ନୃମଣି

ଚତୁରଙ୍ଗ ସଙ୍ଗେ ସମ୍ଭାଇଲେ କେମନ୍ତେ ।

ଏ ଆଶଙ୍କ ଉପୁଜନ୍ତେ             ପୁରାଣେତିହାସ ଶାସ୍ତ୍ରେ

ଶୁଣାଥିବା କଥା ଆପେ ଆଭାସେ ଚିତ୍ତେ ।

ରୁଷିପୋଷ ହର-ଉଦର ।

ବହିଲା କେମନ୍ତେ ସିନ୍ଧୁ ବିଶ୍ୱ-ସଂସାର । ୩୦ ।

ସ୍ୱୟମ୍ୱରୋଚ୍ଛବପାଇଁ             ବିବିଧ ବର୍ଣ୍ଣେ ରଞ୍ଜାଇ

ସେ ନଗରୀ-ଦ୍ୱାର-ଘର-ସରଣୀ-ଶ୍ରେଣୀ ।

ନାନା-ବିଚିତ୍ର-ଚିତ୍ରରେ             ଚିତ୍ରିଥିଲେ ଶିଳ୍ପିବାରେ

ଏକା ଆକାଶେ ନ ଥିଲା ତାଙ୍କ କରଣି ।

ସମାଗତ ଭୂପତି-ବ୍ରାତ ।

- ଭୂଷାମଣି-କିରଣେ ସେ ହେଲା ଚିତ୍ରିତ । ୩୧ ।

ଆଗତ-ଭୂଭୃତଙ୍କର             ସେବାବଶୀଙ୍କ ଆଡ଼ମ୍ୱର

ଦେଖି ସ୍ଥକିତ ଲୋଚନ ନ ବଳେ ତିଳେ ।

ବିଳାସ-ବୈଦଗ୍‌ଧ୍ୟ             ଅଳଙ୍କାର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ

ଏକର ଏକୁଁ ଅଧିକ ତା କବି-ବଚନ ବଳେ ।

ତାଙ୍କୁ ଶିଶୁ ବାଳୀଶ ବାଳୀ ।

ଦେଖି ଏ ନୃପ କେ ବୋଲି ହୁଅନ୍ତି ଭାଳି । ୩୨ ।

ଚାମର-ଚାଳନୁଁ ସ୍ୱେଦ             ନ କରେ ଗାତ୍ରେ ଆସ୍ପଦ

ଚିତ୍ରେ ଚାହିଁ ନେତ୍ର ପକ୍ଷ୍ମପାତେ ତେଜଇ ।

ସୁବିସ୍ତୃତ ଆତପତ୍ର                  ରୋଧନ୍ତେ ସହସ୍ରପତ୍ର

-ବନ୍ଧୁ-କର ଫୁଲମାଳ ମଉଳେ ନାହିଁ ।

ଏଣୁ ସ୍ୱୟମ୍ୱରସଭାରେ ।

ନ ଥିଲା ପାର୍ଥକ୍ୟ ନର-ଅମରବରେ । ୩୩ ।

ନାନାବିଧ-ଭାଷା-ଭାଷୀ             ବିବିଧସ୍ଥାନ-ନିବାସୀ

ଜନେ ଆସି ରହିଛନ୍ତି ସେ ପୁରୀ ପୂରି ।

କାହାରେ କାହାର ଗିର             ବୁଝିବା ସମ୍ଭବପର

ନୋହିବ ବିଚାରି ସର୍ବେ ସଂସ୍କୃତ କରି ।

ଚିତ୍ତଭାବ ପରକାଶନ୍ତି ।

ତେଣୁ ନରମଧ୍ୟେ ସୁରେ ବାରି ନୁହଁନ୍ତି । ୩୪ ।

ଭିତ୍ତିଗାତ୍ରରେ ଚିତ୍ରିତ             ଭୀମଜା-ଚିତ୍ରିତ-

ଜିତ୍ରବ୍ରାତରେ ପକାଇ ନେତ୍ର ସ୍ଥକିତ ହୋଇ ।

ଇତର ବୃତ୍ତାନ୍ତେ ଚିତ୍ତ            -ଯୋଗ ନ କରୁ କିଞ୍ଚିତ

ଦିବା ଯିବାର ଭୂଭୃତେ ଗୋଚର ନୋହି ।

ଯାଏ ପାହି ନିଶା ନିମିଷେ ।

ସ୍ୱପ୍ନେ ସେ ନବୀନାଙ୍ଗନା-ସଙ୍ଗମ-ବଶେ । ୩୫ ।

ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗ ଅର୍ପିବା ସମ             ଚିତ୍ତେ ଜନ୍ମାଇଁ ବିଭ୍ରମ

ନିଶାରେ ଭୂପତି-ସ୍ତୋମମନେ ସେ ଜେମା ।

ନ ବିନାଶି ସତୀପଣ             ଆପଣା ବଦାନ୍ୟଗୁଣ

କରି ଭ୍ରାନ୍ତି ବିତରଣ କରଇ ଜମା ।

ସ୍ୱଭାବେତ ସେ କଳ୍ପଲତା ।

ଅଳ୍ପକ ସଂକଳ୍ପ କି ନୃପଙ୍କ ନୁହନ୍ତା । ୩୭ ।

ପରଦିନ ବିଦର୍ଭେଶ            -ଦୂତସମୂହ ନରେଶ